Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:01 pm on 2020/04/01 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kolpatu 

  ad. kolpatu, kolpa, kolpatzen (Hiztegi batua)

  1 da/du ad. Zauritu. Eroriko handi bat egin zuen eta itsuski kolpatu zen. Ganibet ukaldiz kolpatu zuten. Lagun hurkoa hiltzea, kolpatzea edo jotzea. Begia kolpatu aurretik. Ehiztariak kolpatu baizik ez duen hartzak su gehiagorekin egiten du jauzi, kolpatu duenaren gainera. Gerlan kolpatua. Istripuz kolpatua.

  2 du ad. Irud. Zure amodioak kolpatu nau. Gorputzeko garbitasuna kolpatu ez dutenak. Igande egunaren legea kolpatzen dutenak.

  3 (Partizipio burutua izenondo edo izen gisa). Auto istripua: bi hil eta hiru kolpatu. Bihotz-erdiragarri da kolpatuak ikustea eta entzutea. Aleman kolpatuz beteak ziren ospitaleak. Haren bihotz kolpatua.

  [Oharra: teklak-eta ez dira kolpatzen].

  Orotariko Euskal Hiztegian

  berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

  Sinonimoak

  ad. Ipar.  [zauritu]: mankatu, zauritu, kaskatu Ipar., zaurtu Ipar., sakitu g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es
  • en
  • fr
  • port i

  Testuinguruan

  Euskal Herria munduan koronabirusak gehien kolpatu dituen herrialdeen artean dago. [Marta Ortega, Goiena.eus (2020-04-01)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:41 pm on 2020/03/31 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aizkol 

  askol, axkol: hitz hau gezurra edo “ziria” sartu dela adierazteko esaten da. <Se emplea para decir que algo es mentira o trola.> Zer axkola bota dakun. || Askola. “Axkola”

  Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa

  aizkol 1. Ik. aixkol. iz. BOT. Leguminosoen familiako landare belarkara. Zurtoina adarkatua, hostoak lantza-formakoak, loreak moreak edo zuriak eta leka-motako fruituak ditu. Abereak bazkatzeko erabiltzen da (Lathyrus sativus).

  aizkol 2. Aizkora izenak zenbait hitz-elkartetan hartzen duen forma.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (Sal, R), aixkol (Sal, R-uzt), axkol (AN-gip, B, Sal, R), aiskol (Aq 102 (AN)), askol (B). Ref.: A (aizkol, aixkol, axkol); Izeta BHizt2 (axkol). “Arveja cuadrada” Aq 102. “(Sal, R) arveja” A. ” Axkol (AN-gip), almorta, quija” Ib. “(Lathyrus sativus), almortas, quijas, titos, muela, […] illar latza, de illarra arbeja y latza áspera, y vale como arbeja áspera. En Tierra de Pamplona la llaman askol ” Lcq 73. Cf. Baraib: “Aizcoles (Pueblos lindantes con Navarra). Titos, guijas o almortas, planta papilionácea (Lathyrus sativus)”. Cf. tbn. VocNav: “Aiscol. Nombre que dan en Pamplona, Cuenca y Montaña a la leguminosa Latirus sativus, llamada almorta, muela, tito y guija” (v. tbn. ascol).

  2. “(AN-5vill), lenteja” A. Oe edontzi ta eltzeak, gari, garagar ta iriña, opillak, babak, aizkolak ta errariak. Ol 2 Sam 17, 28 (Dv baba, dilista, ilhar frijitua, Ker babak, tillistak; cf. Ol Gen 25, 34 txillista). Gari, garagar, baberrun, aizkol, artatxiki ta oloa artu ta ontzi batean sartu. Ol Ez 4, 9.

  3. “Axkol, askol. Se emplea para decir que algo es mentira o trola. Zer axkola bota dakun” Izeta BHizt2. . Cf. VocNav s.v. aiscol.

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es iz. almorta ➥ aixkol >  iz. (Bot.) almorta, muela, guija, tito (Lathyrus sativus)
  • en iz. grass pea
  • fr iz. (planta: Lathyrus sativus) lathyrus; (fruto de planta) gesse

  Testuinguruan

  Zer axkola bota dakun!

  

   
• 

  Maite 11:20 pm on 2020/03/30 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  koronabirus 

  Koronabirusa birus espezieen multzo bat da, ugaztunetan eta hegaztietan gaixotasunak sortzen dituena.^[1] Besteak beste, gastroenteritisak eragiten dituzte behi eta txerrietan, eta arnas-aparatuko gaixotasunak oiloetan eta gizakietan. Gizakien kasuan, kasu gehienetan gaixotasuna arina izaten da, baina koronabirus gutxi batzuek kasu larriak sor ditzakete eta heriotza eragin. Ez dago koronabirusek sortutako gaixotasunen aurka egiteko txertorik edo droga antibiralik, eta gaixotasuna harrapatu ondoren, ohiko tratamendua sintomak arintzea izan ohi da.

