Bestalde, gilbo gabe, gelbo berbak beste esanahi bat dauka: “iz. Hauts mataza; oihalei ateratzen zaien zuntz edo izpi modukoa. Gelboz bete zait soinekoa†(EH). Horrenbestez, gilboa ilauna edo oihalei ateratzen zaien zuntza bezalakoa da, eta elur kontuetan goitik behera egiten duen elurra gilboka dator, matazaka.
1 iz. Gozatzeko erabiltzen den gaia; gozamen iturria, atsegin iturria. Lurreko atsegin, poz eta gozagai guztiak aldi batekoak besterik ez dira. 2 pred. Goza daitekeena. Azoka, erakusketak eta kontzertuak izango dira gozagai Zarautzen. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
gozakai, gozagei, gozogei.Fuente de placer, de consuelo, de dulzura. Etzuen behinere gutizia gehiago erakhutsi gauza batentzat bertze batentzat baino, ez eta lehiarik xumena gozageientzat. Birjin 318. Bazekusan haren ilobarentzat gozo gei handi bat izanen zela. Ib. 328. Ez jan-edanean, eta ez gorputzaren beste gozakaietan. EE 1885a, 133. Agur gure poza ta / atsegin guztia. / Atsekabe danetan / gozakai eztia. Lander (ap. DRA). Lurreko atsegin, poz ta gozagai guziak aldi batekoak besterik ez dira. Inza Azalp 113 (v. otro ej. en la misma pág.). Jaio ezkero danok / gerade zeozer / batzuek gozagai ta / besteok piper. And Egun 130.
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[gozagarria]: gozagarri, gozagailu Ipar.   Â
[gozatzeko erabiltzen den gaia]: gozagarri
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
1du ad. Zerbait nonbait babesean edo ezkutuan egon dadin ezarri. Ik. altxatu 8. Kutxa horretan gordetzen ditu bitxiak. Giltzapean gorde. Liburu baten barruan gorde zuen eskutitza. Armak gordetzen ziren gelan. || Irud.Ez zituen bere usteak eta iritziak ezkutuan gorde sekula.
2da/du ad. Norbait (leku babestuan) ezkutatu. Ihes egitea lortu zutenak mendietan gorde ziren. Ezin zituen gorde denak bere hegoen azpian. || Babestu. Beren buruak gorde nahiz, gezurra asmatu zutela.
3da/du ad. Ezkutatu. Baina Jesus gorde zen haietarik. Eguzkia hodeien artean gorde zen. Malkoak gorde ezinik. Bazela halako tokian gordea altxor handi bat. Ezin zuen haserrea gorde. Dena aitortu, ezer gorde gabe. Zergatik gorde ager daitekeena? Ez ditu bere hutsak gorde.
4du ad. (Gaitzetik edo kalteren batetik) begiratu. Ik. zaindu 3; jagon. Jainkoak gorde gaitzala honelako zorigaitzetatik. Gordeko ditut neure emazte eta ume gaixoak zuen haserre gogorretik.
5du ad. Mantendu, atxiki, ez galdu. Haren izena hemendik aurrera gogoan ongi gorde dezadan. Zeren bere bizitza gorde nahi duenak arima galduko baitu. Etxepareren liburutik gorde den ale bakarra. Euskarak bildu dituen ondasun apurrak maiteki gorde. Zergatik ez gorde, galduxe dugunok, egin dezake eta egin lezake-ren arteko bereizkuntza?
6du ad. Gauza bat edo toki bat erabilera jakin baterako edo pertsona jakin batentzat bereizi. Ik. izendatu 3. Guretzat gorderik daukan zoriona. Eserlekurik ederrena zuretzat gordeko dugu. Euskara “behekoentzat” gordetzea.
7du ad. (Legeak edo gizalegeak agintzen duena) bete. Jainkoaren hitza gorde. Bere bizierako eginbeharrak ongi gorde eta betetzen ditu. Jaiegunak gordetzea.
8du ad. Begiruneaz, lotsaz eta kidekoez mintzatuz, izan. Ik. lotsa gorde. Elkarri leialtasuna gorde behar diotela.
9 (Partizipio burutua izenondo gisa). Nork daki ez ote den deabruaren dizipulu gorde bat. Han bizitza gorde eta santu bat eraman zuen. Gela gorde batean. Alferkeriaren bizioan badela pozoi gorde bat. Gauzen muin gordea.
