Gaurko hitza

Updates from urria, 2015 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:00 pm on 2015/10/31 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  klar 

  izond. (Ipar.) (zah.) Argia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Hiztegi batua:

  klar izond. h. argi

  Orotariko Euskal Hiztegian:

  klar (S ap. Lrq; Volt 36, SP, Urt II 162, Ht VocGr 340, VocBN, Gèze). Tr. Documentado desde mediados del s. XVII en la tradición septentrional. En el s. XX sólo se encuentra en un texto oral recogido por Larrasquet. Con vibrante múltiple sólo hallamos algún ej. seguro en M. Elissamburu.

  1. (Adj.). Claro, luminoso, (tiempo) despejado; claro, fácil, inteligible; claro, seguro, evidente. “Clair, ageria” SP. v. klaro. Ur klara / edan ohi zinduen. EZ Noel 165. O iguzki klara, nihoiz / etzare goibelduren. Ib. 111. Zure aizean eta egun klarez. Volt 170. Bihotzak garbi eta klar. Ax 325 (V 215). Gauza segura da, klara, eta esperientziaz ere frogatua. Ib. 439 (V 287). Bekhaturik gabe […] klar eta libre edireiten du bere burua. ‘Luminoso’. Ib. 452 (V 295). Denbora klar deiño, […] untzia itsas zabalean, denbora ederrarekin bezala, zeure gogara zabiltzaiño. Ib. 217 (V 145). Arrazoin bat are klaragoa eta aditzeko errazagoa. Ib. 106 (V 71). Badakizu, gauza klara da, / nik zenbat dudan sofritzen. Gç 178. [Sainduak] dira bere baithan asko klar eta ozen. ES 123. Gisa hunetan frogantza klara da. Ib. 118. Beirina klar baten arteti […], ikhusten dütüzü. Chaho AztiB 6. Boza gogor eta klara zuen. Gy 219. Orkatz bat zagola behiñ ithurri klar batean. Ib. 63. Eginen duzu purea klar bat. ECocin 3. Mintzajerik klarenaz eta thermañürik xahienez. CatS VI. Definizionea izan dadila beraz klarra eta laburra. Elsb Fram 172. Bestía hórra ziók, aztála áhin, begía klar, südüra txüt. Lrq Larraja RIEV 1931, 234. v. tbn. Mong 588. Lg II 194. Bordel 154. Jaur 378.

  2. (Uso adv.). Claramente, de modo claro. v. klarki. Zuziak dire klar agerturen. EZ Man I 88. Ezagutza klarago humillei emaiten derauedana. SP Imit III 43, 2 (Ol, Pi argiago). Aski klar eta garbi minzo da. Tt Onsa 147. Egia baten klar erraitera. AstLas 31.

  Sinonimoak: izond. Ipar. zah.

      [argia]: argi, argitsu, argixka, dirdaitsu, dirdiratsu, distiragarri, distiratsu, distiratzaile, distirant Ipar., arrai L-BN, arraitsu L-BN, dizdizari g.e., klaru Heg. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Ipar.) h. argi claro, -a
  fr izond. h. argi clair, -e ; évident, -e
  en light
  port izond. claro(a)

  Entzun:

  Aski klar eta garbi minzo da. Tt Onsa 147. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  

  klar (Devian Art, CC)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 2:24 pm on 2015/10/30 Permalink | Reply
  Tags: D ( 105 )   

  draia 

  iz. Perdigoia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegia:

  draia (BN ap. A; VocBN, H). Perdigón. v. drajera. Alhatzea heldu denian [basurdea], bost-pa-sei draia larriño animaliari bere begien artian landatzia. GaztAlm 1934, 50 (ap. DRA).

  Sinonimoak: iz.

      [perdigoia]: perdigoi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es perdigón
  fr plomb de chasse
  en pellet, shot
  port perdigoto

  Entzun:
  

  Garai hartan armak muturretik kargatzen zituzten, lehenik piztona, gero bolbora eta azkenik perdigoiak edo draiak. [Luzaiden gaindi, Angel Aintziburu / Jean Baptiste Etxarren, Elkar, 2002] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  draia (Irudia: comercio.superocio.net)

   
• 

  Maite 5:23 pm on 2015/10/29 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  huntzorri 

  iz. BOT. Araliazeoen familiako landare igokari eta hosto iraunkorra. Hosto larrukara, pedunkuludun eta osoak, eta zuhaitz, horma, etab.etan gora igotzeko balio duten sustrai arrotzak ditu. Arrunta da Euskal Herriko bi isurialdeetan (Hedera helix). (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoan, ‘huntz’) || 2. Delako landarearen hostoa.
  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  huntzorri (V, G; Añ (V)), untzurri (VocCB Dv (V, G)), autzorri (V-gip). Ref.: A, Etxba Eib (untzorrixa, autz-orrixa); Elexp Berg.

