Updates from otsaila, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 10:23 pm on 2021/02/13 Permalink | Reply
    Tags:   

    entzule 

    iz. Zerbait, bereziki hitzaldi edo irratsaio bat, entzuten duen edo entzuten ari den pertsona. Ik. aditzaile 2; ikus-entzule. Nire entzule onak. Entzule guztiek txalotu zuten hizlaria. Entzule eta irakurleen lana. Irratsaio baten entzule kopurua.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    entzule. (gral.; Dv, H; -nz- SP Lar, Añ), entzula (V; H), entzuile, entzunle (Lar, H; -nz- Lar, Añ). Ref.: A; Lrq; Iz ArOñ (entzúlaak); Gte Erd 30, 44.
    Oyente, el que oye. v. aditzaile (2).

    Tr. Documentado desde Leiçarraga, es más usado al Sur. La forma en(t)zule es la más general; en los textos vizcaínos aparece generalmente en(t)zula (al menos hasta mediados del s. XX); utilizan en(t)zunle Larramendi, Cardaberaz, Ubillos (75), Moguel (-la ), Aguirre de Asteasu, Iztueta y, más modernamente, Mujika; hay además entzuille en Haraneder y Goyhetche y entzulle en Iturzaeta. En DFrec hay 64 ejs. de entzule .

    Eta zareten hitzaren egile eta ez solament enzule. Lç Iac 1 22 (TB, Dv, IBe en(t)zule; He aditzaille). Zelata dagoana, bere gatxen enzula. RS 38. Gaizki erraillearen enzuleak. SP Phil 352. Zu jende goxo gustien / othoitz entzule handia. Gç 66. Izen handi honen enzüliak oro. Bp II 22. Presuna gaste entzuille hekintzat. He Phil 361. Enzunle geienak erausi hura aditzen ezpadute. Lar, carta a Mb 278 (279 enzule). Bere enzule guziei. Mb IArg I 363. Enzunleak esertzen ziran. Cb EBO 60. Ematen zien konseju bere Sermoietan enzunlai. Mg CC 233. Marka ikaragarria, nere enzunleak! AA III 593. Gaiski-entzularik ez balego, gaiski-esalarik izango ez litzatekiala. fB Ic II 194. Entzuleen biotzetan. JJMg BasEsc 284. Meza enzulak geitu. Astar II 214. Enzunleak naikidaturik utzi zitzuten moduan. Izt D 169. Bethi da lausengaria / Entzuillen gostuz hazia. Gy 2. Zar beneragarri entzuleak. Lard 522. Mezaren entzule guziek. Arb Igand 110. Entzule asko batu iakozan. Ag AL 31. Meza-entzulleakaz. Itz Azald 91. Inguruan zituen entzule hek. JE Bur 134. Entzunleak lilluraturik entzun genion. Muj PAm 9. Entzuleak guti-aski hor ditu inarrosi. Etcham 67. Asi da. Entzuleak buru-belarri dagozkio. Anab Usauri 6. Ipuin entzuliari lapikuak ondua artu. Otx 47. Entzuleasko arritzen ziran. Ir YKBiz 192. Itz eder orren / entzule gaitean. Or BM 88. Entzulak ara nai ona erakarri ta erabilten ekian. Eguzk GizAuz 66. Besteren kontu-entzule mukizu au! NEtx Antz 76. Ikusle-entzule guztiak. Erkiag Arran 37. Langile guztiak entzule. Arti Ipuin 29. Besteak entzule daude adi-adi. Zait Plat 112. Radio-entzule maiteeri. Basarri 67. Ene solasek ere izanen ahal dutela entzule. Larz Senper 48. Berak etzakien, entzulek ere ez naski. Ardoy SFran 136. Entzule ziran iru-lau laguntxoai begira. Etxabu Kontu 49. Bertsolariak entzulearen gogoa bete nai du. MMant 34. Guri 700 entzule nausitu zitzaizkun burrustan ateak ideki orduko. Larre ArtzainE 246. Entzule eta irakurleen lana. MIH 40. v. tbn. A Ardi 120. Belaus Andoni 10. Muj PAm 11. Kk Ab II 109. Ldi IL 65. TAg Uzt 244. Etxde AlosT 80. Lek SClar 142. BEnb NereA 206. Bilbao IpuiB 218. Osk Kurl 176. Vill Jaink 53. MAtx Gazt 97. Ibiñ Virgil 48. Olea 148. Xa Odol 58. Uzt Sas 316. En(t)zula: CrIc 94. Añ EL1 122. Ag Serm 93. Kk Ab II 13. Enb 207. Auditor, oidor (denominación de distintos cargos u oficios).

