Gaurko hitza

Tagged: I Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:53 pm on 2021/06/19 Permalink | Reply
  Tags: I   

  ipurterre 

  adj. Erretxina, berehala haserretzen eta espaka hasten dena. Agure ipurterrea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ipurterre.

  1. (V-gip, G-azp-goi). Ref.: A; A EY III 372; Elexp Berg ; Gte Erd 212. “Cascarrabias, persona que fácilmente se enoja” A. Ipurterrea izan zan gaztetan. TAg Uzt 190. Muñube ipurterre alena! Loidi 110. Pitodor aberats ipurterreak […] salatu egin zuen. Zait Plat 119.

  2. “Dícese de los tomates defectuosos” Elexp Berg.

  Sinonimoak: izond. beh.

  [erretxina]: erretxin, kakapirri, kakerre, sakerre, pirri Bizk., triperre beh., prakerre g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. cascarrabias, irascible (2)  izond. movido, -a, inquieto, -a
  fr  izond. grincheux, -euse ; grognon, -onne
  en izond. bad-tempered; irritable
  port iz. caderno

  Testuinguruan

  Erabat ipurterrea zegoen eta bere amorraldietan ia burutik eginda zegoela ematen zuen. [Odolaren sua, Irene Nemirovski / Jose Antonio Sarasola (Alberdania, 2012)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:44 pm on 2021/05/14 Permalink | Reply
  Tags: I   

  ipi-apa 

  1 iz. pl. Xehetasunak. Ipi-apa guztiekin kontatu zidan. 2 adb. Xehetasun guztiekin, hitzez hitz. Ipi-apa sinetsi. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ipi-apa. 1. (V-gip, G-azp). Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 269. Con todo detalle, con todos los detalles. “Ipiapa, ekixan guztia esan zetsan” Etxba Eib. “>Ipi apa esan omen zizkion danak (G-azp)” Gte Erd 269. Edestitxo au esan bezela ipi-apa siñistu bearrik eztago. AEmil AndreM 119. 2. (Sust. pl.). Detalle. Ipi-apa oroekin eman zidan naiko albiste. Sorarrain Lili 12. Etxeko ipi-apa guziak kanpora ateratzen dabil beti (AN-5vill).Inza NaEsZarr 1555. IPI-APAN. “(BN-lab), muy bien, esmeradamente, con perfección” A. Iritzia ipin-apan orraztu ezak. Zait Sof 170. Olerki oiek, astiro, ipin-apan esan bitza. Ib. 164n. Aritu oi zitzaion […] gauzarik pinpiriñenak ipin-apan esaten. EG 1959 (1-2), 58. Ipi-apa bitxitan. “Con extraños primores.” Gazt MusIx 213.

  Sinonimoak: adond. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [zehatz-mehatz]: doi-doi, doi-doia, konkretuki, sits eta bits, xehe-xehe, zehatz, zehatz-mehatz, zehazki, zehazki-mehazki, zehazkiro, zeharo zah., xeheki Ipar. jas., xeheroki Ipar. g.e., xehero Ipar. zah.ipi-apa iz.pl.    

  [xehetasunak]: xehetasun

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (pl.) detalles (2) adb. (jakin, esan, kontatu, uste izan, sinetsi aditzekin) con detalles; de pe a pa
  fr (1) iz. (pl.) détail (2) adb. (jakin, esan, kontatu, uste izan, sinetsi aditzekin) du début à la fin, de a à z
  en (1) iz. (pl.) detail (2) adb. (jakin, esan, kontatu, uste izan, sinetsi aditzekin) from A to Z, from start to finish, from beginning to end
  port (1) iz. (pl.) detalhe (2) adb. (jakin, esan, kontatu, uste izan, sinetsi aditzekin) de cabo a rabo

  Testuinguruan

  Ipi-apa ezagutzen zituen eskualdeko bazter guztiak. [Erabili goldea hilen hezurren gainetik, Olga Tokarczuk]

  

