Gaurko hitza

Tagged: A Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 7:46 pm on 2019/02/09 Permalink | Reply
  Tags: A   

  azorriatu 

  iz. azorriatu, azorria/azorriatu, azorriatzen du ad. g.er. Zigortu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  azorriatu (L ? ap. A; SP, vEys, H), azurriatu (G-to ap. A; O-SPAd 876, Urt, Dv), azurreatu (L-côte, BN-and [?] ap. A), azorritu (H), azkurriatu (R-vid ap. A).

  Azotar; castigar; reprender, reconvenir. “Frapper d’escourgée. Azorriatu behar luke, il le faudrait bien étriller” SP. “Caedere, […] azotatu, azurriatu” Urt IV 14. “Châtier” Dv. “Azorritzea, azorriatzea, fouetter avec un tel fouet” H. “Castigar”, “reprender. Azkurriatako erran zaun, le dijo que reprendiese”, “Azurriatu (L [= Dv], Mt 12, 41), amenazar [pero en este ej. parece significar más bien ‘reprender’]” A. Orai, hemen, Jauna, / Miserikordioski, / Ah! gorphutz hau huna / Nahi bezain garratzki / Azurriatuak, / Munduan gareno / Toleia gaitzatzu / heriotzeraino. CantIzp (ed. 1826) 45 (ap. DRA). Zeren berak urrikitan sarthu izan baitire Jonasek azurriatu ondoan. “Quia poenitentiam egerunt in praedicatione Ionae”. Dv Mt 12, 41. Hilarazteko ariarik hunen baithan ez dut aurkhitzen: azurriaturen dut beraz, eta utziko dut gero. Dv Lc 23, 22 (TB azotarazirik). Nahi dugu bertzeak azurriatuak izan ditezen, eta geronek ez dugu azurriatuak izan nahi. Dv Imit 31 (ap. DRA). Azkurriatako [sobre arrepentitako] erran zaun: txeerria xan zak gente gisa. Mdg 132. Zer dagik, arrotz? (Kereon azurriatuz). Zait Sof 129.

  Sinonimoak: ad. g.e.

  [zigortu]: astindu, bero-bero egin, berotu, bizkarra berotu, ederrak eman, ederrak hartu, egurra eman, egurtu, eskua ezarri, eskua luzatu, hebaindu, hebain-hebain egin, jipoitu, jo, makilatu, zaharoztatu, zehatu, zigorkatu, zigortu, zurratu, azotatu Ipar., panpatu Ipar., umatu Ipar., zafratu Ipar./Naf., zaflatu Zub., bizkarra hautsi g.e., hagatu g.e., makilakatu g.e., ukaldikatu Ipar. jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. azotar; castigar; reprender
  fr du ad. (golpear con latigo) fouetter; punir; réprimander
  en du ad. (golpear con látigo) (punishment) flog, whip, lash; punish; reprimand, reprehend, tell off
  port du ad. surrar, sovar, espancar; castigar; repreender, censurar

  Nahi dugu bertzeak azurriatuak izan ditezen, eta geronek ez dugu azurriatuak izan nahi. Dv Imit 31 (ap. DRA).  (Orotariko Euskal Hiztegian)

  

  azorriatu (Argazkia: spurcitia.com)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:39 pm on 2019/01/26 Permalink | Reply
  Tags: A   

  azti 

  iz. 1 iz. Ezkutua dena ezagutzeko edo etorkizuna asmatzeko, ohiz kanpoko ahalmenak omen dituen pertsona. Aztiei galdetu. 2 iz. Izadiaren legeen kontrako gauza miragarriak egiten bide dituen edo ahalmen ezkutuak bide dituen pertsona. Ik. sorgin. Ibili ohi dira azti bila, lurpeko ondasunak aurkitzeko. Lot gakizkion, bada, den hizkuntzari, izango dena aztiei eta sorginei utzirik. Azti lana. Azti hitzak. 3 (Izenondo gisa). Liluragarria, guztiz erakargarria. Maite ninduenaren maitasun aztia! 4 (Adizlagun gisa). Erne. Camillo, azti ibili, zazpi aldiz pentsa ezak. Hago azti. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [asmagina]: asmatzaile, igarle, asmagin g.e., asmalari g.e., azturu g.e.

