Gaurko hitza

Tagged: M Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:41 pm on 2017/12/13 Permalink | Reply
  Tags: M   

  mando 

  iz. Asto ar eta behorraren edo zaldi eta asto emearen umea. Mando arra beti da antzua, eta emea, gehienetan. Ez dut uste Avignongo aita santuaren mandoa baino ahazkorrago naizenik. Baina orain ohartzen dira Kuban mandotik astora erori direla. mando azienda, mando-azienda (Batez ere multzokari gisa). Mandoa. mando-mula Ipar. Mando emea. Ik. mula. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: izond.

      [antzua]: agor, antzu, defot Zub., maltxor g.e., esteril zah., senge Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. mulo [macho o hembra] (2) izond. estéril (3) izond. grande, abultado, -a, enorme
  fr
  en
  port

  Etxe mando bat. (Harluxet hiztegi Entziklopedikoa)

  

  mando (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:38 pm on 2017/11/26 Permalink | Reply
  Tags: M   

  mozki 

  adb. Ipar. Moztasunez, motz. Mozki eta idorki erantzun zioten gure agurrari. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  mozki (R-uzt ap. A; Dv, H (+ -tzk-)), muzki (S (Foix) ap. Lh).

  1. “Mozki utzi du, il l’a laissé tout court” Dv. “Motzki mintzatu zaut, il m’a parlé avec brusquerie, dureté, sévérité” H. “Bruscamente” A. “(Commander) sèchement” Lh. Gure agurrari hain motzki eta idorki ihardetsi zuten. Prop 1882, 181. Izeba eta haurrak mozki eta iraunki eleketan ari ziren. Mde Pr 83.  (Fig.).  Zendako bada hoin mozki itzuli gitzaizko [Donianeri] bizkarrez? JE Ber 12.

  2. (Dv -> A). Brevemente.

  3. Estrechamente.  Hertsia da [itsasoa sartzen den arteka], guk uste baino luzeagoa ere; egundainoko lerdoin okilaren bi zatiek saheskatzen dute motzki. JE Ber 91.

  Sinonimoak:  adond. Ipar.

      [moztasunez]: murrizki  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. (Ipar.) bruscamente; brevemente
  fr adb. (Ipar.) brusquement; brièvement
  en adb. (Ipar.) sharply, abruptly; briefly
  port adb. (Ipar.) abruptamente; brevemente

  Mozki eta idorki erantzun zioten gure agurrari.  (Hiztegi Batua)

  

  mozki (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 8:44 pm on 2017/11/25 Permalink | Reply
  Tags: M   

  mobilizazio 

  iz.  Mobilizatzea. Langileen aldeko mobilizazioak egin. AHTaren aurkako mobilizazioak antolatuz. Mobilizazioetan parte hartzeko. Mobilizazio jendetsu eta zabala. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.
  [mobilizazio] : mobilizatze (Adorez  Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. movilización
  fr iz. mobilisation
  en iz. (UK) mobilisation; (US) mobilization
  port iz. mobilização

  Euskal Herriko herri eta hiri askotan ekitaldi eta mobilizazio ugari antolatu dira gaurko, indarkeria matxistaren kontrako nazioarteko egunean.  [Indarkeria matxistaren kontrako mobilizazio ugari Euskal Herri osoan , Gorka Berasategi (Berria.eus, 2017-11-25 )]
  

  

  mobilizazio

   
• 

  Maite 9:34 pm on 2017/11/13 Permalink | Reply
  Tags: M   

  makurkeria 

  iz.  Egite makur gaitzesgarria. Ik. okerkeria. Bidegabe eta makurkeria handia egiteko bidean jarri zen. Makurkeria doilorra. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  makurkeria (V-gip; -kh- Dv -> A, H), makurkeri (V-gip, L, B), makurreria (-kh- Dv). Ref.: A (makurkeri); Iz ArOñ (makurkerixa); Izeta BHizt2 (makurkeri). Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII. Al Norte se encuentra en Larreguy, Mihura, Arbelbide y Prop, y al Sur en textos del s. XX. La forma general es makurkeri(a). Hay un ej. no ambiguo de makurkeria, con -a constitutiva, en Arbelbide y makurkeri sólo se encuentra en textos meridionales. Se encuentra makhurreria en Prop (1896, 203) y makurreri en Lizardi. En DFrec hay 7 ejs. de makurkeri(a).

