ad. armagabetu, armagabe, armagabetzen du ad. Norbaiti armak kendu. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak:Â ad.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es du ad. desarmar
fr du ad. désarmer
en du ad. disarm
port du ad. desarmar
Gauzatu da ETAren armagabetzea. (Berria.eus, 2017-04-08)
armagabetu (Argazkia: Berria.eus)
iz. Zirtoa, izkirimiria. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
tortiko (L ap. A; Dv), tortika (H). “Saillie d’esprit, lazzis” Dv. “Bethi badu zenbeit tortika, il a tourjours quelque repartie piquante” H. “Chiste” A. Cf. tortikokari. Gehienek iduri dute ikusgarri hortaz jostatzen direla, baitute maiz tortiko zerbeit erraiteko aldean pasatzian. Prop 1893, 231. Satanek denbora sobera baderamate jauzika eta ditxoka […] dantza eta tortiko batzutan. Lf ELit 17.
Sinonimoak: iz.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar, Labayru eta Word Reference hiztegiak):
es (L) chiste; ocurrencia graciosa.
fr blague
en joke
port piada
Satanek denbora sobera baderamate jauzika eta ditxoka […] dantza eta tortiko batzutan. Lf ELit 17. (Orotariko Euskal Hiztegia)
tortiko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)
ad. Bizk. g.er. Laster egin. Â (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 karra (V-ple ap. A; Dgs-Lar 9). “Esta voz, muy usada en Bilbao y en sus cercanÃas, significa correr” Dgs-Lar. “Acción de correr” A.
2 karra. “(V-m), un juego de niños que consiste en golpearse con una pelota” A. Cf. 5 karraka.
3 karra. “(BN-baig), cierta marmita de hierro que descansa sobre un trébede” A.
4 karra. v. kerra.
Sinonimoak: iz.
[karra egin] : e. laster egin, korrika egin (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es correr
fr courir
en run
port correr
Bi urtetan behin korrika egiten dugu, karra, laster, arineketan, eia, lasterka edo tortaka, batzuetan baita trinkin alfer traketsok ere, zertarako eta hemendik gizaldi batzuetara berriro ere norbaitek jakin-minez Araba osoko euskal hitzak biltzen lehiatu dadin. [Tortaka, Blanca Urgell (Alea.eus, 2017-04-07)]
karra egin (Argazkia: alea.eus)
iz. Bilauari dagokion egite makurra. Ik. doilorkeria. Bilaukeria doilorra. Esker gaiztoko bilaukeriarik beltzena. Egin zion bilaukeriagatik. Emaztearen bilaukeria ez diot aitatu nahi izan. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak:Â iz.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. vileza, villanÃa, ruindad, bribonerÃa
fr iz. bassesse, vilenie
en iz. vileness; wickedness; vile act
port iz. vileza, vilania
Bilaukeria handia eutanasia arautu eta legeztatzeko aukera sine die luzatzea, horrela luzatuz baita ere heriotza gaiztoenek eragindako sufrimendu eta agonia duintasunik gabeak. [Duintasunez, Anjel Lertxundi (Hitz beste, 2017-04-05)] (Berria.eus)
bilaukeria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)
iz. 1 iz. Ilargiaren goraldia, ilargi berritik ilargi betera doan 14 eguneko aldia. Ik. gorapen. Ilgorak eta ilbeherak. Ilbeheran baino ilgoran hiltzea onuragarriagoa dela sinesten dutenak. 2 iz. Ilgoraren erdiko eguna, ilargiaren erdia argiturik dagoena. Ilgora, hemezortzian, asteazkenez. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ilgora (V, G, AN-erro; Lar, Añ, Hb ap. Lh, H). Ref.: A; Holmer ApuntV.
“Luna creciente” Lar y Añ. “Ilgora, ilgoria, lune croissante. […] Ilgora erdia, lune croissante à la moitié de son cours” H. Illargiaren gora-berak zenbat dire? –Lau: […] illargi berria, ilgora, illargi betea ta ilbera. Bera EEs 1915, 165. Ilberan baño ilgoran iltzea onuragarrigoa dala batzuek sinisten dute. JMB ELG 82. Ilberak eta ilgorak alperrik izan dira guretzat. NEtx LBB 176.
(Uso pred.). [Illargia] ilbera ez dagoenean, ilgora dago. Txill Let 120.