      [sorgina]: sorgin, belagile Zub., enkantatzaile zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. adivino, -a, sortílego, -a, agorero, -a, pronosticador, -a (2) iz. brujo, -a, mago, -a, hechicero, -a; curandero, -a (3) izond. brujo, -a, mágico, -a, embrujado, -a; deslumbrante, fascinante, encantador, -a (4) izond. listo, -a; inteligente; sagaz; astuto, -a
  fr (1) iz. devin, devineresse (2) iz. mage, magicien, -ienne ; sorcier, -ère ; guérisseur, -euse (3) izond. intelligent, -e, dégourdi, -e ; malin, -igne ; astucieux, -euse ; sagace
  en (1) iz. fortune-teller (2) iz. sorcerer, wizard; magician (3) izond. [liluragarria] magic, magical; fascinating; charming, delightful (4) izond. [adimentsua] clever, smart, astute
  port (1) iz. adivinho, -a (2) bruxo, -a, feiticeiro, -a (3) izond. mágico, -a

  Hain zuzen ere, ezein igarle, azti edo ezkutu-ikusle ez da gai izan aurreikusteko, ez Japoniaren ekonomiaren hazkundea, ez Berlingo hesiaren lur-jotzea, ez herri-demokrazien desegitea, ez hiesaren izurritea, eta ez azken urteotako gainerako gertakari garrantzitsuetatik bat bera ere. [Sagua, eulia eta gizakia, François Jacob / Juan Garzia (EHU, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  azti (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:27 pm on 2019/01/09 Permalink | Reply
  Tags: A   

  arratsaldeko 

  iz. Arratsaldeko askaria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arratsaldeko (Gc ap. A; Dv), aratsaldeko (T-L), artsaldeko, atsaldeko (G-to, AN-larr), aatzaldeko (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (aatzaldekua), To (atsaldekua).

  Merienda. “Goûter, collation” Dv. “Goûter, petit repas, lauetako, aratsaldeko” T-L. “Aatzaldekua (?), la merienda para gallinas” Iz ArOñ. “Atsaldekua eiñ. Merendar” Iz To. Bi baserritar taberna batian artsaldekua egiteko asmotan sartu ziran. EgutTo 23-7-1921 (ap. DRA). Artsaldekoa prestatu diote ostatuan. Mok 19. Yezarri nintzan aulki-ertzean eta atsaldekoa gorde egin neban. “Callé la merienda”. Or Tormes 79. Zelaieko jendeak ordua zanean, / atsaldeko-gitera eseriak ziran. Or Eus 283. Atsaldekora deitzen du neskak. Ib. 87. Dana batera egin zuten, gose-xaltxetan gozaturik, gosaria, bazkaria, atsaldekoa ta afaria. Berron Kijote 213.

  Sinonimoak: iz.

      [merienda]: askari, arratsaldeko askari Ipar., krakada Ipar., merienda Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. merienda
  fr iz. goûter
  en iz. snack, afternoon snack
  port iz. merienda, lanche

  Etenaldi bat egin dut arratsaldekoa egiteko.

   

  

  arratsaldeko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:03 pm on 2019/01/01 Permalink | Reply
  Tags: A   

  atariko 

  iz. Hitzaurrea, sarrera. Atariko gisa, gainera, ohar desegokiren bat-edo badut beretzat. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  atariko.

  1. “(Hb), portique; abri” Lh.

  2. “Atariko (V-ger), aguardiente u otro licor que se toma muy de mañana, matarratas (vulg.). Se usa sin artículo” A. “Y –risum teneatis– hacia Markina (V) llaman atariko en eufémica jerigonza al aguardiente” A Morf 13. Cf. ATARI-PORTZEKO.

  3. Presentación, introducción, prólogo. Atarikoa (tít. de una sección de Euzko Gogoa al principio de cada número, desde 1954). Atariko gisa, gainera, ohar desegokiren bat edo badut beretzat. MIH 216. Ez dakit zertan ari naizen hemen alfer-lanean, sarrera edo atariko delako hau lardaskatzen. MEIG V 101.

