kaiku

1 iz. Ardi esnea biltzeko erabiltzen den zurezko ontzia, euskarri bakarrekoa eta goporra baino handiagoa; ontzi horren edukia. Ik. abatz. Kaikuak urki zurez egiten dira. Kaiku bat esne hartu zuen. 2 adj./iz. Lgart. Ergela, adimen laburrekoa. Ik. kirten 3. Baserritar kaiku pila handia dago gizontxoari begira. Hago isilik, kaikua! Kaiku zaharra! Kaiku handienak ere uler ditzake hitz horiek. 3 iz. Puntuzko euskal jaka urdin edo beltza, artilezkoa, irudi gorriz apaindua eta aurrealdean lokarri borladunez lotzen dena. Ik. mendigoizale 2. 4 iz. Artilezko ehunez eginiko euskal jaka urdin, beltz, zuri, berde edo gorria, kolore bakarrekoa edo bi koloretan laukiak eratuz egina. Ik. lekeitiar 3. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

kaiku. Etim. De lat. caucum; v. FHV 91.

1. (V, G, L, AN, B, Sal; SP, Urt IV 30, Lar, Aq 637 (G, AN), H, VocB ), kaiko, kauku (Foix ap. Lh.). Ref.: A; A Morf 149; VocZeg 288; Lh (kaiku); AEF 1955, 49, 189; Iz Als (kaikuba), ArOñ ; Etxba Eib ; CEEN 1971, 352; Izeta BHizt; Elexp Berg. Cuezo, cuenco o tazón grande con asa. “Llegando a donde bebieron la leche le dijo […] que el dicho caicua dejó en una rama” (Zugarramurdi, 1617). LexHNav I 91. “Sorte de vaisseau à lait” SP. “Tarro de ordeñar” Lar. “Cuezo, cuenco o tazón de madera con mango, para recoger la leche, dornazo” A. “Kaikoa, zurgiñarezko edo lurrezko katillu aundi bat bere eldulekutxoaz” Onaind EEs 1930, 202. “Kaiku, esnea jeizterakoan artzeko ontzia (V-gip)” Urkia EEs 1930, 9. Cf. VocNav s.v. caicu.
Mallubak, porroia, kaikuba, galbaia […]. Mg PAb 135. Kaikua, iragazkia, asuna, apatza. Izt C 224. Eskuan txantxila ta / kaikua buruan. It Fab 39. Burdinazko gatheak emaztek lephotan, / motho gora batzuek kaikuen moldetan. Hb Esk 15. Guk egiten ditugu kaikuak, azpilak, ophorrak eta ophotsak. Dv Lab 321. Esne lodi kaikuan, xingar gerrenean, / gaztenak pinp paderan, arno goporrean! Barb Sup 185. Nihaurek deitzi esneaz / ez dut kaikurik beteko. Etcham 163. Era ortan artzai batzuek ere zurezko kaiku eta apatzetan esnea egosten dute. JMB ELG 44. Artzai-kaikuan esnea bezain / lasa, zabalean, ura. Or Eus 389. Zure semiak kaikuarekin / or dabiz mendi-plazetan. BEnb NereA 212. Urtero bi kaiku, esne apartsuz gainezka, eskeñiko dizkitzut. Ibiñ Virgil 47. Ez bide du, ez, anbertze trago / egiten horrek kaikutik. Mattin in Xa EzinB 87. Amabost litrokoak dira Santestebanek egiten ditun kaiku aundienak. Garm EskL I 100. Bakaiku, kaiku, ez esne t’ez kaiku (G-nav). Inza NaEsZarr 112. Kaiku edo ardi-jeizteko ontziak egiteko. Ostolaiz 27. En DFrec hay 3 ejs. de kaiku.
v. tbn. Echag 95. Ag AL 60. Muj PAm 74. Y 1934, 93. TAg Uzt 11. EA OlBe 93. JAIraz Bizia 40. Erkiag Arran 56. Kaiko: Gy 316. Contenido de un cuezo. “Kaiku bat gaztanbera” Izeta BHizt. Kaiku bat ezne emanik, mantuarekin estali zuen. Lard 125. Orduantxe zetorren ukullutik kaiku bat esnerekin. Zab Gabon 33s. Kaiko andi bat esne. Ag G 1. Kaiku-bete esne ta olata auek. Ibiñ Virgil 52.