  1. Injusticia; perversidad, maldad. “(L?), injusticia, acto contra el derecho o la razón” A, que cita a Larreguy. “Makurkerixa bat, una acción villana” Iz ArOñ. “Perversidad; engaño. Makurkeri oiek eztut maite” Izeta BHizt2. Yende batzuen inyustiziak eta makhurkeriak. Lg I 125. Badakit zure laguna maiz karga duzula bere umore beltz, makurkerien eta bere manera estranioen gatik. Mih 170. Komentu berriak egin zituzten [Jansenistek] makhurkeria horren hedatzeko. Arb Igand 109. Zabaletan Martiñen makurkeria etzuten jakiñ. Ag G 233. Etzan olako bidebage ta makurkeri izugarria egiteko bidean yarriko. Ir YKBiz 496n. Makurreri gaiztoari ezin igesiz. Ldi IL 53. Batzuk zuzen-egarriz, bestetzuk makurkeri dollorrez. Etxde JJ 178. Badira gaiztakeri ta makurkeri antzera oben ez diranak, ez baitzaitute naigabetzen Zu. Or Aitork 68. Begira nolako makurkeriak asma litzakeen zenbait lanbidetan luzaroan aritzeak. MIH 216. v. tbn. Eguzk GizAuz 149. Mde Pr 164. Larrak EG 1959 (3-6), 243. Makurkeri: Bilbao IpuiB 29. Zait Plat 69. Erkiag BatB 101. NEtx LBB 117.

  2. (-kh- Dv -> A, H), makurreria (-kh- Dv). “Dissension, brouille” Dv. “Holakoetarik ezta igurikitzeko makhurkeriarik baizen, de telles personnes il n’y a à s’attendre qu’à des écarts, des désagréments, des torts, etc.” H.

  3. Inclinación, propensión (marcada negativamente). Beren makurkeri gaiztoetan jarraiki utziak balegozke egiazko mamuak izango lirake. “Malas inclinaciones”. Zink Crit 42 (v. tbn. 46). Umeari makurkeriak eta aztura gaiztoak eskuratzeko ta dituan gaitasunak aunditzeko, laguntza egokia eman bear zaio. JBDei 1919, 261.

  4. makurkeri. Reverencia (peyor.). Burubaz makurkeri batzuk mendiko erara bakandereari egiñez, juan zan. Otx 148.

  Sinonimoak: iz.

  [makurkeria] : gaiztakeria, maltzurkeria, tzarkeria, malezia, okerkeria, dongekeria, amarru, faltsukeria. zintzotasun, prestutasun  (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. perversidad, engaño, falsedad; injusticia
  fr iz. méchanceté, déloyauté
  en iz. cruelty, wickedness
  port iz. perversidade, engano, falsidade; injustiça

  Bertze edozeinekin xalotasuna baizik ez litzatekeena, hutsegite bilakatzen da zurekin, eta makurkeria bat egitera ninderamake, baldin zure eskariari men eginen banio. [Harreman arriskutsuak, Choderlos de Laclos / Jon Muñoz (Ibaizabal, 1997)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  makurkeria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

  Save

  Save

   
• 

  Maite 11:50 pm on 2017/11/07 Permalink | Reply
  Tags: M   

  mutur-huts 

  adb. Musu-huts. Lehoia eta hartza lurrean etzanik zeudelarik, azeriak harrapatu zien ehiza eta gelditu ziren mutur-huts. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  MUTUR-HUTS (H (+ muthur-); muturruts V, G, AN ap. A). a) “Chasqueado” A. AxN explica musut-huts (579) por mutur-uts. Axáriak joán ta arrapatuzióte eizia biéi, ta gelditu zire muturrúts. LE Urt ms. 60r. –Sudur ona duk! –Ba, amorus usnari, edo mutur-huts geldi! Herr 12-4-1962, 4.

  b) De punta hueca. Noiz-bein ez da arrigarri mutur-uts eta aiño [arkitzea artoak]. Or Eus 46.

