Arauak 27: Iraupena eta maiztasuna

By on 2008(e)ko maiatzak 18 in arauak lantzen, EGA

jakintzaMaiz iraupena eta maiztasuna nahasten ditugu. Ez da gauza bera periodo edo epealdi oso bati erreferentzia egitea edo noizean behin egiten dugun hori aipatzea; halere, ezjakintasunez edo, ohikoa izaten da horiek nahastea. Nola adierazi behar dugu zerbaitek 3 aste iraun duela? Hiru astean, hiru astetan, hiru astez… Zein kasu marka erabili behar dugu? Eta maiztasuna aditzera emateko? Lau hilabetez behin edo lau hilabetean behin? Biak? Bada, hori guztia argitzen saiatuko gara jarraian. Ohi bezala, Euskaltzaindiak dioenarekin hasiko gara eta, amaieran, ikasitakoa praktikan jartzeko ariketa bat eskainiko dugu. Hasteko prest?

1. IRAUPENA ADIERAZTEKO

— Iraupena adierazteko: NOR (absolutiboa), -Z instrumentala eta NON (inesiboa) erabiltzen dira maiz .

— NON sintagma hauei dagokienez, mugagabea onartzen bada ere, mugatu singularra erabiltzea hobesten da periodo edo epealdi oso bateko iraupenari erreferentzia egiten diogunean, hau da, zenbatzailedun sintagma horrek adierazten duen denbora etengabeko unitate bakar gisa hartzen denean (inesiboaren bidez prozesu edo gertaera baten iraupena adierazten denean). Adibidez,

Hiru astean asko hazi da haurra.

Hiru urtean ikasi du euskara .

Lau urtean lan egin du Afrikan.

Hauetan denetan mugatu singularra erabiltzen da iraupena adierazteko.

Iraupenik adierazten ez denean, noski, mugagabeak ohiko lekua izango du. Hiru urteko iraupena adierazi beharrean hiru urte desberdinetan gertatu den zerbait adierazi nahi bada, mugagabea beharko da:

Hiru urtetan antolatu dute tanborrada (hiru urte desberdinetan).

praktika iraupena

[kml_flashembed movie="https://euskaljakintza.com/ariketak/arauak/iraupena.swf" width="550" height="400" wmode="transparent" /]

1. MAIZTASUNA ADIERAZTEKO

— Mugagabea erabiliz, eredu hauen artean aukera dezakegu:

Lau urtez behin elkartzen dira senitartekoak.

Lau urtetarik behin elkartzen dira senitartekoak.

Lau urtetarik lau urtetara elkartzen dira senitartekoak.

Lau urterik behin elkartzen dira senitartekoak.

— Mugatu singularrean ere aukera ezberdinak ditugu:

Lau urtetik behin elkartzen dira senitartekoak.

Lau urtetik lau urtera elkartzen dira senitartekoak.

— NON kasuan, berriz, forma mugatua erabili behar da honelakoetan:

Lau urtean behin elkartzen dira senitartekoak.

— Maiztasuna adierazteko egituren artean, [izena + -ero] gisako esamoldea onartzekoa da:

{ Astero, hilero, ordulaurdenero…} etortzen da.

Kontuz! Gaitzestekoa da: -ERO atzizkiaren bidez osatua den * [zenbatzailea + izena + -ero] sintagma:

* Bi urtero egiten dute bilera batzordekoek.

*Hamabost egunero etortzen zait bisitan.

—Hamabostero, ordea, onartzekoa da, hamabostean behin nahiz hamabosterik behin-en parean.

praktika maiztasuna

[kml_flashembed movie="https://euskaljakintza.com/ariketak/arauak/maiztasuna.swf" width="550" height="400" wmode="transparent" /]

Araua osorik.

Comments { 0 }

Anorexiaren mundu beltza

By on 2008(e)ko maiatzak 16 in denetarik

anorexia2Askok diote itxura fisikoak beste ezerk baino gehiago balio duen garaian bizi garela eta ez nuke kontrakoa esango. Hori izan daiteke anorexiaren eragilerik nagusienetako bat; izan ere, gero eta gehiago dira anorexia jasaten duten pertsonak. Gaixotasun hau, batez ere, 14 eta 18 urtekoengan ematen da eta %95 emakumeak izaten dira, nahiz eta azken urteetan gizonezkoen kopuruak gora egin duen.

Anorexia izenez ezagutzen dugun gaixotasuna, elikagaien kontsumo desorekatu baten ondorioa da. Pertsona bera da pisua galtzearen eragile bakarra eta, tamalez, gaur egungo gizarteko gaixotasunik garrantzitsuenetakoa bilakatu da. Ondorio oso gogorrak ekar ditzake fisikoki eta psikologikoki gaixoen artean, eta baita bere ingurukoengan ere.