  Hiedra; hoja de hiedra. “Hiedra, […] su hoja, untzorria” Añ. “Hiedra, hoja de la hiedra. Untzorrixak estalduta zugatz guztia, la hiedra cubría todo el árbol” Etxba Eib. “Autz-orrixa, hiedra. Autz-orrixa, orma zarretan gora zabaltzen dala, edertzen ditu izan ziran gizaldietako zuti-jausixak” Ib. “Hoja de yedra. Untzorrixa kailluendako dok ona” Elexp Berg. v. huntz, huntzosto. [Ordientzako iauna] ontzia eskuan eta untzorrizko / aroa eukana buruan. Azc PB 76. Untzorria, orma ta zugatz edo arbola zaarren lepora geldi geldi [igoten]. A Txirrist 135. Ez kendu gurutz-ondoan / jaioko dan untz-orria. Jaukol Biozk 89. Untzorria, intxusa, piper-azia (V-m). A EY IV 221. Arrizko aldaskak untzorri zurrun antzo lotu zuten. Zait Sof 184. [Urretxindorra] ardo margodun untzorrian kokatuz. Ib. 125. Untzorriz ta ereñotzez koroi. Gazt MusIx 81. Olerkaria untzorriz apaindu ezazute. Ibiñ Virgil 52. Kigneak baiño zuriagoa, untzorri zurbilla baiño ederragoa. ‘Hedera formosior alba’. Ib. 52. Lerrondoek soilik, agin-ondo galgarriek eta untzorri beltzak. Ib. 87. Untzorriz estalduak ormak. Alzola Atalak 75. v. tbn. A Ezale 1897, 38b.

  Sinonimoak: iz.
  

  [huntz-orri] : iz. huntz,  huntz-hosto (UZEI eta Adorez sinonimoen hiztegiak)

  Beste hizkuntza batzuetan (Orotariko Euskal Hiztegia, Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es hiedra; hoja de hiedra
  fr lierre
  en ivy
  port (planta) hera

  Entzun:

  Domu Santuan huntzorri gorria horman gora! (Martzial eta Juliana)

  

  huntzorri (Wikimedia Commons)

   
• 

  Maite 12:02 pm on 2015/10/28 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  erkide 

  1. iz. Elkarte zein talde bateko partaide edo kide bakoitza. 2. izond. Komuna. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [partaidea]: esku-hartzaile, partaide, partedun, parte-hartzaile, partalier Ipar., partzuer Ipar., parteliant Zub., erdikide g.e., partale Ipar. zah.

  erkide izond.

      [guztiek edo gehienek batera dutena]: komun

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. común; en común (2) izond. comparable (3) iz. participante, partícipe
  fr izond. commun ; en commun
  en izond. common; in common
  port izond. comum; em comum

  Entzun:

  Hizkuntza erkide bat behar zen; hizkuntza izango zen milioika gizaki zeharo desberdin haiek elkartuko zituen kareorea. [Loroaren teorema, Denis Guedj / Jon Muñoz (EHU, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  erkide (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 11:56 pm on 2015/10/27 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  piltxikatu 

  du ad. (B) Imurtxi egin. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: ad.

      [atximurkatu]: atximur egin, atximurka egin, atximurkatu, imurtxi egin, zimiko egin, zimikatu Ipar.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar, Labayru eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. (B) pellizcar (2) comer a bocados
  fr pincer
  en to pinch
  port beliscar

  Entzun:
  

  Gizonak gogoz piltxikatu zuen.

  

  piltxikatu (Argazkia: Habla signada)

   
• 

  Maite 11:41 pm on 2015/10/26 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pitxinbaba 

  Tabakoa edo bestelako substantziaren bat erretzeko tresna. Tabakoa ontzi–antzeko txiki batean jartzen da, eta bertatik ateratzen den hodi batetik kea zurgatzen da (ahoratu aurretik iragazki batetik iragaten da).  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoan, ‘pipa’)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  pitxinbaba (Lar, H). “Pipa de fumar” Lar.