  Sinonimoak: adb.
  [mutur-huts] : musu-huts (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es a dos velas
  fr fauché(e)
  en in the dark (to be in the dark)
  port sem dinheiro, estar duro

  Lehoia eta hartza lurrean etzanik zeudelarik, azeriak harrapatu zien ehiza eta gelditu ziren mutur-huts. (Hiztegi Batua)

  

  mutur-huts (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

  Save

  Save

   
• 

  Maite 11:48 pm on 2017/11/03 Permalink | Reply
  Tags: M   

  matxinada 

  iz.  Agintaritzaren aurkako herri nahasmendua. Ik. bihurrialdi; iraultza; errebolta; jazarraldi. 1830eko matxinada. Nekazarien matxinadak. “Bounty” itsasontziko matxinada (Ik. mutin). Espetxean zegoen, matxinada batean gizon bat hil zuelako. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  matxinada (V-ger, G-to ap. A; Añ, Izt 109v, Lh, Zam Voc; maxi- Hb ap. Lh, H).

  Revuelta, motín; revolución. “Motín”, “tumulto” Añ. Lh, s.v. maxinada, cita tbn. a Gèze, pero no lo encontramos en éste. Tr. Documentado en textos meridionales desde finales del s. XVIII. En DFrec hay 19 ejs. Ekusiko dira gerrak, matxinadak, gosiak, izurriak. msOñ 15v. Baketuteko bere soldaduben artian jagi zan matxinada osoa. Mg PAb 208. Matxinada gogor bat sortu zan. Lard 323. Agintarien kontra jagiteari eta matxiñadeari. Itz Azald 208. 1830 urteko matxinada. Ldi IL 165. Maiz sortzen zuten matxinada edo naspillen bat beren nausi arrotz aien aurka. Ir YKBiz 287. Errusikoaren antzeko matxiñadak. Eguzk GizAuz 136. Matxinada aurreko larru-saneurriak. “Antes del movimiento subversivo”. EAEg 15-2-1937, 1069. Baraba au urijan erasotako matxiñadeagattik […] zijegean giltzapetuba leguan. Arriand Lc 23, 19 (IBk. IBe matxinada). Españiko matxinadaz ez mundu guziko gudaz etxunat amets zakarrik batere egin. Or QA 101. Matxinadak egin. Mde Pr 33. Egundoko matxiñadaren bat sortuko ete zan mutillen artean. Erkiag Arran 54. Frantziako matxinada aundiko gizonak. Vill Jaink 132. Errian matxinadaren bat sortu ez daiten. Ker Mt 26, 5 (Lç tumulto, He altaramendu, TB mugidura, Ip albarot, Echn nastura, Ol, Or zalaparta, Leon tarrapata, BiblE iskanbila). Herrian izandako matxinadagatik […] zeukaten expetxean. IBk Lc 23, 19 (IBe matxinada; Lç mutinazione, He sedizione, TB asaldura, Dv bihurrialdi). Azkoiti-Azpeitietako matxinada Madrilgo Esquilache uxatu zuten zalaparten oihartzuna izan zela. MEIG I 192. v. tbn. JBDei 1919, 229. Zink Crit 71. Inza Azalp 16. Kk Ab II 38. Otx 24. Goen Y 1934, 90. Zait Plat 76. Gerrika 53.

  (Fig.). Zer zan aren barruan sortu edo sartu zan matxiñada ta zalaparta! Erkiag Arran 172. Naien matxinadan. Gand Elorri 166.