Sinonimoak:Â iz.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. cuarto creciente, luna creciente
fr iz. premier quartier de lune, lune montante
en iz. crescent moon, waxing moon, first quarter
port iz. quarto crescente
Ilgora indarrean dago.[Naturaren mintzoa, Pello Zabala (Alberdania, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)
ilgora (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)
iz. Ipar. Habea. Bere begietan laza bat ikusten ez duenak ikusiko du lasto bat besteen begietan. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
laza. v. laz; 1 laxo.
laz (Lc ap. A; Urt Gram 25, Dv, H (L)), laza (SP, T-L), lasa (vEys, T-L).
1. Viga. “Poutre” SP, T-L. v. fontal. Nola erran diokezu zure anaiari: “utz nazazu khen diezazudan fits bat begitik”, laz bat zeronek duzularik zure begian? He Mt 7, 4 (Dv laz; Lç gapirio, TB, EvL, HeH, Leon ernai, Ip sumer, Samper, Echn zur, SalabBN pitrail, Ur (G), Ol, Ker abe, Or, BiblE (h)aga). Bere begietan laza bat ikhusten ez duenak ikhusiren du lasto bat bertzeen begietan. Lg II 148. Bonaparte bat zeukaten, / eta hura laza bat zen. “Soliveau”. Gy 111.Horrengatik da nekhe egungo egunean laz eta taula gairik bazterretan atzematea. Dv Lab 349. Tits xume bat ikhusten du bertzeren begietan eta laza lodiena behinere beretan. CantIzp (ap. H). Ostraliatik ekharrarazi behar zen zura eta burdinazko laza edo somerrak. Prop 1892, 178. Giristino gaizo bat jo dute eta umatu makhila ukhaldika, lasa edo somer batetarik dilindan zaukatelarik. Prop 1905, 150.
2. (Dv >Â A). “Gizon laza, homme de haute taille et de forte corpulence” Dv. “Alto, corpulento” A.
Sinonimoak:Â iz. Ipar.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Ipar.) viga
fr iz. (Ipar.) poutre, chevron
en iz. (Ipar.) beam, rafter, girder
port iz. (Ipar.) viga
Bere begietan laza bat ikusten ez duenak ikusiko du lasto bat besteen begietan. (Hiztegi Batua)
laza (Argazkia: DeviarArt, Lexis-Saia)
i. 1 onomat. Igurztearen, karrakatzearen eta kideko hotsen onomatopeia. Bizar labana zorrozten ari da zirri-zarra Nikolas. Hemen jan eta jan, eta han zirri-zarra jezten esne guztia. Euriaren zirri-zarra bizia. 2 adb. Zirriborroak eginez. Azken mementoan zirri-zarra eginiko lerroetan.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
zirri-zarra.
1. Rodando, arrastrándose. Cf. VocNav: “Zirri-zarra, brusca, torpemente, salga lo que saliere (Pamplona, Cuenca, Montaña, Tierra Estella)”. Ez da orai muthil sehi bat, Amikuze huntan, bizikletarik gabe. Bide guziak badauzkate zirri-zarra, alde guziak hartuz… Bethi aintzina, eskuin, esker, konerka, okherren gisa. Eskual 18-7-1913 (ap. DRA).
2. Emborronando, garabateando. “(Hb), en griffonnant” Lh. Cf. zirri-marra. Mirikuak berehala kondenatu zuen: “Ez dugu deus egitekorik, zure testamentua baizik”. Hasi zen zirrizarra. Egunaria (ap. DRA, que no da más ref.). Segurki salatu ere ginion Gerard-i, erremesiatzeko azken mementoan zirri-zarra egin lerroetan. Herr “Jainkoa Sotoetan”, folletón 74 (ap. DRA).
3. (Onomat. del acto de ordeñar). v. infra ZIRRI ETA ZARRA. Emen jan ta jan ta an zirri-zarra / erasten esne guztia. Enb 66.
4. (Onomat. de raspar, frotar). Arraitzen zirri-zarra gozoa… eta gurdien juin-juin luzea… Eston Iz 5. Bizar-nabalaren xorroxten ari da zirri-zarra Mikolas, Zur-zurigarai ilemoztegian sartzean. Zerb GH 1971, 225 (ap. DRA). Azkurea egiñaz / negok zirri-zarra. Zendoia 87.
5. (Sust.). Ruido de respiración dificultosa. “Petxuen zirri-zarrie dauke katarruekiñ” (G-azp).
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es adb. frotando, raspando
fr adb. frottement, grattage
en adb. rubbing, scraping
port adb. esfregando, raspagem
Azken mementoan zirri-zarra eginiko lerroetan. (Hiztegi Batua)
zirri-zarra (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)
Reply