(Hiztegi Batua)
Sinonimoak(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[toki estalian ezarri]: kobrutan ipini Bizk. g.e.   Â
[ezkutatu]: ezkutatu, kukuldu, kukutu Ipar., ostendu Bizk., ostu Bizk., ezabatu zah.   Â
[babestu]: alde atera, alde egin, alde jarri, aterpetu, babestu, begia eduki, begiak eduki, begiratu, defendatu, defenditu, defentsa egin, eskutik eduki, kontu egin, kontu hartu, maldatu, zaindu, begia atxiki Ipar., aldeztu neol., estalpetu g.e., magalpetu g.e., aldetu zah., anparatu Heg. beh., jabetu Ipar. zah., eskudatu Heg. zah.   Â
[mantendu]: eutsi, irozo, mantendu, sostengatu, atxiki Ipar., entretenitu Ipar., mantenatu Ipar., sustengatu Ipar.   Â
[bete]: begiratu, ekarri Ipar., jagon Bizk., guardatu zah.gorde izond.   Â
iz. Buruko muinen multzoa. Ik. burmuin. Garunak behar bezala hazi ez zitzaizkidalako, adimen urriaren jabe naiz. Buruko garunak urtu beharrean dabil, jo eta su gogoetan. Lo gutxi eta asko irakurri, garuna lehortu zitzaion. Garunik gabeko gizona. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
garun. Etim. De gara + un .
1. (V-ger-m-gip; Mic 9r, Lar, Añ, Dgs-Lar 2, H), garaun (V-ple-arr-oroz; Añ), garoin (V-gip), garuin (V-gip), karaun (V-gip). Ref.: A (garun, garaun, karaun); Iz UrrAnz (garoiñ) ArOñ (garoiñ, garun); Elexp Berg (garun, garuñ). Sesos, cerebro; (fig.) inteligencia. “Garoiña, el seso” Iz UrrAnz. “Garóiñak zulatu: un ruido muy fuerte; perforarse los sesos oyendo una misma cosa” Iz ArOñ. “Txindurrixen garoiñak jango dituzula esan: dile que comerás sesos de hormiga” Ib. Tr.
Documentado en autores occidentales desde finales del s. XVIII. Todos los ejs. anteriores al s. XX, salvo el de Apaolaza, son vizcaÃnos. Al Norte lo emplea J. Etchepare. Garun es la forma más general.
Txipiketan dituzula zeure garoñak. msOñ 93v. Txepetxak baño garoiñ geiago ez daukain emakume batzubei. Ib. 22v. Buru barruban […] garunak. Mg PAb 86. Joten dau garunetan baliaz. Mg CO 45. Ez dezu zenzu ez garuñik. VMg 32. Bota eragin ziozkan begiak ta garuñak buru ezurra ausirik. Ib. 83. Kastiguak onduten eztabena / garaunik eztaukena. Zav Fab RIEV 1909, 31. [Burua] ez eukala garaunez aiñ ondo betea. AB AmaE 251. Edozein soin-atali garunerako iragarbidea kendu ezkero, adoremena itzaltzen da. “Privada la comunicación […] con el cerebro” . Zink Crit 30. Euskarazko “garuna” eta frantsesez “cerveau” deitzen dutena, biak bat direla. JE Med 30. Gorputzeko eskuin alderdiaren higiarazteko hariak garunaren ezker aldetik dira abiatzen. Ib. 30. Ez dauzkate sanuak / buruko garunak. MendaroTx 85. Garun onekua zara ta, tira! Otx 14 (ref. a la inteligencia de una persona). Txapel andi ederra buruban eruan arren, gixona ixan datekela garun gutxikua. Abeletxe in EZBB II 117. Zertako gogoetatuz alper neka garuna? Or Poem 539. Buruko garunak atara arte ekin eutsan emoten. Bilbao IpuiB 37. Buruko garunak urtu aiñean dabil, jo ta su gogoetan. Erkiag BatB 159 (v. tbn. garunak urtu en Otx 173, garoiñak u. en msOñ 15v). Kasko-ezurra eta barruko garunak. Vill Jaink 69. Nere buruko garunak lanean asiak dira. NEtx LBB 87. Lo gutxi ta asko irakurri, garuna leortu zitzaion. Berron Kijote 32. Garaunak behar bezala hazi ez zitzaizkidalako, adimendu urriaren jabe naiz. MIH 399s. Gure garaun eta bizkarmuinean gertatzen diren gertari ezkutuagoak. MEIG VI 116. (v. tbn. 117 y 118) v. tbn. Ag AL 145. A LEItz 132. Alzola Atalak 4. Garaun: Kk Ab II 144. Garuin: Apaol 53.