Kausa nagusia loditzeko beldurra da. Esan beharra dago pertsona batzuek beste batzuek baino aukera handiagoa izaten dutela gaixotasunaren atzaparretan erortzeko. Askotan, senide baten heriotzak, istripuek edota etxetik urrun egoteak dute eragina eta ez da batere erraza izaten behin mundu honetan sartu ondoren irtetea. Anorexiaren sintoma nagusiak, besteak beste, hauexek izaten dira: adina eta neurriak kontuan hartuz behar dena baino pisu handiagoa mantentzeko errefusa, pisuz igotzeko beldurra eta gorputzaren pertzepzio distortsionatu bat izatea. Normalean, gaixoaren inguruak detektatzen ditu sintomak eta hauek izaten dira neurriak hartzen dituztenak. Familiak hainbat jokabide bitxi antzematen du gaixoarengan, hala nola, obsesioa pisuarekin, janaria saihesteko azpijokoak edota janariari muzin egiteko beste hainbat ekintza. Gainera, gaixoak depresioa, nahaste emozional edo pertsonalak edota suminkortasuna izan ditzake.

modeloakGaixotasun hau gainditzeko tratamendu ezberdinak daude. Dena den, garrantzitsuena ahalik eta azkarren detektatzea da. Medikuak eritasunaren fasea detektatu eta gorabehera guztiak ongi ezagutzen dituenean, gertuko jarraipena beharrezkoa da. Kasu batzuetan, gaixotasuna areagotu ez dadin, beharrezkoa izaten da gaixoa ospitalizatzea. Kasu horietako batzuk desnutrizio maila handia denean edota familiarteko harremanak jasanezinak egiten direnean ematen dira eta ezinbestekoa da tratamendua eraginkorra izan dadin. Kasu hauetan oso garrantzitsua da famiaren erantzukizuna eta konpromiso irmoa gaixoarekiko.

Bestalde, anorexia agertzearen zergatiaz hitz egin beharko genuke. Zergatik da gaur egun maiz ematen den gaixotasuna eta orain dela gutxi arte, ordea, ez da kasurik ezagutu? Gure gizarteko baloreek eragin handia izan dute gaixotasun honetan. Ezin da ukatu modelo edota bestelako famatuek eskaintzen duten irudiak eragin zuzena daukala jendearengan, batik bat, gazteriarengan. Halaber, beharrezkoa da aipatzea moda munduan azkenaldian eman den iskanbila modeloen itxura dela eta. Modeloek hainbatetan izaten duten itxura fisikoa asaldagarria izaten da eta horrek zuzenean eragiten du gaixotasun hau jendearen artean sustatzeko garaian, zorionez edo zoritxarrez, gazte askoren eredu baitira modeloak. Azken finean, hasieran aipatu dudan bezala, itxura fisikoak ezerk baino gehiago balio duen garaian bizi gara. Edo ez da horrela?

Comments { 1 }

Ahots gabe hitz egiten…

By on 2008(e)ko maiatzak 12 in denetarik

audeo1.jpgAmbient Corporation izeneko konpainia bat izan da mirari hau bete duena; hau da, telefonoz hitz egitea ahotik soinurik atera gabe. Zer? Nola? Hori ezinezkoa da pentsatuko duzue. Nik ere horixe pentsatu nuen hasieran, baina garbi dago mundu honetan gauza orok duela bere azalpena, nahiz eta askotan guk horiek ez jakin.

Lepoan ezarririko zinta bati esker, hitzei dagozkien burmuineko seinale nerbiosoak jaso eta, zuk ahoskatu baino lehenago, hitz horiek ordenagailu batera bidaltzen ditu kablerik gabe. Azkenean, honek seinale hauek jaso eta soinu bihurtzen ditu. Asmakizun honi Audeo izena jarri diote.

Ezinduentzat laguntza

Zinta honetan dago askoren arazoen konponbidea, ordenagailuak edota telefono batek zure ordez hitz egin baitezake. Ambienten web orrian azaltzen duten bezala, hitzik gabe bizi diren gaixoei zuzendua dago gehienbat. Horrela diote korporazio horren fundatzaile diren Michael Callahan eta Thomas Colemanek: “Gure zeregina hitz egin ezin dutenen bizi kalitatea hobetzea da”. Konpentsazio ekonomikoari ere begiratuko diote, ezta?

audeo3.jpg

Enpresa bioteknologiko askok arazoak izaten dituzte beraien produktuak nori zuzendu aukeratzean. Arazorik gabeko jendearentzat edo ezinduentzat ikertu? Lehenengoak ekartzen ditu, ezbairik gabe, ekonomikoki irabazi gehienak… Audeoren sortzaileek esan dutenez, garbi dute euren teknologia hau nori begira garatu behar duten.

ZintaAlbo esklerosi Amiotrofikoa, burmuineko lesioak edota Parkinsona duten gaixoen pentsamenduak ordenagailuak irakurri eta soinu bilakatuko ditu. Horrela irakurriz, buruko ideien pribatutasuna galtzen dela pentsa dezake batek baino gehiagok; nolanahi ere, proiektukoek diotenez, entrenamenduarekin irits gaitezke kontrolatzera esan nahi duguna baino ez esateko. Honez gain, zintak hitza jaso ahal izateko pertsonak hitz horretan kontzentratu behar duenez, zaila izango da esan nahi ez dugun zerbaitek alde egitea.

Hala eta guztiz ere, teknologia berri gehienen moduan, gaur egungo Audeok muga batzuk ditu: 150 hitz eta esaldi baino ez ditu ezagutzen oraingoz.

Etorkizuna

Hala ere, urte honen amaierarako teknologia hau hobetzea espero da, berbategian mugarik eduki gabe. Bertsio honek hitzak edo esaldiak irakurri partez, fonema indibidualak jasoko ditu, hau da, hitzen soinua. Fonemak indibidualki pentsatu beharko dituenez, Jendeak polikiago hitz egingo du; halere, trukean nahi duen guztia esan ahal izango du.

[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/xyN4ViZ21N0" width="425" height="350" wmode="transparent" /]

Comments { 0 }
-->