    “Auditor, juez, enzunle erapaillea” Lar. Venezian Aita Santuarenganako Bialkiñaren enzunle edo aditzalle zegoana. ‘Auditor’ . Aran SIgn 101. Entzuleetatik (Oidor) bat Delgadillo eritxona zan. GMant LEItz 63.

    Sinonimoak: iz.

    [aditzailea]: aditzaile (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. oyente; el/la que escucha (2) iz. escucha
    fr iz. auditeur, -trice
    en iz. listener; hearer
    port iz. ouvinte

    Testuinguruan

    Irrati entzuleak «oso fidelak» izaten dira. «Entzuleen kontsumoa fidela da. Urte batetik bestera jendea ez da aldatzen. Eta entzule gehienek irrati bat edo bi entzuten dute normalean. [Aldakorregia egia izateko, Urtzi Urkizu (berria.eus, 2019-04-19)]

     

  • Maite 10:40 am on 2021/02/12 Permalink | Reply  

    kaiku 

    1 iz. Ardi esnea biltzeko erabiltzen den zurezko ontzia, euskarri bakarrekoa eta goporra baino handiagoa; ontzi horren edukia. Ik. abatz. Kaikuak urki zurez egiten dira. Kaiku bat esne hartu zuen. 2 adj./iz. Lgart. Ergela, adimen laburrekoa. Ik. kirten 3. Baserritar kaiku pila handia dago gizontxoari begira. Hago isilik, kaikua! Kaiku zaharra! Kaiku handienak ere uler ditzake hitz horiek. 3 iz. Puntuzko euskal jaka urdin edo beltza, artilezkoa, irudi gorriz apaindua eta aurrealdean lokarri borladunez lotzen dena. Ik. mendigoizale 2. 4 iz. Artilezko ehunez eginiko euskal jaka urdin, beltz, zuri, berde edo gorria, kolore bakarrekoa edo bi koloretan laukiak eratuz egina. Ik. lekeitiar 3. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    kaiku. Etim. De lat. caucum; v. FHV 91.

    1. (V, G, L, AN, B, Sal; SP, Urt IV 30, Lar, Aq 637 (G, AN), H, VocB ), kaiko, kauku (Foix ap. Lh.). Ref.: A; A Morf 149; VocZeg 288; Lh (kaiku); AEF 1955, 49, 189; Iz Als (kaikuba), ArOñ ; Etxba Eib ; CEEN 1971, 352; Izeta BHizt; Elexp Berg. Cuezo, cuenco o tazón grande con asa. “Llegando a donde bebieron la leche le dijo […] que el dicho caicua dejó en una rama” (Zugarramurdi, 1617). LexHNav I 91. “Sorte de vaisseau à lait” SP. “Tarro de ordeñar” Lar. “Cuezo, cuenco o tazón de madera con mango, para recoger la leche, dornazo” A. “Kaikoa, zurgiñarezko edo lurrezko katillu aundi bat bere eldulekutxoaz” Onaind EEs 1930, 202. “Kaiku, esnea jeizterakoan artzeko ontzia (V-gip)” Urkia EEs 1930, 9. Cf. VocNav s.v. caicu.
    Mallubak, porroia, kaikuba, galbaia […]. Mg PAb 135. Kaikua, iragazkia, asuna, apatza. Izt C 224. Eskuan txantxila ta / kaikua buruan. It Fab 39. Burdinazko gatheak emaztek lephotan, / motho gora batzuek kaikuen moldetan. Hb Esk 15. Guk egiten ditugu kaikuak, azpilak, ophorrak eta ophotsak. Dv Lab 321. Esne lodi kaikuan, xingar gerrenean, / gaztenak pinp paderan, arno goporrean! Barb Sup 185. Nihaurek deitzi esneaz / ez dut kaikurik beteko. Etcham 163. Era ortan artzai batzuek ere zurezko kaiku eta apatzetan esnea egosten dute. JMB ELG 44. Artzai-kaikuan esnea bezain / lasa, zabalean, ura. Or Eus 389. Zure semiak kaikuarekin / or dabiz mendi-plazetan. BEnb NereA 212. Urtero bi kaiku, esne apartsuz gainezka, eskeñiko dizkitzut. Ibiñ Virgil 47. Ez bide du, ez, anbertze trago / egiten horrek kaikutik. Mattin in Xa EzinB 87. Amabost litrokoak dira Santestebanek egiten ditun kaiku aundienak. Garm EskL I 100. Bakaiku, kaiku, ez esne t’ez kaiku (G-nav). Inza NaEsZarr 112. Kaiku edo ardi-jeizteko ontziak egiteko. Ostolaiz 27. En DFrec hay 3 ejs. de kaiku.
    v. tbn. Echag 95. Ag AL 60. Muj PAm 74. Y 1934, 93. TAg Uzt 11. EA OlBe 93. JAIraz Bizia 40. Erkiag Arran 56. Kaiko: Gy 316. Contenido de un cuezo. “Kaiku bat gaztanbera” Izeta BHizt. Kaiku bat ezne emanik, mantuarekin estali zuen. Lard 125. Orduantxe zetorren ukullutik kaiku bat esnerekin. Zab Gabon 33s. Kaiko andi bat esne. Ag G 1. Kaiku-bete esne ta olata auek. Ibiñ Virgil 52.