2. (V, G; H), kaiko (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (kaiko, kaiku); Elexp Berg; Gte Erd 287. “Majadero” A. “Kaiko mosolua, se dice para calificar de estúpido o cosa parecida. Kaiko mosolo galanta zuen senidia” Etxba Eib. “Kaiku galanta zara zu beintzat” Ib. “Ixildu ari kaikuoi alakuoi” Elexp Berg. “Nik eztakit ze kaikua dan ori (G-azp-goi)” Gte Erd 287. Cf. VocNav: “Caicu, despectivo equivalente a tonto, torpe, zote (Valle de Erro)”. Makurtu ezak ire / aizezko burua, / ez dituk agur oiek / iretzat, kaikua! It Fab 123. Demonio kaikuba! Sor Gabon 20. A! Kaiku aundia! Duroz ez, baizik lau kantoiko ontzako zarrez zeok ori betea. Apaol 40. Baserritar kaiku pilla andia dago gizontxoari begira. Ag G 183. Ez uste izan gero, kaiku sortu eta kaiku egon zela bethi. Ox GAlm 1958, 39. Geldirik egongo al zera? Kaiku, kirtena! Alz Burr 16. Aizak, kaiku, berriz ile bat ukitzen ba diok Kattalini xeatuko aut. TP Kattalin 180. Gu gera kaikuak; / auzotar asko diran / bezelakuak. MendaroTx 192. Berriz ere geldi ago, kaiku ori? Zait Sof 167. Kaiku berritsu, txirriporro bat zan aolkari au, oso geldi, oso isil eta oso benazko dago. Amez Hamlet 120s. Kaiku haundienak ere ulertu ditzake euskarazko hitz horiek. PMuj in MEIG I 93. Etzazu negarrik egin, Irene. Kaiku orrek eztu merezi-ta. NEtx LBB 137. Ostalari gaixto ta kaiku bat besterik ez zera zu. Berron Kijote 190. Kaikuak aleenak zuek! Ataño TxanKan 18. Txakur beltz kaiku bat. Zendoia 27. v. tbn. Ezale 1899, 7b. Kk Ab I 25. Mok 14. Or Mi 57. Otx 128. TAg Uzt 163. EA OlBe 23. Anab Poli 41. SM Zirik 41.

3. “Chaqueta montañera de color generalmente verdinegro y rojinegro. Kaikua, kaletarrak eta mendira joateko bai, baiña basarrittarrak e[z], artillezko jertsiak eta bai” Elexp Berg. Brusak, kaikuak, buruko pañoluak. Anaitasuna 6-9-1967, 7. [Euskera] defenditzeko ez dira naiko / kaiku-txapelak soiñian. Ayesta 91.

Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

iz. [ontzia]: kotxu Zub.

izond. [ergela]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., ilupa Naf., pergut Zub., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e., pikabuztan Ipar.

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) iz. cuezo, cuenco de madera para recoger la leche (2) iz. [euskal jaka] kaiku (3) iz./izond. (lgart.) tonto, -a, necio, -a, majadero, -a
fr (1)  iz. vase en bois (2)  iz./izond. (lgart.) sot, sotte, stupide
en (1)  iz. a wooden jug used for milk (2)  iz./izond. stupid, silly, foolish
port (1) iz. tigela de madeira para coletar leite (2) iz/izond. asinino, tonto(a), tolo(a)

Testuinguruan

Kaiku handienak ere uler ditzake hitz horiek! (Elhuyar hiztegia)