  2020an zazpi koronabirus mota nagusi ezagutzen dira, eta 39 espezie. Horietako hiru birulentzia handiko patogenoak dira.^[2] Koronabirusak Orthocoronavirinae azpifamiliako kide dira (Coronaviridae familia, Nidovirales ordena).^[3] Koronabirusek bilkin birala, zentzu positibodun hari bakarreko ARN genoma eta simetria helikoidaleko kapsida dute. Haien tamaina genomikoa 26 eta 32 kilobase artekoa da, ARN birusen artean luzeena. Koronabirusen izena “koroa” esan nahi duen latineko corona hitzetik dator; izan ere, birioien itxura, mikroskopio elektronikoarekin behatuta, koroa batena da, birioiak ertzean dituen erraboil itxurako irtenuneen eraginez. (Wikipedia, Koronabirus)

  2020ko urtarrilean, COVID-19 indar handiz zabaldu zen Wuhaneko sorburutik Txinara eta mundu osora, ondorio sanitario, sozial, ekonomiko eta politiko larriak eraginez. Martxoaren 11rako, MOEk pandemia izendatu zuen.

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es iz. coronavirus
  • en iz. coronavirus
  • fr iz. coronavirus
  • port iz. coronavírus

  Testuinguruan

  Euskal Herrian 8.225 gaixok eman dute positibo koronabirusaren proba eginda, administrazioen arabera. 400 hil dira. COVID-19 gaitza izandako 1.807 pertsonari eman diete alta. [Berria.eus, 2020-03-30]

  

   
• 

  Maite 11:31 pm on 2020/03/29 Permalink | Reply
  Tags: F ( 50 )   

  funtsezko 

  iz. Berrogei eguneko bitartea; bereziki, eritasun kutsakorren bat bide duten pertsonei ezartzen zaien bakarraldia, lehen berrogeiren bat egunekoa zena. Laborategia apirilean itxi zuten, eta bertako laurehun langile berrogeialdian jarri zituzten. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

  Sinonimoak

  iz. [berrogei eguneko bitartea]: koarentena, berrogeizaro g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es (1) iz. [isolatze-denbora] cuarentena (2) iz. (Erl.) cuaresma, cuarentena
  • en iz. quarantine
  • fr iz. quarantaine
  • port iz. quarentena

  Testuinguruan

  Zeintzuk dira funtsezko jarduerak?

  

   
• 

  Maite 10:29 pm on 2020/03/28 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gogortu 

  ad. gogortu, gogor/gogortu, gogortzen

  1 da/du ad. Gogor edo gogorrago bihurtu, gogortasuna hartu edo eman. Eguzkiak beratzen du ezkoa eta gogortzen lurra. Itsutu ditu haien begiak eta haien bihotzak gogortu. Ez zuen amorerik eman; bigundu eta samurtu beharrean, gogortzen hasi zitzaigun. Gurasoen kontra gogortzen direla. Bere setan gogortua zegoen. Ekandu on hori zugan gogortu artean.

  2 da/du ad. Sorgortu, sentiberatasuna galdu edo galarazi; zalutasuna galdu edo galarazi. Hezurrak zaizkit gogortu, belarriak ere gortu. Goazak, Xalbat, hotzak gogortuko hau bestela.

  3 zaio ad. Gogor egin. Nor ziren Antioko erregeari gogortu eta guda egin ziotenak? Lagunari gogortu bazaio.

  4 (Partizipio burutua izenondo gisa). Badakizu izotza ur gogortua besterik ez dela. Arrautza gorringo gogortu bat har ezazu. Bigun zezala bekatari gogortu haren bihotza. Lapur eta eraile gogortu batek ez eze, kristau bihozberagoak ere ez luke horrela jokatuko.

  (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  berrogaialdi. Cuarentena, período de cuarenta días. v. berrogeizaro. Berrogei-aldi onen ondoren deabrua alderatu eta tentatzen asi zitzaion. Lard 372. Ta andikan berrogei egunera, berrogei-aldia bete zitzaion. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. PEBiz 42. Naiz berrogai-aldi ezoak naiz legorikaragarriak edo izotzaldiak edo uzta ugariak zekazten. Or Mi 90. Garizumako edo berrogeialdiko barua, Jesukristo gure Jaunaren baruaren oroipenean egin oi dugu. Or MB 156.

  Sinonimoak

  ad.   [gogor bihurtu]: mokortu Ipar.    [gogor egin]: aurka egin, aurpegi eman, aurpegia eman, aurre egin, aurre eman, buru atxiki, buru egin, buru eman, burura eman, gogor egin, indar egin, kontra egin, kontrakarrean jarri, burutzia egin Ipar., iharduki Ipar., jarki Bizk., dorpetu g.e., ihardetsi Ipar. g.e., kontratu Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es (1) da/du ad. endurecer(se), entumecer(se); mantenerse, obstinarse; cuajar(se) (2) zaio ad. enfrentarse, hacer frente
  • en (1) da/du ad. (se) durcir, (s’)endurcir (2) zaio ad. faire front, (s’)affronter
  • fr (1) da ad. to harden, to stiffen, to strengthen; to get/go hard (2) du ad. to harden, to stiffen, to strengthen; to make hard/stiff
  • port (1) da endurecer (se) (2) confrontar, fazer frente

  Testuinguruan

  Pedro Sanchez, Espainiako presidenteak gaur eman du jakitera itxialdia gogortu eta erabatekoa izango dela datorren astelehenetik aurrera.