   
• 

  Maite 11:30 pm on 2021/05/12 Permalink | Reply
  Tags: I   

  ipurdikatu 

  du ad. (Ipar.) Azpikoz goratu, ipurdiz gora jarri.  (Harluxet hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ipurdikatu. (L ap. A ; Foix ap. Lh.). Poner del revés.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [azpikoz goratu]: gainazpikatu, hankaz gora jarri, hankaz goratu, irauli, itxulastu, itzuli, itzulipurdikatu, uzkaili, zilipurdikatu, itzulikatu Ipar., azpikoz goratu g.e., gorabeheratu g.e., bueltatu Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  du ad. (Ipar.) poner boca abajo
  fr du ad. (Ipar.) retourner
  en du ad. (Ipar.) turn upside down
  port du ad. (Ipar.) virar de cabeça para baixo

  Testuinguruan

  Haurra ipurdikatu zuen. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 10:40 pm on 2021/04/26 Permalink | Reply
  Tags: I   

  isilune 

  1 iz. Isiltasunezko une edo denbora laburra. Ik. isilaldi. Hiru segundoko isiluneak. Beste isilune baten ondotik, Gaston berriz hasi zen. 2 iz. Mus. Iraupen zehatza duen une batez soinua etetea, iraupenaren araberako ikurraz adierazten dena; eten hori adierazteko erabiltzen den ikurra bera. Kortxeaerdiko isilunea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  isilune. (V, G), ixilune (V-gip), ixiluna (V-gip), isilgune (Lh, que cita a Dv), ixilgune. Ref.: A (isillune); Iz ArOñ (ixílluna); Etxba Eib (ixilunia); Elexp Berg. Momento, tiempo de silencio. v. isilaldi.

  *Isil-unerik eztaukan aia. Azc PB 31. Ixilune baten ondoren neskaren erantzuna. Anab Usauri 141. Illerriko antzeko ixilgunea izan zen. Or Mi 92 (Eus 82 isilgune). Usparitxa jauregi inguruan isillune bat dago otska. EgutAr 17-11-1960 (ap. DRA). Tarteka-tarteka ixil-une nabarmen batzuek egiñaz bertso-errenkada batetik bestera. Lek SClar 105. Ixilune lotsakor baten ondoren. Etxde JJ 164. Ixilune luze hau Frantziako Erreboluzio handiak hautsi zuen. MEIG I 251. Bere burutapen eta ixilgune biren arten. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx). En DFrec hay 4 ejs. de ixilune y 3 de isilune.
  v. tbn. Mde HaurB 10. Lab SuEm 191. Erkiag Arran 173. Ixilune: TP Kattalin 191. Lab EEguna 92. Urruz Zer 115. TAg Uzt 94. EA OlBe 56. Zait Sof 84. Txill Let 90. Osk Kurl 67. Gazt MusIx 70. Lasa Poem 95. Ataño TxanKan 127. TxGarm BordaB 79.

  Sinonimoak: iz.

  [isilaldia]: isilaldi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (momento de) silencio, pausa
  fr iz. temps de silence, pause
  en iz. silence, pause
  port iz. silêncio, pausa

  Testuinguruan

  Isilunea eta sirenak izan dira Gernikan bonbardaketaren 84. urteurrena oroitzeko [Ibaizabal magazina, bilbohiria.eus (2021-04-26) moldatua]

  

   
• 

  Maite 9:48 pm on 2021/04/22 Permalink | Reply
  Tags: I   

  inkatu 

  da/du ad. Bizk. || inkatu, inka/inkatu, inkatzen|| Itsatsi, finkatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  inkatu.

  1. (Lcc (-adu), Lar, Añ, Hb). Hincar, clavar. Begiok irekazu gutxi baten, / eta inka ezazu orrerean / zeure sierbo onen biotzean. Lazarraga (B) 1154vb. Ontzitik bereala / egiñik atera, / inkatzen du lurrean / Kristoren bandera. AB AmaE 161. Judeguak atxian egin eben zulua, kurutzia jaso ta inketako. Izur JerOs 51. Atzera hasten ziran txandaka, lehen bezela makhilak inketan, bat erori arte. Osk Kurl 74. Hincar (las rodillas).
  Belaunok neben inkadu. Lazarraga (B) 1179vb.