  (Pl.). Aspaldidanik uste dut Manual-ak daramatzan atarikoek ematen digutela argirik aski Etxeberri Ziburukoaren bizitzaz eta eginez. MEIG IV 117. Altuna, atarikoetan eta bestetan, gauzarik aski saiatzen da argitzen. Ib. 119.

  Sinonimoak: iz.

      [hitzaurrea]: hitzaurre, sarrera, sartaurre, aitzinsolas Ipar., ataurre g.e., sarbide g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izlag. preliminar; introductorio, -a (2) iz. introducción, presentación; preliminares
  fr (1) izlag. préliminaire (2) iz. préface, prélude
  en (1) izlag. preliminary (2) iz. introduction; presentation; preface [of a book]
  port (1) izlag. preliminar; introdutório(a) (2) iz. introdução, apresentação

  Ireki da atariko orria, eta zerrenda luze bat agertu zaio aukeran. [Note book, Pako Aristi (Erein, 2005)]
  

  

  atariko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 2:45 pm on 2018/12/23 Permalink | Reply
  Tags: A   

  atsedendu 

  ad. Atseden hartu. Atseden dadin gauaren ederraz. Atsedentzera zatozte bizkor, jaio zineten tokira. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad.

  [atseden hartu]: abaro egin, abaroan egon, atseden hartu, deskantsu hartu, hats egin, errepausatu Ipar., hats hartu Ipar., pausatu Ipar., asaskatu Bizk., atseden egin Bizk., atseden g.e., deskantsatu Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da ad. descansar, reposar
  fr se reposer
  en rest
  port da ad. descansar

  Atseden dadin gauaren ederraz. (Hiztegi Batua)

  

  atsedendu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 8:52 pm on 2018/12/04 Permalink | Reply
  Tags: A   

  ahots 

  iz. 1 iz. Ahots kordak dardaratzen direnean sortzen den hotsa. Ahotsik gabe gelditu. Ahots ozena. Ahots garaia, zolia, zorrotza, apala, lodia, sakona. Ahots oneko abeslaria. Ahots aparatua. 2 iz. Irud. Herriaren ahotsa. Gora doa ibaien ahotsa. 3 iz. Musika-lan polifoniko bateko melodia lerro bakoitza. Lau ahotsentzako meza. Abesti bat hiru ahotsetara. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

      [boza]: boz, mintzura Naf., mintzo jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. voz (2) iz. (hed.) voz (3) iz. [kantaria] (hed.) voz, cantante (4) iz. (Mus.) voz
  fr (1) iz. voix (2) iz. [kantaria] chanteur, -euse (3) iz. (Mus.) voix
  en (1) iz. voice (2) iz. singer (3) iz. (Mus.) voice
  port (1) iz. voz (2) iz. (hed.) voz (3) iz. [kantaria] (hed.) voz, cantor, -a

  Euskal Herriko ahots ezberdinak bildu ditu AHOTSAK proiektuak azken urteetan.

  

  ahots (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:12 pm on 2018/11/30 Permalink | Reply
  Tags: A   

  adu 

  iz. Batez ere Bizk. Zoria, patua. Ik. adur². Gizagaixoak ez zuen adu onik izan. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  adu (V ap. A; Lcc, Añ, Izt 37r, H (V, G)). Etim. Rom. adu. Cf. patu.

  1. Suerte, fortuna; hado. “Hado, hadua” Lcc. “Fortuna”, “suerte”, “hado” Añ. “Fortuna, felicidad, […] adu, patu ona” Ib. “Ventura, fortuna, felicidad, […] aduona” Ib. “Suerte” A. v. 1 zori.

  Tr. Documentado en Añibarro, Iztueta, E.M. Azcue, Arrese Beitia y autores meridionales del s. XX, principalmente vizcaínos.