  Sinonimoak: iz.
  [pitxinbaba] : pipa

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es pipa
  fr pipe à fumer
  en pipe [for smoking]
  port cachimbo

  Entzun:

  Aitonak pitxinbaba ahoratu eta kea biriketaratu zuen.

  

  pitxinbaba (Pixabay, CC0 Public Domain)

   
• 

  Maite 10:36 pm on 2015/10/25 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  talka 

  iz. 1. Bi gorputzek, bata edota biak higitzen ari direla, elkarren kontra jotzean datzan ekintza eta ondorioa. Errepideetan maiz gertatzen dira autoen talkak. 2. Zenbait animaliak, bereziki ahariek, borrokan ari direla elkarri buruz emandako kolpea. • ahari–talka. Ik. ahari. || talka elastiko. FIS. Abiada eta norantzari dagokienean izan ezik, partikulek osorik dirauten talka. • TALKAN. adb. Talka eginez. Amezketako eliza–aita jaunak, ahari-apustu zalea izan zelako, ezin zuen bada egon ahariak talkan ikusi gabe.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  talka (G, AN, L; Hb ap. Lh, H), dalka (G-nav). Ref.: A; Lh; Gte Erd 66.

  1. (Sust.). Topetazo, testarada. “Tope, testerada” A. “Coup” Lh. “[Behiak] dalka ein dit (G-nav)” Gte Erd 66 (junto a adarka, topeka, etc., de otras zonas). v. talkada. Arri-mutillaren ostetik yarri nintzan zezen-talkaren begira bainegon. “Tope de toro”. Or Tormes 33. Bata besteari begira, arnasa artuz, burua makurtuki elkarri eltzen diote talka-ots aundiarekin. Or Mi 58. Ogei talka, ein ortan, erauntsiak ditu. “Golpes”. Or Eus 31. Lên-talka jo-artean itxaro dezagun. “Topetazo”. Ib. 29. Ez da astoaren dalkatik (adarkatik) hilko. EZBB I 108.

  Choque. Aurrekaldea olatuak eraiki ta ondartzan erori zan gero, talka-ots andiz [itxasontzia]. Zait EG 1951 (9-10), 75. Ango tximist-gurdi, etxea lango beribiltzar ta txirrinkin gai oro, itsu mustuan, lurra dardartuz […]. Orduak zioazkion gure mutil arrituari talka ikuskarriren bat noiz ikusiko. JKort EG 1955 (5-12), 91.

  2. (Adv.). A topetazos. Adarrak gora, talka oldartzen dira muuka izugarriz. Ibiñ Virgil 98.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [kolpea]: inpaktu, koska Ipar., burata Zub., txoke Heg. beh.

      [kopeta adardunez jotako kolpea]: tope, topeka, burata Zub.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) choque, colisión (2) topetazo, topetada, topetón (3)(Fis.) colisión, choque
  fr choc, heurt, impact
  en collision, crash, impact
  port choque, colisão

  Entzun:

  EZ DAGO LAINORIK

  Gaur ez dago lainorik eta gaua dator garbi,
  gutxitan ikusten da horrela, beldurra ematen du ia.
  Zerbaitek eztanda egitea izan daiteke irtenbide bat.
  Bake honetan jalgi dira gerizpeak
  eta aurpegia ukitu didate,
  inoiz gulakorik ikusi gabeak balira bezala.

  Ez zenuke lorik egingo
  zertan pentsatzen ari naizen jakingo bazenu.
  Astiro noa zugana, hankabakar noa zugana,
  denboran atzera egin nahi dut
  esku fosil bitzuokin ukitzeko
  jaio gabeko zure azala.
  Gure oraina ukatuko nuke
  zelan hilko zaren ikustearren.
  Zelai bat bezain zabal daukat eskua,
  aurrera jotzen dute handik zure ametsek
  eta hemen daude nireak talka itxaroten;
  esadazu ze asmorekin datorren zure barre urduria.
  Esadazu, egingo didazun zulo horretan
  geratzeko asmorik duzun.

  [Tundra, Igor Estankona (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)