  Sinonimoak:  iz.

      [jazarraldia]: bihurrialdi, erasoaldi, errebolta, jaikialdi, jazarraldi, oldarmendu Ipar., oldarraldi Ipar., altxamendu Heg., bihurripen g.e., bihurritza g.e., erreboltamendu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. rebelión, motín, sublevación, levantamiento, insurrección, insurgencia
  fr iz. soulèvement, révolte, mutinerie, insurrection
  en iz. revolt, uprising; mutiny
  port iz. rebelião, revolta

  Prestatzen ari ziren matxinadan parte har zezala eskatu zion.  [Paper festa, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2012)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  matxinada (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:42 pm on 2017/10/11 Permalink | Reply
  Tags: M   

  manu 

  iz. 1 iz. Agindua. Ik. manamendu. Jainkoaren eta Elizaren manuak. Manua bete. Nork hausten du manu hau? Erromako enperadorearen manu bat etorri zen Nazaretera. Guztiak hilarazteko manua eman zuen. 2 iz. Agintea. Pairatu zuen Pontzio Pilatoren manuaren azpian. manuz adb. Aginduz. Erregearen manuz egiten zuen limosna. Jaun Apezpikuaren manuz. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 manu (AN, L, BN, S, R; SP, Urt I 126, Ht VocGr, Lar, Añ (AN), Lecl, Izt 70v, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H). Ref.: A; Lrq. Tr. Propio de la tradición septentrional desde Dechepare, aunque su uso es menos frecuente en el s. XX. Al Sur se encuentra en autores alto-navarros y en Ubillos y Arana. La forma documentada es manu (manü en los suletinos); hay un ej. de mana, probablemente errata, en CatLan. En DFrec hay 7 ejs.

  1. Orden, mandamiento, precepto. v. manamendu. Estenditzen orotara haren potestatia, / ezi eskapa hari ehor, dauginian manuia. E 33. Manua baduté populuaganik hamarrenaren hartzeko legearen arauez. Lç He 7, 5 (He manua; TB manakuntza). Elizaren hautxek dituk manu jeneralenak, / giristiñoak gogoan hartu behar tuenak. EZ Man I 31. Konpli beza Iainkoaren manua eta ordenamendua. Ax 304 (V 202). Lo zauntzala, / ukhen zuten manua, / manu Iaungoiko aitaganik, / goradanik / hetara bidaldua. ‘L’ordre’. O Po 63. Indazu adimendua zure manuen ikhasteko. SP Imit III 2, 1 (Mst, Ip manü; Leon manamendu). Desobedienziaz hautse zian Ienkoaren mania. Tt Onsa 154. Hitz baiño sensu gehiago da hor eta manu baiño fruitu gehiago. Ch III 23, 4. Jaiñkoaren borondateaz eta manuez. He Gudu 78. Emazü zure mania aizer eta erauntsier. Mst III 23, 4 (Ip manü eman; SP, Ch, Leon manatu, Ol, Pi agindu). Juezez igorri zioten presondegirako manua. Mb IArg I 329. Eman zion manu guzia zen ez ilkitzea, biziaren penan, Jerusalemetik. Lg I 324s. Konplitzen dea Elizako mania komüniatüz parropiaz kanpo? CatLan 102 (101 mana). Sinaiko mendian eman zizten aginte manu edo mandamentuak. Ub 28. Letra de cachet deitzen diren, preso emaiteko manuez. Revol 93. Jesusek akabatu zuenean bere manuen emaiten bere hamabi diszipuluei, abiatu zen handik. TB Mt 11, 1 (Lç manamendu, Samper instruizio, Ur agindu). Zure eta elizaren manü saintier fidelki jarraikiteko. UskLiB 104. Zer debetatzen deikü Jinkuak bigerren maniaz? CatS 44. Mania jiten beita orori, Augüsti enperadoriaren pharthez, joaiteko bere izenen emaitera. Ip Hil 89. Remesgo kontzilioak manu berezi hau ekharri izan zuen. Arb Igand 125. Elizaren imitorioa egin behar zela, ukan dut manua, joaiteko hunenbertze soldadorekin. HU Zez 135. Guzien hilarazteko manua eman zuen. Barb Leg 137. Epailiek manuak eman artzaieri aldarrikarien (kridatzaile) bitartez. Herr 11-6-1956 (ap. DRA, s.v. aldarrikari). Manua zuten bildu gauzaren / meriarat ekartzeko. Mattin 37. Haren eskutik ginauzkan guk gure manuak eta lanak, norat joan eta zer egin. Larre ArtzainE 265.