2. “Garunak, sienes. Garunetako dundurixuagaz nago” Etxba Eib. “Garoiñak, las sienes” Iz UrrAnz.
adj. Lgart. Kirtena, inozoa. Ik. gamelu. Ganbelua galanta, hi! Ganbelu batekin ezkondu zen. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ganbelu. Etim. Para el grupo nb, v. FHV 360.
1. (V), ganbelo. Ref.: A; Etxba Eib. Camello. “Job, Hus-ko aitta zarran aberastasunen artian, ziran iru milla ganbelu” Etxba Eib. v. gamelu. Tr. Documentado sólo en la tradición meridional. Idi, ganbelu, zaldi ta abere askok. JJMg Mayatz 24. Bizkarraz ganbelua, belarriz astua. AB AmaE 238. Ganbeloaren burua / orratz zulotik iragotia. AB Olerk 99. Gaiñez egingo duzu ganbeluz eta Madiango ta Epako dromedariz. (Is 60, 6). Or MB 110 (Ker ganbelu; Dv kamelu, Ol gamelu). Gazteak gaztelu ta zarrak ganbelu. EgutAr 28-4-1959 (ap. DRA). Bai nekagarria dala ganbeluaren ibillera. Anab Aprika 38. Zazpi eguneko txangoa ganbeluz egitea. Ib. 39. v. tbn. Urruz Urz 11. JanEd II 140. Altuna 22. NEtx LBB 304. (Como primer miembro de comp.) Ez omen da “mehari” bezelako ganbelu-arraza korrika. Anab Aprika 45. Ganbelu-baba pilla ederrak. Ib. 35. Ganbelu-talde aundiak. Ib. 21.
2. (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg ). “(Fig.), alto, desgarbado. Ik. gandula. Ikusi al dozu emen mutill ganbelu bat?” Etxba Eib. “Ganbelu, ‘camello’ esan nahiko du. Adjetibo bezala erabiltzen da. Pertsona altu eta ganorabako xamarrei esaten zaie. Bihotz onekua da, ganbelu samarra izatia eze. ‘Camello’ esateko, kamellua esan ohi da” Elexp Berg. Txanton oilloa; orretariko gizona, ganbelua. A BeinB 59 (“camello” en el voc. del final). I, badakit nik ze aizan i, ganbelua galanta. Ag AL 34. v. tbn. Ezale 1898, 219b. Au [Mañasi], itsutua dagolako, ganbelu bategaz ezkonduko da. Ag Kr 157. Orain doguz, bai orain, / negarrak, uluak, / igazi dauskunian… / “Mando” “Ganbeluak”. Enb 206.
GANBELU-ILE. Piel de camello. v. GAMELU-ILE. Joanek ganbelu-illezko jantzia zeukan. Or Mt 3, 4 (Ker ganbelu-ulezko).
GANBELU-LARRU. Piel de camello. Basamortu gorrian ganbelu-larruzko txaboletan. Anab Aprika 86. Gizonak du predikatzen mortuetan / ganbelu narruzko hitz giartsua. Azurm HitzB 42.
iz. Jas.Gorrotoa, ezinikusia.Mendekatzeko desiraz eta gaitzerizkoz beterik.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
kaier. (Chaho, T-L). Cuaderno. Botuen eta instrukzionen kaiera. Revol 91. Hire liburuak, hire kaierak, hire lumak eta hire izkiribiña. Arch Gram 57. Eskuetan zituzten probintzia guzietako kaierak, zoinetan baitziren heiek Versaillarat igorri zituztenen botuak. Elsb Fram 60. Anartean, Kristobal teatroari hurbildu da “kahiera” eta “crayon” handi bat eskuetan. Ox 34. Liburu, kaier eta graionez ari zen lana. Herr 14-11-1963, 3. Joan den astean, kaier bati fidaturik, ezarri ginuen 1842ko urtarrilean hil zela. Lf ELit 185. Baginuen […] apezgaiek “kaier” bat elgarri pasatzen ginuena, bakotxak bere artikulutxoa egin, eta aintzina kurri. Larre ArzatinE 190.
Reply