  2. (-au V-ger-m), inka (V-arr-ple-ger-m). Ref.: A (inka, inkau); CEEN 1972, 54; Zubk Ond. Pegar, adherir. “Apegar una cosa a otra” A. “Inka (V-ger), inka eutsozan, le imprimió (dos sellos)” CEEN 1972, 54. “Fijar, pegar” Zubk Ond.
  Inkau egizuz sendo nire bijotzian Jesus kurutzian josijaren zaurijak. Ur MarIl 110. Ezeban beren burua lokatu al izan, orma-kontran norbaitek inkata legez eukan gorputza. A BeinB 88. Berba oneek ain inkaurik eta josirik geratu jakozan Luiseri bere biotzean. Itz Azald 137. Zeure soñari / gogor inkaurik eguan / soñeko deuna. Enb 103. Lapak atxari lez euren . entxufeai inkata, langilleen lepotik polito biziten ikasi dabe. Eguzk GizAuz 86. Ostatu sostorreko oeko izarak […] ederto asko inkauten yakaz egunaren etorreran. Erkiag BatB 153. Soñekue besuen inkauta odol gogortuagaz. Gerrika 23. Fijar, colocar. Krusallua goi aldean ipiñi edo inkauten genduan. Etxabu Kontu 205.

  3. (R ap. A ), ingatu (V-ple-arr-oroz ap. A). “Apelmazar, pisotear” A.

  4. “Inka, moskortu, emborracharse” Zubk Ond.

  Sinonimoak: ad. Bizk.

  [itsatsi]: erantsi, itsatsi, kolatu, lotu, atxiki Ipar., eratxiki Ipar., pegatu Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. (B) fijar(se), pegar(se) (2) du ad. (B) pisotear, aplastar
  fr (1) da/du ad. (B) fixer, accrocher (2) du ad. (B) piétiner, aplatir, écraser
  en (1) da/du ad. (B) attach, affix, stick (2) du ad. (B) step on, trample, squash, crush
  port (1) da/du ad. (B) prender, colar (2) du ad. (B) esmagar, esmigalhar

  Testuinguruan

  Ni zinera joana nintzen, baina pelikula amaitu baino lehen etxeratu nintzen atzeko ilarako mutiko batek txiklea inkatu zidalako koletan, eta txoria eta gantxoak eta dena txaplata eginda neuzkalako. [Hezurren erretura, Miren Agur Meabe (Susa, 2019)]

  

   
• 

  Maite 11:27 pm on 2021/04/13 Permalink | Reply
  Tags: I   

  ipurdiko 

  iz. Ipurdian hartzen edo ematen den kolpea. Ipurdiko ederrak hartu zituen umetan. Emazkiozu ipurdiko batzuk, ea isiltzen den. Erori eta egundoko ipurdikoa hartu du (Ik. ipurkada). (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ipurdiko. (V-gip; Lcc; -ph- Dv, H), eperdiko, epurdiko (AN-larr), purdiko (B). Ref.: A (purdiko); Asp Leiz (epurdiko); Etxba Eib; Elexp Berg. “Nalgada” Lcc. “Iphurdiko bat ematea, donner un coup de pied au derrière” Dv. “Culada, golpe en el trasero” A. “Azotes en el trasero” Etxba Eib. Ipurdiko bana, / ¡qué bien merecido! Aq p. 88. –Ni nak arrantzalia eta arrapatzen dizkiat… –Ipurdiko ederrak. Iraola 99s. Antxe artua naiz amaika ta amaika ipurdiko. EG 1955 (1-2), 6. Gaur eskatzera baator, a zer eperdikoak! EgutAr (ap. DRA). Sokarekin ipurdikoak ematen asi zan. JAzpiroz 141. En DFrec hay 2 ejs. de ipurdiko. (V-gip, G-azp), epurdiko (AN-larr), ipurko. Ref.: Asp Leiz (epurdiko); Etxba Eib; Gketx Loiola; Elexp Berg. Fracaso. “Ipurdiko ederra artu, se dice significando haber tenido serio menoscabo o derrota” Etxba Eib. Lengo epurdikuak sendatzen / badaukate zer egiña [arraunlariyak] . Auspoa 61, 113. (tbn., con alguna ligera variación, en Uzt LEG I 47) Datorrena datorrela ondoren, ezterizkiogu joan dan urteko ipurkorik izan ditekenik. ZArg 1957, 247. (ap. DRA) A zer ipurdikoa izan zu(e)n! (AN-ulz) ‘Zer erorikoa, zer galtzea, zoritxarra’ . Inza NaEsZarr 927. Ipurdiko gaitza izan du. (AN-5vill) ‘Kalte edo ezbear aundia’ . Ib. 1812. (V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill, BN-arb ap. Gte Erd 77). Desilusión. “Ipurdiko ederra eman du orrek (G-azp, AN-gip), ipurdiko ederra artu zuen (AN-5vill)” Gte Erd 77.