  v. tbn. Harb 9. FPrS 13. Hm 9. Arg DevB 144. Gç 56. Bp I 108. ES 107. CatLav 33 (V 25). Mih 73. Mercy 12. Pau 1780 (ap. DRA). Brtc 70. Egiat 196. Monho 130. Dh 257. JesBih 432. MarIl 34. Jaur 354. Etch 664. Dv LEd 162. Laph 205. Elzb PAd 83. Zby RIEV 1908, 208. Jnn SBi 174. Elsb Fram 110. Lap 105 (V 50). CatJauf 26. StPierre 20. RolTrag 66 (ap. DRA). JE Ber 34. Zerb IxtS 73. Lf Murtuts 49. Mde Pr 124 y HaurB 67. Ardoy SFran 210. Xa Odol 137. In MIH 244.

  2. (AN, L, BN, S, R ap. A; Lar, Aq 1400, Añ (AN), H). Mandato, poder, autoridad. “Mando, poder, imperio” Lar y Añ. “Imperio” Aq 1400. “Untziaren manua hartzea, prendre le commandement du navire” H. Tr. A partir de comienzos del s. XX sólo hay un ej. de Aresti. Pairatu zuen Ponzio Pilatusen manuaren azpian, kruzifikatu zuten. Mat 4 (v. tbn. en contexto similar en TAV 3.2.11 (1614), Harb 5, El 6, CatLav 84 (V 50), CatLan 42 (maniaren), LE Ong 29v, Mg PAb 158 (en boca del de Baigorri), Añ CatAN 4, CatB 11, CatLuz 3, Hb Egia 96, CatOrb2 946, Legaz 2, CatJauf 2, CatUlz 4). Berze aren manuaren azpian dauden Perladoei. Ber Trat 75v. Eztuzu pausurik edirenen superior baten manuaren azpian humilki iarririk baizen. SP Imit I 9, 1 (Ch gida, Mst, Ip gobernü, Leon norbaiten meneko). Baldin badire zeinbait ardi arzaiaren manuaren azpitik eskapatzen diranak eta sujetatu nai ez dutenak (Muruzabal, s. XVIII). ETZ 71. Ematen darotzuet zuei ere botherea eta manua egiteko nik egiten dudana. Lg II 254. Dantzak berak, haren manuaren meneko dire. Zby RIEV 1908, 85. Konpainia honen manuan oso kapitain agurgarri eta bizartsu bat etorri da. Arti Tobera 263. v. tbn. Harb 411. Ub 60.

  3. (Añ (AN) -> A). “Manda, oferta” Añ.

  Sinonimoak: iz. Ipar./Naf.

      [agindua]: agindu, aginte, esan, manakuntza Ipar., manamendu Ipar., mandamentu Heg., aginde g.e., ordenantza zah., arrasta Ipar. zah., agintze (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. orden, mandato (2) iz. poder, autoridad
  fr (1) iz. ordre, commandement (2) iz. pouvoir, autorité
  en (1) iz. [agindua] order, command (2) iz. [agintea] power, authority
  port (1) iz. ordem, mandato (2) iz. poder, autoridade

  Nork hausten du manu hau? (Hiztegi Batua)

  

  manu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)