mantxu. (V-ple-arr-m-gip, G-goi-azp, AN, R), mantxo (V-gip). Ref.: A; Totor Arr; Iz ArOñ (mantxo); Etxba Eib; Elexp Berg. Manco, lisiado. v. mantxot, maingu. Mantxu baltza agertu zanean. Alzola Atalak 42. BESO->MANTXU (V, G ap. A; beso-mantxo V-gip ap. Iz ArOñ). “Manco a quien falta el brazo” A (s.v. mantxu).
Ez ei gara elkar asko ukitzekoak euskaldunok. Afektua adierazten uzkur, laztanetan mantxu, besarkadetan labur eta musuetan zekenak garela esan liteke, Europa Hegoaldeko gure auzokideen aldean, behintzat. [Faltan, Leire Narbaiza (Kalamuatik Txargainera, 2020-05-21)]
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es du ad. plantear, traer a colación fr proposer, mentionner en set out, lay out, bring up port expor, explicar, apresentar; trazer à colação
Testuinguruan
Gosariko mintzagai nagusia, ordea, ez zen hura bezain arina izan mahaikideentzat, Amaiari – besteei bezala ziurrenik – buruan biraka zebilkion galdera mahaigaineratu zuenean, etxe barneko giroa kanpokoa bezain ilun jarri baitzen berriz. [Bost ahizpa, Aitor Arana(Euskaltzaindia-BBK, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)
mundrun. (L-ain, BN-lab, S ap. A ), mundruna (T-L). Alquitrán. “Asphalte” , “bitume” T-L. v. alkaterna, asfalto, galipot. Emaiten badiozu neguan [sagartzeari] lurretik bizpahiru erhi trebes mundrun ez inguruan ustei bat. EGAlm 1903, 33. Alkaterna edo mundrun. EOnAlm 1906, 40. Ihizko untzi bat hartu zuen harentzat, mundrunaz eta bikez emokatu, haurra hartan ezarri eta ihien artean utzi. Bibl Ex 2, 3 (Urt alkaternaztatu, Dv naslika, Ur, Ol betun, Ker lika, BiblE galipot).
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es  iz. (Kim.) alquitrán friz. goudron ; bitume eniz. tar port alcatrão, piche
Testuinguruan
Zangoak lurrean, besarkadak oraindik faltan. Ezin da atzera egin, hobe! Erabat galdu ginen han… Ez genuen mirailan mehatsua ikusi nahi. Nola utzi bide bat, beste biderik omen ez denean?
Baina kolpe batez, bortxaz den dena gelditu da. Mundrun ta zementuzko egia pitzatu da. Zer eginen dugu orain? Zuloak tapatu? Ala artesi bakoitzean proiektu bat landatu?
Sortu, hazi, hezi, ikasi, irakatsi, hautatu, erabaki, berriz bizi arazi, konpondu ta trukatu, jan ta elikatu, ahal den dena birtokiratu…
Bihar, hementxe bertan da… Utzazu atzokoa atzean, bihar hementxe bertan da. Bihar, hementxe bertan da… Utzazu atzokoa atzean, bihar hemen egiten da.
Energia, kultura, kontsumoa, laborantza ala ekonomia, kudeaketa, osasuna ala hezkuntza gure eskura izan daitezela
Bihar, hementxe bertan da… Utzazu atzokoa atzean, bihar hementxe bertan da. Bihar, hementxe bertan da… Utzazu atzokoa atzean, bihar hemen egiten da.
Hementxe eta oraintxe… Bihar hementxe bertan da. Bihar hemen egiten da.
-Hiru eta erdietan ilunpetan jaiki zelarik, bi pauso egin zituen eta hirugarrenean muturkatu zen. [Errateko nituenak, Pello Salaburu (Erein, 2014)2001)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)
ad. malgutu, malgu/malgutu, malgutzen|| 1da/du ad. Malgu bihurtu. Gure hizkuntza malgutzeko. Orain arte duen jarrera irmoa malgutzeko ere eskatu du. Batzuek diote lege hori dela sobera garratza eta sobera gogorra; behar dela, beraz, poxi bat malgutu eta guritu. 2da/du ad. Tolestu, makurtu, okertu. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
Tr. Documentado al Norte en Axular, Pouvreau, Duvoisin, J. Etchepare y en un ej. de Eskualdun Egunaria, y al Sur en Zinkunegi, Lizardi, Amezaga, Gandiaga (Elorri 100) y Azurmendi. En Mirande aparece malgurtu, tal vez errata.
1. (L-ain ap. A ; SP (sin trad.), Dv), malgurtu. Doblar(se), plegar(se). Iende thaillu batzuk […] den traburik ttipienean behaztopa, kanabera bezala malgu eta plega. Ax 456 (V 297). Zume batzu bezala malgu detzazkegu [hitzak] gogoaren harat-hunat guzier uztartuz. JE Bur 175. Zorigaitzez, gure eskuara gogorsko izanki hoin labur gerruntzez malgutzeko! JE GH 1929, 318. Aren oñek ikutzen / ote dute lurra? / Ezetz diot: ezpaita / malgutu belarra. ‘No se doblega’ . Ldi BB 58. Malgu zaitezte, belaun zurrunok. Amez Hamlet 110. Begiratzen ziolarik alaba besoetakoari […], gerri meharra haren besoan malgurturik landare gazte bat izan bailitzakeen. Mde HaurB 30. (Fig.). Someterse, doblegarse. Bearkunean utsegitea bildurra agertzea da, irañari malgutzea da. “Someterse” . Zink Crit 45. Inclinar. Gorphutza aitzinerat malgutuia, zerbaitek iratzen balu bezala. EskLAlm 1901, 5. (ap. DRA) Nire bizkarrera malgutu zure buru baltz bigun ule-joria. Azurm in Gand Elorri 189. “(L), encorvar” A. Lan jarraikiak malgutzen du gathibua. Dv Eccli 33, 27 (Ol, Ker makurtu, BiblE makurrarazi).
iz. Teknol. Azal edo ertz batean agertzen den koska, zati bat galtzearen edo ebakitzearen ondorioz sortua dena. (Hiztegi Batua) || iz. 1. Gainazal edo ertz batean agertzen den V-formako koska. 2. Armadurek, besoak mugitu ahal izateko, besapean duten irekidura.
du ad. makurrarazi, makurraraz, makurrarazten. Makurtzera behartu. Bertutezko bidetik gu makurrarazteko. Ez da edozein haizek makurraraz dezakeen zuhaitza. Burua makurrarazi zion. Senarra bere nahikerietara makurrarazirik. (Hiztegi batua)
Reply