  Sinonimoak: iz.

  [ipurkada]: ipurdikada, ipurkada, mokorkada (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. culada; azote [en las nalgas]
  fr iz. coup de pied au derrière
  en iz. spanking
  port iz. queda cômica

  Testuinguruan

  Erori eta egundoko ipurdikoa hartu du. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 9:02 pm on 2021/03/23 Permalink | Reply
  Tags: I   

  infernuratu 

  da/du ad. infernuratu, infernura/infernuratu, infernuratzen || Infernura joan edo eraman; infernura kondenatu. Zerua galdu eta infernuratzen banaiz, zer izango da nitaz? Bere harrokeria handiak infernuratu zuen Satan. Infernuratuz gero, ez da bekaturik barkatzen.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ifernuratu (Lar, H; -ra SP, Dv), infiernuratu. Ir al infierno, condenarse. “Ifernuratzea, aller en enfer. […] Infernurako naiz, j’irai en enfer” SP. “Infernar” Lar. “Hil bezain sarri ifernurako da gaixtagina” Dv. “Aller, aboutir en enfer” H. Tr. Lo únicos ejs. claros de part. infernuratu son los de Añibarro, Jauregui y Arrue. En los primeros testimonios parece predominar el part. ifernura. Ifernuras gero ezta bekaturik barkatzen. Ber Doc 124v. Ifernuratzea. (tít). EZ Man I 93. Orduan hek guztiak ifernura ziren. Ax 141 (V 93). Baldinba ez ahal naiz hunengatik, […] hunein erraxki egin dudanagatik ifernurako? Ib. 57 (V 37). Kita bekhatua, beraz, / ez ifernuratzeko. Arg DevB 17. Zerua galdu ta infernuratzen banaz, zer izango da nizaz? Cb Eg II 22 (Dv LEd 53 ifernuratzen). Orduan bere lotsaz gorde zitubezala pekatubak, ta infernura biar ebeela Jangoikuak osatu ezpalitu. Mg CO 202. Aitortu zion bere agintari edo buru zuanari, nola betiko infernura zan. AA III 289. Zeure nai izatez edo zeure erruz infernuratu zindezke beti betiko. Jauregui 239. Bere serbitzuan iraun duenetako iñor sekulan gurekiñ infernuratu eztala. Arr May 161. Andre Mariaren serbitzari bat inpernuratzea ezin diteken gauza da. MAtx Gazt 99. (Aux. trans.).Llevar al infierno. “Ifernurako zaitut, je vous envoyerai en enfer” SP. “Jeter, mener en enfer” H. Deabruak berak bere ez eban egin obrazko pekaturik zeruan, ezpada pensamentuz ta gogoz. Onek infernuratu eban. Añ MisE 153. [Jangoikuaren legiak] infiernuratutzen ditu / orrelakuak denak. Yanzi 102.

  Sinonimoak: ad.

  [damnatu]: kondenatu, damnatu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (Erl.) condenar(se), ir al infierno
  fr da/du ad. se damner
  en da/du ad. be condemned, be damned
  port da/du vpr (Rel) ir para o inferno

  Testuinguruan

  Bere harrokeria handiak infernuratu zuen Satan. (Hiztegi batua)