mankatu

ad. mankatu, manka/mankatu, mankatzen 1 da/du ad. Min hartu; zauritu. 2 da/du ad. Leher egin, neka-neka egin. Mankatuta nago. Futbolean ibilita, zeharo mankatuta ailegatu zen etxera. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

1 mankatu.

Tr. Documentado en autores vizcaínos (tbn. en V. Moguel y Uztapide) de los ss. XIX y XX, y en los suletinos Eguiateguy y Etchahun. La forma general es mankatu(-kh- en los suletinos); hay mangatu en Uztapide.

1. (V (-au), S; SP, Dv (S), H (V, G)), mainkatu (-kh- BN-mix, -kh- H (s.v. maingu)), mangatu (V-gip), maikatu (-kh- H (BN, S)). Ref.: Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A (manka, mankatu, mainkhatu); Le Basque de la Basse-soule Orientale (1939) liburuko hiztegiari dagokio. “>Lrq (mankhatu); Totor Arr (mankeu); Iz ArOñ (mankau); Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg (mangau); Gte Erdarakadak. Euskaraz ongi mintzatzeko Hiztegia. Zazpi Probintzietako Adibideak (1988). “>Erd 304.
Hacer(se) daño, herir(se), lesionar(se), golpear(se). “Prendre mal ou faire mal à quelqu’un” SP. “Donner ou recevoir un coup” Dv. “Averiar con golpes” Iz ArOñ. ” Oñetakoak larrutu egin dit (AN-gip), oskiak mankatzen nüzü (S)” Gte Erdarakadak. Euskaraz ongi mintzatzeko Hiztegia. Zazpi Probintzietako Adibideak (1988). “>Erd 304.
Ezta hon hirietan horik hazteritsü, txankü zahar edo mankhatürik ta nausi gaberik. Lehen liburia edo filosofo Huskaldunaren Ekheia (1785). “>Egiat 267. Bere korputz gaitzera makurtua […], mankatu gabe modu onean zilizo, baraur ta disziplinakin gabe. Mg Confesio ta comunioco sacramentuen gañean eracasteac (1800)”>CC 148. Labanduta joko dau beia, mankauko da. Mg El doctor Peru Abarca (~1802). “>PAb 75 (v. tbn. 92). Ekin zion ortz gogorrekin leoi argalari ta larga zuen mankatuagoa. Ipui onac (1804). “>VMg 18. Kabalik han sar-eta lotsa dira mankha / hartü behar dizie abisü handia. ‘Fasse du mal’ . L”oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchahun. J. Haritschelhar (arg.). ‘”>Etch 616. Lotsabako zar ori… modu orretan mangateko gixona! Ort Oroigarriak. Bermeoko Arrantzaleen bizikeraz eraturiko Antzerkiak (1925). “>Oroig 60. Orrillaren batian / mankau anka biak. Gure urretxindorra. Enbeita”tar Kepa”ren bertso lanak osorik (~1930). ‘”>Enb 197. Mallatu andiyak artuta, argin bat mankau zan. Kk Abarrak (1918). [II]: Bigarrengo Abarrak (1930). “>Ab II 57. Bidian mankauta itxi ditut mutil bi. Ib. 64. Arrats guzian beren kargakin / mangatzeraño ezurrak. Uzt Sasoia joan da gero (1976). “>Sas 178.
v. tbn. DurPl 68. Alt LB 55.
2. (Dictionarium Linguae Cantabricae (1562). “>Lcc (-du), Lar, Voces Bascongadas (~1800). “>Añ).
“Mancar de manos, eskuak mankadu ” Dictionarium Linguae Cantabricae (1562). “>Lcc. “Mancar” Lar, Voces Bascongadas (~1800). “>Añ. “Tullido, mankaua ” Voces Bascongadas (~1800). “>Añ.
3. (H (V, G); -au V-gip ap. Iz ArOñ ), mangatu ( -au V-gip ap. A Apend y Elexp Berg; G-azp).
Debilitar(se), cansar(se). ” Mankauta nao, estoy molido de cansancio” Iz ArOñ. ” Fubolian ibillita ziero mangauta aillegau zan etxera ” Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg.
Gorputza argalduteko, mankeetako, uatuteko, gaixotuteko edo illteko. fB Icasiquizunac ([I] 1816, [II] 1817, [III] 1819). “>Ic I 259. Galdu ta mankeetan dabee euren osasuna. Ib. 261. Oeratu zan ta dana mankauta eguan legez, bertatik luak artu eban. Ur Marijaren illa edo Maijatzeco illa (1850). “>MarIl 46.

(Uso sust.). ” Mangau, cansancio, agotamiento a causa de un gran esfuerzo. Nik artu dot mangaua trastiak azkenengo pisura jasotzen ” Elexp Bergara aldeko lexikoa (1996).”>Berg.
4. “Il se dit en parlant d’animaux qui se blessent grièvement, se tuent par quelque chute ou accident. Sarritan arresak mendian mankhatzen dutuzu, souvent les animaux se tuent dans la montagne” H. Cf. maingutu.
2 mankatu.
( VocBN , Éléments de grammaire basque, dialecte souletin, suivis d”un vocabulaire basque-français & français-basque (1873). ‘”>Gèze, H (L, BN, S)).
(Aux. intrans.).Faltar. “Manquer” VocBN y Gèze. “Manquer, faire défaut” H.
Etziezü mankatüren haier trixte izatia. ‘Il ne leur manquera pas’ . L”oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchahun. J. Haritschelhar (arg.). ‘”>Etch 150. Igaran apirilaren bürian / armadaren erdian / züntüdan bihotzian / armak oro eskian / present espiritian / manka besuan artian. Euskal baladak (1983). “>Balad 111.
(Aux. trans. bipersonal).Fallar; faltar (a). “Manquer un coup, une occasion, une personne” H. Bisita hori mankatü balie. Andere Dona Maria Scapulariocouaren confrariaco bulla […] eta maniac edo chediac (1780). “>Mercy 28s. Ezta haur onsa eskolatürik batere, egin bide horri bere amarenzat mankatü nahi lükianik. Ib. 28. Eztit ez mankatüren / zurekila jitia. La tragérie de Charlemagne. Pastorala (~1800). B. Oihartzabal (arg.). “>Xarlem 144. Aspaldian desir niana orai dizüt gogatü, / hura gogatü eztüdano gaiik eztizüt mankatü. Chants populaires du Pays Basque”>ChantP 76.
(Aux trans. tripersonal).  Lotsa beitira oillo saldak behar deikien mankatü. ‘Fasse défaut’ . L”oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchahun. J. Haritschelhar (arg.). ‘”>Etch 580. Hari kunparatzeko, nik manka spiritia.’Je manque’. Etch 522.

Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [elbarritu]: mainkatu
    [min hartu]: min hartu, mindu, oinazetu, min egin Ipar., oinaztatu Ipar., nekepetu g.e., penatu g.e., hiratu zah., doloratu Ipar. zah., tormentatu Ipar. zah.
    [zauritu]: zauritu, kaskatu Ipar., kolpatu Ipar., zaurtu Ipar., sakitu g.e.

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) da/du ad. mancar(se), lisiar(se), herir(se) (2) da/du ad. abatir(se), debilitar(se), extenuar(se)
fr
en
port

Gero, isiltasun erabatekoa, argitasunik gabeko isiltasun luze bat, autobusaren ibili gozoa errepide lasaian aurrera, nekeak mankatua, berak ere azkenean lo hartu izan zuenean bezala. [Apirila, Iñigo Aranbarri (Susa, 2014)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

mankatu (Gaurko hitza, CCO Domeinu Publikoa)