    2. (V, G; H), kaiko (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (kaiko, kaiku); Elexp Berg; Gte Erd 287. “Majadero” A. “Kaiko mosolua, se dice para calificar de estúpido o cosa parecida. Kaiko mosolo galanta zuen senidia” Etxba Eib. “Kaiku galanta zara zu beintzat” Ib. “Ixildu ari kaikuoi alakuoi” Elexp Berg. “Nik eztakit ze kaikua dan ori (G-azp-goi)” Gte Erd 287. Cf. VocNav: “Caicu, despectivo equivalente a tonto, torpe, zote (Valle de Erro)”. Makurtu ezak ire / aizezko burua, / ez dituk agur oiek / iretzat, kaikua! It Fab 123. Demonio kaikuba! Sor Gabon 20. A! Kaiku aundia! Duroz ez, baizik lau kantoiko ontzako zarrez zeok ori betea. Apaol 40. Baserritar kaiku pilla andia dago gizontxoari begira. Ag G 183. Ez uste izan gero, kaiku sortu eta kaiku egon zela bethi. Ox GAlm 1958, 39. Geldirik egongo al zera? Kaiku, kirtena! Alz Burr 16. Aizak, kaiku, berriz ile bat ukitzen ba diok Kattalini xeatuko aut. TP Kattalin 180. Gu gera kaikuak; / auzotar asko diran / bezelakuak. MendaroTx 192. Berriz ere geldi ago, kaiku ori? Zait Sof 167. Kaiku berritsu, txirriporro bat zan aolkari au, oso geldi, oso isil eta oso benazko dago. Amez Hamlet 120s. Kaiku haundienak ere ulertu ditzake euskarazko hitz horiek. PMuj in MEIG I 93. Etzazu negarrik egin, Irene. Kaiku orrek eztu merezi-ta. NEtx LBB 137. Ostalari gaixto ta kaiku bat besterik ez zera zu. Berron Kijote 190. Kaikuak aleenak zuek! Ataño TxanKan 18. Txakur beltz kaiku bat. Zendoia 27. v. tbn. Ezale 1899, 7b. Kk Ab I 25. Mok 14. Or Mi 57. Otx 128. TAg Uzt 163. EA OlBe 23. Anab Poli 41. SM Zirik 41.

    3. “Chaqueta montañera de color generalmente verdinegro y rojinegro. Kaikua, kaletarrak eta mendira joateko bai, baiña basarrittarrak e[z], artillezko jertsiak eta bai” Elexp Berg. Brusak, kaikuak, buruko pañoluak. Anaitasuna 6-9-1967, 7. [Euskera] defenditzeko ez dira naiko / kaiku-txapelak soiñian. Ayesta 91.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iz. [ontzia]: kotxu Zub.

    izond. [ergela]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., ilupa Naf., pergut Zub., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e., pikabuztan Ipar.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. cuezo, cuenco de madera para recoger la leche (2) iz. [euskal jaka] kaiku (3) iz./izond. (lgart.) tonto, -a, necio, -a, majadero, -a
    fr (1)  iz. vase en bois (2)  iz./izond. (lgart.) sot, sotte, stupide
    en (1)  iz. a wooden jug used for milk (2)  iz./izond. stupid, silly, foolish
    port (1) iz. tigela de madeira para coletar leite (2) iz/izond. asinino, tonto(a), tolo(a)