  Emonik bada sentenzia zerurako […]. Adu, ta sentenzia bi onetarik bat, emongo jako bakotxari. Zein bietarik gertako jat niri? Añ EL1 32. Nire adu-gaistoz jausten banas bekatu mortalean […] arin egingo dot konfesorearen oñetara. Añ LoraS 155 (v. adugaitz). Beretakoren bati gertatzen bazaio iñoiz edo berriz, adu txarren baten bidez, uztarriko abelgorririk […] illtzea […]. Izt C 237. Gertetako ta jazo bearrik aurkitzen zana, / Adu tristeak gorderik euken biotzetan. AB AmaE 448. Iagiten da goizean / gizon nekatua / iaso ezinik egunaz / il-arteko adua. Azc PB 336. Eskola-meisu izateari istea, egin ezpaneu, eneuen gero izen dodan zoririk eta adu onik izengo. A BGuzur 129. Zein gogo-argia erriko gizadi guztiak be, Josetxoren adu ona jakiebenean! Echta Jos 328. Arrapau ebazan geixo arek, baña adu onaz danak sendatu zirean. Ib. 147s. Adu (suerte) onean zagoz orduan mutil orregaz. Ib. 313. Adu onari deiez, suertearen billa, Ameriketara joan zan. Ag G 253. Beizamatar gazte indartsu batek azpiratu zuan beiñ, geiago ez nagusitzara jaikitzeko adu txarrean. Ib. 127 (cf. infra ADU TXARRA SUERTATU). –Nere bizitza osoa oparo eskeñiko diot. Ori da nere apeta, ori nere adua. –Bai adu txarra! Ag EEs 1917, 212. Adu opaldaria bera zai egon balitzaio ere etzitzaion aiñ laster sarea botatzeko era egokituko. Elizdo EEs 1913, 90. Gixagaxuak ezeban adu onik ixan. Otx 59. Batzuren-batzuk sortzetik ezerez eta billauak ixanik eta euren aduak gura ixanda, gixona igon datteken gorengo malletara eldurik. Ib. 99. Erromesak bai adu txar!: / nunai arrotz, atzerritar. SMitx Aranz 20. Mundu ontako adua, makurra, ostera! Erkiag Arran 150. Zein adu, siats, azturu edo sorgiñek egin eutsun begizkoa? Ib. 155. Zein aduk bere itzalpean artuko ete eban, gogoetan ziarduan. Ib. 66. Adu ona naiz txarra gure aurretik dijoakigu, berak sortzen ta eramaten gaitu. Vill Jaink 105. Burni horiek lantegian, bere adua erabakiko duenaren menpean daude. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx).

  (Empleado en pl. ‘los hados’). Aduak egon arren / geure aserre beti / etzaitue kenduko / neure biotzeti. Azc PB 60. Poz bat izaten nuan Troiatarren oraingo […] ondamendi auen artean: alegia, adu txarren aurka, zorion aduak ipintzen nizkiela. P. Etxeberria EEs 1928, 42. Oi, ene adu madari-madarijok! ‘¡O maldita fortuna!’. Otx 72. Zelako bezuza zirtzil ta zekena egin dautsue adu ziztrin erraiabakoak? Erkiag Arran 152. Horra, adu gaiztoek berriz ere deitzen didate, ta nere begietatik lo astunak argia ezkutatzen dit. ‘Les destins cruels’. Ibiñ Virgil 117. Zertako sortu ninduzun iainkoen leiñu argitsutik, aduek ere muxin egiten bait didate? ‘Je suis odieux aux destins’. Ib. 114. Eztakigu guk aren buruan sortu ziran gogoeta txar, susmo oker eta adubaltzen barririk. Erkiag Arran 72.

  Buena suerte. –Alajañena! Orrelako menditxo bat bagiñu, andi andia izan eztare. –Billatu ezkero. Adua bear, suertea. –Batzuk izan die. Ag G 252.

  2. “Adu (V-oroz), intención. Joateko adurik badaukazu? ¿Tiene v. intención de ir?” A.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

      [zoria]: asturu, ezinbeste, fortuna, halabehar, zori, patu Heg., adur Gip., ezinbertze L-BN-N, sirats Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (batez ere B) ventura, suerte; hado
  fr iz. (G) sort, hasard, destin
  en iz. luck, fate, destiny
  port iz. (batez ere B) ventura, sorte; fado, fadário

  Gizagaixoak ez zuen adu onik izan. (Hiztegi Batua)

  

  adu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)