zuzitu

ad. zuzitu, zuzi/zuzitu, zuzitzen ||du ad. Batez ere Bizk. Birrindu, suntsitu. Txalupa lehorrera jaso behar dugu, olatuek haitzetan zuzitu ez dezaten. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

zuzitu. (Lar, Añ, A), suzitu (Lar), susitu (V-gip ap. Iz ArOñ ). “(Hacer) tea de algún palo” Lar, Añ. “Rajar un palo o leño para hacer tea” Lar. “Originariamente se concreta a significar el acto de golpear y aplastar una rama hasta reducirla a tea” A. “Despedazar la leña” Iz ArOñ. . ” Susíttu, susíketan, astillar una cosa (como la tea)” Ib. Harriet relaciona suziatu de Etcheberri de Ziburu (que él transcribe zu-) con zuzi, y traduce “briller ou éclairer à la manière ou au moyen de flambeaux”; v. el ej. de EZ s.v. suziatu. Kareleko ol guztie kendu genduen lenengo, zatitu bere bai, ta zatiek zatiekaz zuzitu ta ezkotasuna edo ur guztie kendu, alkar igortziez su egin. A BGuzur 143.

(V, G, AN, L, BN ap. A; VocBN, H), suzitu, susitu (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (susíttu). Despedazar, romper, destruir. “Détruire. Igandeko harriak gure herri guziko ogiak zuzitu ditu, bakhar bat ez du zutik utzi” VocBN. “Apelmazar, destruir” A. “Susíttu, despedazar, pulverizar, romper” Iz ArOñ. “Despedazar sin triturar (un hueso)” Ib. Bai dakus ixan dirala gixon etxaguntzadunak ordikerijaz jota dagozanak, suzitzen euraen etxe ta bazterrak. EEs 1909, 46. Orretarako txalupea leorrera jaso bear dogu, olatuak atxetan zuzitu ezteien. Echta Jos 251. Basoak zuzitu edo aienatuko diran eraz. “Destrucción o desaparición” . ForuAB137. Gizon suminbereak ekatxa dirudi: aurrean daukan guztia eratsi ta zuzitu nai leuke. Eguzk LorIl 211. Egizkotzat ematea bearrezkoak diran egin ugari batzuk ezin zuzitu ditzake. “Destruir” . Zink Crit 65. Godotarren agintaritza zuzitu [maomarrak] . Ib. 66. Uri gustia zuzitu ta sakabanatu be bai. GMant LEItz 62. Yainkoren batek-edo, etxe ori zuzitu nai du-ta. Zait Sof 178. Etxerik iñork ez dau egiten, beriala apurtzeko asmoz; erririk iñork ez dau jasoten, etsaiak zuzitu dagion. Agur 10-3-1973 (ap. DRA).

(V-gip ap. Etxbu Ond ). Golpear (a personas), apalear. ” Zuzitxu, dar paliza” Etxabu Ond 117. Zuzituteko zeure / arerio txarrak. Azc PB 27. Bata io ta bestea zuzitu, orkoa zematu ta angoa ill. Ag AL 133. Ustasunak doniak zainduko dauz; eta malmuztasunak dongiak suzittuko dauz. (1897). AG 1510. Zuzittuko eban [Josetxok gizon andia] . Echta Jos 244. Arabar mandazañari, makilka zuzitu ta gero, onenbeste diru kendu ziotela. Ag G 64. Lau eguneko jan-edana eskuratuko yuat edozelan be, ta gero zuzitu (desegin) nagijela gura bayoek. Kk Ab I 24. Arbillan lotu, zuzitu dautse / zigorkadakaz bizkarra. Enb 100. Neskatx atzapar-kako ta asmakaria suzituz. ‘Hacer perecer’ . Zait Sof 91. Nire ugazaba adoretsuak zuzituko al au! Larrak EG 1959 (3-6), 215.

ZUZI-ZUZI EGIN. Despedazar. “Súsi-súsi eindda, hecho pedacitos” Iz ArOñ.
Ni ez naiz Manuelekin ezkonduko, ezta zuzi zuzi, zati zati, birrin birrin egiten banaute ere. Ag G 279.

Sinonimoak: ad. Bizk.

[suntsitu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, porrokatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., laskitu Bizk., lorrindu Bizk., trimindu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., narriatu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah. (UZEI sinonimoen hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es du ad. (batez ere B) aplastar, pisotear; machacar, destruir
fr du ad. broyer, écraser
en du ad.. crush, trample; crush, destroy
port du ad. esmagar, pisar; esmagar, destruir

Testuinguruan

Txalupa lehorrera jaso behar dugu, olatuek haitzetan zuzitu ez dezaten. (Hiztegi Batua)