    Testuinguruan

    Kaiku handienak ere uler ditzake hitz horiek! (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 9:51 pm on 2021/02/11 Permalink | Reply
    Tags:   

    teontzi 

    iz. Tea egiteko edo zerbitzatzeko erabiltzen den ontzia. Latorrizko hodia zulatu zutenean, lurruna ateratzen hasi zen, teontzi amorratu baten muturretik bezala. (Hiztegi Batua)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. tetera
    fr iz. théière
    en iz. teapot
    port iz. chaleira

    Testuinguruan

    Hura esanaz batera, medikua ikusi nuen hallean, gabardina eta kapela janzten, eta, horrenbestez, berarengana joan nintzen, teontzia artean eskuan neukala. [Egunaren hondarrak, Kazuo Ishiguro / Amaia Apalauza / Iñigo Roque (Elkar, 2018)]

     

  • Maite 11:00 pm on 2021/02/10 Permalink | Reply
    Tags:   

    prezatu 

    1 du ad. Ipar. Balioetsi, aintzakotzat hartu. Ik. estimatu. Ekaitza iragan denean prezatzen duzu eguraldi ona. Gehiago preza ezak bakearen dohaina. Mundu guztian da prezatua euskalduna. Hargatik nik ditut prezatzen gehiago, urrea eta topazio preziatua baino. 2 da ad. Ipar. Harrotu. Zeure ohoinkeriaz prezatzen bazara. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad. Ipar.

    [estimatu]: aintzakotzat eduki, aintzakotzat hartu, aintzat eduki, aintzat hartu, balioetsi, buruan hartu, estimatu, estimu egin, ezertan eduki, ezertan hartu, gogoan hartu, hartakotzat eduki, kontuan eduki, kontuan hartu, kontuan izan, baloratu Heg., kontu atxiki Bizk., goietsi jas.    [harrotu]: hanpatu, hantu, harropuztu, harrotu, lainezatu, oilartu, putzak hartu Bizk., laineza hartu Gip., burgoitu g.e., handipuztu g.e., handitu g.e., ilarraindu g.e., urgoitu g.e., fiertu Ipar. g.e., haidortu Ipar. g.e., morgatu Ipar. g.e., urguilutu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. (Ipar.) valorar, estimar, apreciar; tomar en consideración, tomar en cuenta (2) da ad. (Ipar.) enorgullecerse
    fr (1) du ad. (Ipar.) apprécier, estimer (2) da ad. (Ipar.) s’enorgueillir
    en (1) du ad. [balioetsi] to appreciate, to value (2) da ad. [harrotu] to be proud
    port (1) estimar, apreciar; tomar em conta (2) orgulhe-se

    Testuinguruan

    Ekaitza iragan denean prezatzen duzu eguraldi ona. (Hiztegi batua)

     

  • Maite 9:36 pm on 2021/02/09 Permalink | Reply
    Tags:   

    ponpatu 

    du ad. Isurkari bat ponpa baten bidez goratu. Fukushimako zentralean erreaktoreak hozteko itsasoko ura ponpatzen jarraitzen dute. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ponpatu. v. punpatu.

    punpatu.

    1. (BN, S ap. A ; H; ph- VocBN), ponpatu (Dv→A). Botar; hacer botar. “Pilota ongi punpatzen duena, paume qui bondit bien” H. “Botar, dar bote, saltar, se dice de la pelota” A. Pilota punpatuz, badoa gure gizona oldarrean lauzarat. JE Bur 26. Rebotar; hacer rebotar. “Ponpatu, bondir, ou plutôt rebondir, car on ne le dit que des choses” Dv. “Ur iauziak deitzen dira ur batzu goratik amilduak, eta han hemen punpatuz, hagun handirekin behera heldu direnak, […] et rebondissant par intervalles […]” H. Behin ilhun iduri, harrokaz harroka / ezker-eskuin punpatuz, erreketan yoka, / [harrabotsak] harmada seinalatzen hurbil behar dena. Hb Esk 59. Hemen punpa, han punta, debruetan barna abiatu zen… kuia. Zerb Ipuinak 287. Uztar bakotxean [zaldiak] pilota bat bezala goititzen zuelarik zakur mokordoa; bainan hunek ez uzten. Gehiago tinkatzen baizik ez, izaitekotz, iduri lurrean punpatzearekin indar berriak hartzen zaizkotela matrailek. JE Bur 20.