  

   
• 

  Maite 10:24 pm on 2020/03/27 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  osatu 

  1 du ad. Zenbait gauzak osotasun edo banako bat eratu. Batzarra osatzen dutenak. Lore sorta zoragarria osatu du. Landuccik osatu zuen euskal hiztegian. Gorputza materiaz osatua dela. “Euskal hitz garbiak”, hau da, hizkuntzan bertan ezagun diren hitzez eta morfemez osatuak. Aldizkarietan argitaratu dituen artikuluekin liburuxka polit bat osatu du. Hiru zatik osatua. Liburuaren hirutatik bi hiztegiek osatzen dute. || Artikuluarekin hiru silaba osatzen dituzten izenak bi sailetan banatuak ageri dira. Ardi-bildotsetan ehun eta berrogei buru osatu behar, eta ehun eta hogeita hemezortzi ziren soilik eskortara bildutakoak.

  2 du ad. Zerbaiti osoa edo beteagoa izateko falta zaiona erantsi edo gehitu. Erreala falta da ogerlekoa osatzeko. Hautagaien zerrenda osatzeko. Hilabetea osatu arte. Ez gizonezkoa duzu osoa eta ez emakumezkoa; biek osatzen dute elkar. Bata bestearekin osaturik. Niri falta zaidana zuk osa ezazu. Eta saia gaitezen oro Azkueren lana zuzentzen, osatzen eta hobetzen. Orain, argitaraldi berrian, osaturik dator herri teatro zatiak erantsirik. Hezi eta osa zeure burua lehenbizi. Noek eman zituen ehun urte dorre hura osatzen. Jainkoak zazpigarren eguneko osatu zuen bere eskuko lana.

  3 du ad. Hautsi den zerbaiten zatiak elkarrekin bildu. Apurtutako pitxerra osatu. Hezur hautsia, nork osatu?

  4 da/du ad. Bizk. Sendatu. Gaixoak osatu, itsuak argitu. Zauria osatu zitzaionean. Begia osatu arte etxean egoteko. Gaitza ezin osatu duten medikuak. Osatuko bazara, hartu behar duzu edari mingots hau. Ez zinen osatu, ala? || Arima osatzeko sakramentua.

  5 du ad. Naf. eta Zub. Zikiratu, irendu. Osatua bada, idia esaten zaio zezenari.

  6 du ad. Eginiko kalte edo gaitzen ordaina eman. Ik. ordaindu. Inori egindako kalteak ordaintzeko eta osatzeko agintzen du. Honezkero, egindako kaltea ezingo dut osatu.

  7 du ad. (Bertsoak, olerkiak…) ondu. Bertsoak nekez osatuak irudi dutelako, nekez ditugu irakurtzen.

  (Hiztegi batua)

  Sinonimoak ad.  (UZEIren sinonimoen hiztegia)

  [zikiratu]: Naf./Zub.irendu, osotu, zikiratu, irantzi g.e.    

  [sendatu]: Bizk.osotu, sendatu    

  [osotasuna eman]: osotu

  Beste hizkuntza batzuetan

  es 1 du ad. completar 2  du ad. completar, juntar, reunir, sumar 3  du ad. montar, armar, completar 4 du ad. pagar, liquidar; reparar, compensar 5  du ad. constituir, formar, integrar 6 du ad. (GN) castrar, capar 7 da/du ad. (B) curar(se), sanar, recuperarse

  Testuinguruan

  Mikel Catania: “Atzo esan zidaten ofizialki osatuta nagoela eta ez dudala isolamenduan egon behar” (goiena.eus, 2020-03-27)

  

   
• 

  Maite 11:42 pm on 2020/03/26 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  makurrarazi 

  du ad. makurrarazi, makurraraz, makurrarazten. Makurtzera behartu. Bertutezko bidetik gu makurrarazteko. Ez da edozein haizek makurraraz dezakeen zuhaitza. Burua makurrarazi zion. Senarra bere nahikerietara makurrarazirik. (Hiztegi batua)

  Sinonimoak

  ad. [makurrarazi]: okerrarazi, plegarazi (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es (1) iz. (1) someter, hacer inclinar (2) apartar, desviar (3) torcer, corromper

  Testuinguruan

  Makurrarazi beharreko kurba famatuaren koordenatuetako bat denbora da. [Denbora gelditzeaz, Angel Erro (Berria.eus, 2020-03-26)]