    2. (L-ain, Sc ap. A; H), ponpitu (R ap. A ). “Tomber, faire une chute. Punpatuko zira, maitea, berautzu” H. “Caerse (voc. puer.)” A.

    3. Bombear. Are hobeki, behereko jusetik laurden bat punpatuz eta jus hura azalaren gainerat ixuriz. Punpatze hori egiten da erakitu baino lehen. Gatxitegi Laborantza 131.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es du ad. bombear
    fr du ad. pomper
    en du ad. to pump
    port du ad. bombear, bolear

    Testuinguruan

    Harrizko bihotzek ez dute taupadarik ponpatzen. [Larremotzetik, Hasier Larretxea (Erein, 2014)]

     

  • Maite 11:30 pm on 2021/02/08 Permalink | Reply
    Tags:   

    keta 

    iz. (1) Ipar. Multzo edo kopuru handia. Ez du ketak egiten nagusigoa. (2) adb. Ipar. Bila. Perla on keta dabilen gizona. Onaren ala berriaren keta doaz euskaldunak itsasoaz haraindira. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    adond. Ipar. [bila]: bila, eske, xerka Ipar.

    iz. Ipar. [multzoa]: alde, meta, mordo, multzo, pelotoi, pila, sail, talde, andana Ipar., aralde Ipar., eli Ipar., aldra Bizk., moltso Bizk., pilo Bizk., samalda Gip., saldo Ipar./Naf., ate Zub., montoi beh., sarda g.e., tropel zah., murru Ipar. g.e., saihera Ipar. g.e., mortxaka Bizk. g.e., tegi Bizk. g.e., banda Ipar. zah., bilduma Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (1) adb. (Ipar.) en busca de || (2)  iz. (Zool.) seda, seta, queta || (3) iz. (Ipar.) montón, cantidad; multitud
    fr  iz. (1)  adb. (Ipar.) en recherche de || (2) (Zool.) soie || (3) tas, (familier) vachement de
    en iz. (1)  adb. (Ipar.) en busca de || (2) silk || (3) lot, pile
    port iz. (1) adb. (Ipar.) em busca de || (2)  iz. (Zool.) seda || (3) monte, montão

    Testuinguruan

    Onaren ala berriaren keta doaz euskaldunak itsasoaz haraindira. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 10:41 pm on 2021/02/07 Permalink | Reply
    Tags:   

    menostu 

    ad. Gutxietsi. 

    Orotariko Euskal Hiztegian

    menostu. (G-azp), menustu (V-gip), belustu (V-gip). Ref.: A (aie); Gketx Loiola; Iz ArOñ y Elexp Berg (menustu). “Deteriorarse. (De aplicación, diría que exclusiva, a la ropa)” Gketx Loiola. “Disminuirse una cosa, ajarse (una ropa) con el uso. Belústu, belúsketan, ponerse deslucidas para presentar, v. gr., las manzanas con los magullamientos, etc.” Iz ArOñ. “Perder la calidad, venir a menos. Menustu dok pa eskastu eitten danian. Edozer gauza, erropia, personia, pareta bat, ero edozer gauza” Elexp Berg. Desmerecer. “Nai duzun bezin gizon ona da; bainan tanta laket duelakotz menosten da: ajea du edanera (B), […] por lo que le gusta el vino desmerece: tiene vicio a beber” A (s.v. aie).

    Sinonimoak: iz.

    [menostu]: gutxietsi

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. [arropa, fruta] deteriorar(se), ajar(se), perder la calidad, venir a menos (2) da/du ad. [pertsona] deteriorar(se); envejecer(se) (3)  du ad. desestimar, menospreciar, subestimar; relegar, postergar
    fr iz. (1) se détériorer, s’estomper, devenir moins (2) (se) détériorer; vieillir (3) rejeter, rabaisser, sous-estimer; reléguer, reporter
    en iz. (1) deteriorate, fade, come to less (2) deteriorate; grow old (3) dismiss, belittle, underestimate; relegate, postpone
    port iz. (1) deteriorar (se), perder qualidade (2) deteriorar-se; envelhecer (3) rejeitar, menosprezar, subestimar; relegar, adiar

    Testuinguruan

    Hizkuntza menostu orok ikusgarri izan behar du biziberritzeko. [Euskal Encodings proiektuarentzat da Interneteko Argia Saria, argia.eus (2021-02-04)]

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel