Gaurko hitza

Updates from urtarrila, 2018 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:13 pm on 2018/01/23 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  lorrindu 

  ad. lorrindu, lorrin/lorrindu, lorrintzen 1 da/du ad. Bizk. Hondatu. Etxea eta ondasunak lorrintzen. 2 da ad. Bizk. Iraulkatu. Basatzan lorrindu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lorrindu (Vc ap. A), lordindu.

  1. “Malograr, echar a perder alguna cosa, revolver” A. “Gu Bilborako egotea asko da eguraldia lorrinduteko, […] para que el tiempo se revuelva” Ib. (s.v. lorrin). Tr. Documentado en textos meridionales del s. XX, en su mayoría posteriores a 1950. La forma lordindu sólo se encuentra en San Martín. Itzok garairik egokiena lorrinduko bailukete. Zait Sof 45. Karlista berriok bestaldean dakusguz […] erdalkeriz, odol-zalekeriz, kutsatuta, lorrinduta. Alt LB 109. Industri-olaen keiak, ekandu ta zeru-aldeak lorrindu legiezela. Erkiag Arran 17. Adu txarra […] ebilkion […] bere barne-baratzeko landaratxo pipil-barriak lorrinduten? Ib. 95. Adabau ta orraztu apur bat zure itzak, zure etorkizuna lorrindu ta muskildu eztagizun. Larrak EG 1958, 267. Euskaldunok, geure aulkeriz, urtetik urtera euskeria era guztietan makalduaz eta lordinduaz goiaz. SM Zirik 30. Erreminta ta ganerakoak, ganorarik ezagaitik bertan beera lorrindu bage. Erkiag BatB 73. Ostikopean zapaldu ta urteierea lorrindu bere, lurrezko ataka auskorra itsutu ta lauzkituaz. Ib. 36. Tasun eder ori keri itsusi bilakaturik zegoen: ele-eder […] ta erri-arazoak lorrindurik zeuden. Zait Plat 36. Arnas artzen zuten atsa bera ke-kio urrinez lorrindurik zegoen […] ondaturik. Ib. 26. Bere gogoa lorrindu bage iraunerazi duenen bat. Ib. 125. [Zezenak] bere saiets zuriz iakintu guriak lorrinduz. Ibiñ Virgil 49. Joko-edanetan etxea ta ondasunak lorrintzen. Alzola Atalak 58.

  (Part. en función de adj.). Izango zana gero… Txadon-Aingerua / garbituko ebana gogo lorrindua. Enb 210. Emazterik artu ez dauan gizaseme gazte lorrindua. Erkiag BatB 203. Neguko gau illunbezuetan eskatu bagako ura eskeintzen eutsen oparo zeruak, itoin-irristada ta itusur-tantakaden itxura lorrinduan. Ib. 35.

  2. “(Vc), revolcarse” A. Biotzeko utsuneak bete nai badoguz, gogoko mingostasunak gozatu […] ezkaitezan beeko basatzetan lorrindu. A Ezale 1898, 406b.

  3. Hacer de mala manera, hacer de cualquier modo; chapurrear. Erdi lo abar bat egin ogean bueltaka, etxeko goixeko zeregiñak lorrindu, ta ni beruntz eta bestia goruntz. Gerrika 228. Onek be, gaztelera lorrintzen eban. Ib. 223.

  Sinonimoak: ad. Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [iraulkatu]: irabiatu, iraulkatu, ihalozkatu Ipar., ihauskatu Ipar., itzaloskatu g.e., itzulerauzkatu Zub. g.e.

      [alferrik galdu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, porrokatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., laskitu Bizk., trimindu Bizk., zuzitu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., narriatu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da ad. (B) revolcarse, enfangarse (2) du ad. (B) revolver, mezclar (3) du ad. (B) echar a perder, estropear
  fr (1) da ad. (B) se couvrir de boue (2) du ad. (B) mélanger (3) du ad. (B) abîmer
  en (1) da ad. (B) roll around, roll about (2) du ad. (B) mix (3) du ad. (B) ruin, destroy
  port (1) da ad. (B) enlamear-se (2) du ad. (B) mexer (3) du ad. (B) estragar

  Basatzan lorrindu da.

  

  lorrindu (fotosvirales.com)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:03 pm on 2018/01/22 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kriskitin 

  iz. 1 iz. pl. Sokatxo batez lotzen diren zurezko bi atalez osaturiko tresna, bi atalok ahurrean elkarren kontra joaraziz hotsa ateratzeko erabiltzen dena. Kriskitinak jo. Kriskitin hotsa. 2 iz. Hatz lodia eta erdikoa elkarren kontra joaraziz ateratzen den hotsa, kriskitin hotsaren antzekoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kriskitin (V-arr ap. A), krixkitin, krisketin.

  1. “Castañeta, ruido que se hace con los dedos al bailar la jota” A. Beatzekin kriskitin. Or Eus 375. Iñork soñua jo ezkero, kriskitiñak eta ankak arin erabiltzen oituak. TAg Uzt 158. Egun-txintaz gero plazan / oñariñ eta krixkitin. EA OlBe 19. Kriskitin. Echag 118 (nombre de una pieza musical). (Usado como sonsonete). Pestetan, baita lagun, / krasketun, / krisketin, / opil eta xitoki! Ox 107. Koko Miko Mikotin, / kraxkiñolak kriskitin. NEtx LBB 317.

  2. Castañuela. “Castagnette, kriskitin” T-L. Bikainki lantzen zitun artaldea zuzentzeko kriskitiñak eta lepo-ustaiak. ‘Cliquettes’. Or Mi 44. Dantzari galtzadunek bertzalde kriskitinak beren ahur-barnetan joz. JE Ber 94.

  Sinonimoak: iz.pl.

      [krisketak]: krisket Ipar. pl. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. [hatzez egina] castañeta, chasquido (2) iz. (Mus.) (batez ere pl.) castañuelas, castañetas
  fr (1) iz. [hatzez egina] claquement de doigts (2) iz. (batez ere pl.) castagnettes
  en (1) iz. [hatzez egina] click (2) iz. (batez ere pl.) castanets
  port (1) iz. [hatzez egina] castanheta, estalo  (2) iz. (Mus.) (batez ere pl.) castanholas

  Hatzak airean kriskitin eginez, bentariari deitu zion. [Airezko emakumeak, Felipe Juaristi (Erein, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  kriskitin (Irudia: wikihow.com)

   
• 

  Maite 10:43 pm on 2018/01/21 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  korromorrotu 

  ad. Aurreko izenak adierazten duena arinki gertatu. Adibidez: lo-korromorrotu (loak arinki hartu) || ilun-korromorotu (pixka bat ilundu)
  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  korromorrotu. (En el compuesto lo-korromorrotu). “Amodorrarse: (c.) loak, lozorroak artu, lo-korromorrotu” Añ. (En el compuesto ilun-korromorrotu). “Ilun-korromorotu (V-oroz), oscurecerse ligeramente” A EY III 319.

  Sinonimoak:

  [lo-korromorrotu]: logaletu
  [ilun-korromorrotu]: ilunabartu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) (en el compuesto lo-korromorrotu) amodorrarse (2) (en el compuesto ilun-korromorrotu) oscurecerse ligeramente
  fr (1) (en el compuesto lo-korromorrotu) s’assoupir (2) (en el compuesto ilun-korromorrotu) légèrement assombrir
  en (1) (en el compuesto lo-korromorrotu) to get sleepy, get drowsy (2) (en el compuesto ilun-korromorrotu) lightly darken
  port (1) (en el compuesto lo-korromorrotu) amodorrar-se, modorrar-se (2) (en el compuesto ilun-korromorrotu) escurecer levemente

  Sano korromorrotuta dago agure hori. (Arratia.net)

  

  korromorrotu (Argazkia: farodevigo.es)

   

   
• 

  Maite 8:08 pm on 2018/01/20 Permalink | Reply  

  abandonatu 

  ad. Zuz. Norbaitek, babestu edo zaindu beharko lukeena bertan behera utzi, babesik gabe utzi. Ez dago erromatar legerik haurrak abandonatzen uzten duenik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  abandonatu (V-gip ap. Elexp Berg; Urt I 17, Hb VocGr 268, VocBN, Gèze, Arch VocGr), abondenatu, abundenatu, abandunatu.

    Abandonar, dejar de lado. “Euskeria geuria da ta abandonatzia izengo litzake negargarrixa” Elexp Berg. v. utzi (2).  Tr. La forma general es abandonatu. Hay abandunatu en Tartas, abondenatu en Xarlem (junto a abandonatu) y abundenatu en ChantP. En DFrec hay 21 ejs. de abandonatu, uno de ellos septentrional.

   Ene Iainkoa, ene Iainkoa, zeren abandonatu nauk? Lç Mt 27, 46 (Echn abandonatu; TB, HeH, Dv, Ur utzi, Hual desanparatu, Ol zapuztu). Ez nazazula othoi abandona neure azkeneko partiadan. Arg DevB 154. Zuzaz abandunatu denak behar baitu peritu. Tt Onsa173. Bañan, Jauna, ez nazazula abandona. Gç 46. Ez nazazuela, ni zuen zerbitzaria, abandona edo ene menera utz. He Gudu 93. Merezi zinduen beraz Jainkoaz abandonatua izatea. Brtc 249. Zure eta zure seme Dibinuaren zerbütxiaren ez jagoiti abandonatzera. Mercy 22. Oh ehiza nahi hüillantü / ene Jinko handia? / Nahi düka abandonatü / Nabarruko jentia?Xarlem 581. Abondenatü gütiala / Orai diat sinhesten. Ib. 999. Abandonatzen ziuzten bere onthasunak, edo pobrei ematen ziuzten. Jaur 202. Ez othoi abandona zure semiak! Etch 656. Ez da herririk hain abandonaturik zeinetan ez baitire aurkhitzen zenbeit arima leial. MarIl 8. Ene Jinkua, zeren abandonatü naizü? UskLiB 42. Baiñan orai zahartua / naduka abandonatua. Gy 261. Denbora da aitzina juaiten, / sekül’ez argitzen, / üdüritzen zait naizüla abundenatzen. ChantP 116. Anima galdu kulparik gabe, / gorputzak abandonatzen… / despeida txarra guretzat dator / ezpagerade mudatzen. Xe 343. Txala bere salletik / abandonatuba. Ud 102. Zure arartekotarzünari hersatü dena izan dela abandonatürik. Ip Hil48. Jokua abandonau ta / orla gelditzeko / etzeukan esperantzia / irabazitzeko. EusJok II 164. Jainkoaz othoi, ez gaitzazula abandona! Lf Murtuts 28. Zeruetako Jaunari oiu egiten zion saminki bakartasun ikaragarri artan abandona etzezan. Etxde JJ 248. Andra txarra zuan baña olan ezingo juat abandonau. SM Zirik 120. Eznaiz itzuliko egundo sekuletan / abandonatu dudan harizti beltzera. Arti MaldanB 195. Bere seme alabez abandonatua. Xa Odol 207.

  v. tbn. EZ Man II 185. CatLav 102 (V 57). Mih 105. CatLan 44. Bordel 198. Txill Let 106.

  Sinonimoak:
  [abandonatu]:  babesgabetu, babes gabe utzi. Ant. babestu. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad.  abandonar
  fr du ad.  abandonner
  en  du ad.  h. alde bat(era) utzi,  bertan behera utzi/laga,  utzi to leave [a place];  to give up [one’s job, studies];  to desert, to abandon [one’s family]

  port du ad. abandonar

  

  Abandonatu (The Abandoned Beauty, Navaneeth Kishor)

   

   
• 

  Maite 9:20 pm on 2018/01/19 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zintzur 

  iz. Eztarria. Oilasko hezur bat zintzurrean gelditurik. Eginik urka-bilurra, tinkatuz hartan zintzurra, badoa beste mundura. Hartu zuen neskatxa zintzurretik eta itotzear ipini zuen. Zintzurra erlastu.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  zintzur (G, AN, L-ain, B, BN, S, R; Urt I 30, Lar, Añ, Dv, H; -nz- Volt 83, SP, Ht VocGr 283, Arch VocGr 204, VocBN, VocB), tzintzur (L, BN, Ae, S), zintzurri, tzintzurri (Sal, R-vid), tzuntzur (R-is-uzt; Gèze 334), txintxur (AN; Aq 605 (AN)), txintxurri (AN, R; Añ (AN), Mdg 163), txuntxur (R-uzt, S), zuntzur (L, BN, S; Lecl (-nz-), H), zuntxurri (Aq 5 (R)). Ref.: Bon-Ond 140; VocPir 244; A (txintxur, txintxurri, txuntxur, tzintzur, tzintzurri, tzuntzur, zintzur, zinzur, züntzür); A Apend (tzuntzur); Lh y Lrq (züntzür); ContR 522; Iz R 312; Gte Erd 15, 143, 172 y 310; Izeta BHizt2.
  

  1. Garganta. “Gorge, gosier” SP. “Zinzurrean iorik hil da, el est mort ayant en la gorge coupé” Ib. “Gargüero”, “garganta” y “esófago, tragadero” Lar. “Gaznate” y “tragadero” Añ. “Gorge, iztarri, tzüntzür” Gèze. “Zintzurraren hantura, enfluve de la gorge. […] Zintzurra urratzeko zorian egitea oihu, nigar, kantu, crier, pleurer, chanter, au risque de se déchirer la gorge” H. “Garganta” A. “Züntzürreko min (S): 1.º en gén.: mal de gorge; 2.º partic.: angine” Lh. “Etzit iragotzen zintzurretik betti (AN-gip), […], zintzurrari behera joan zait (BN-lab), zintzurra behera igorri zuen arnoa (BN-ciz), etzaut zintzurretik behera pasatzen (BN-arb)” Gte Erd 310. “Zintzurra erlastu zait (B, S), […] zintzurra erkastu zit (BN-arb), […] au eztarria dauket zintzurrin (AN-5vill), […] zintzurra itxia dut (G-nav), […] zintzurrian marranta dut (B), […] marrantua daukat zintzurra (AN-5vill), […] zintzurrean min düt (S), […], züntzürra karrakatu (S)” Ib. 172. “Zintzurra zukatia dut (BN-arb), zintzurra idortua daukat (AN-5vill), zintzürra idor düt (S)” Ib. 15. “Zintzurreko minez nago. […] Zintzur ona dauke” Izeta BHizt2. Cf. VocNav s.v. zinzurra, chinchur, chinchurri y chindurri. v. eztarri.

  Sinonimoak:
  [zintzur] : eztarri (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. garganta
  fr iz. gorge, gosier
  en iz. [eztarria] throat
  port iz. garganta

  

  Pertsianapetik burua atera orduko akordatu da Maria Antonietari zintzurra moztu ziotenekoaz (Zaldi urdina, Miren Amuriza. Argazkia: rocky sun)

   
• 

  Maite 11:21 pm on 2018/01/18 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zizt 

  onomat. Ziztaren edo higitze lasterraren onomatopeia. Zizt sartzen da sasiaren azpian. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  zizt (AN, BN, S, R-uzt ap. A), zist, sist (L, BN, S ap. Lh; H, A Apend).

  1. (Onomat. de punzada, pinchazo, picadura). “Coup de pointe aiguë, entrant sans éffort en un corps. Sartu zion nabala […] sist” H. “Onomat. de una incisión, punzada, sajadura. Itze bat sartu zait zizt, un clavo se me ha metido, zizt” A. “Onomat. marquant la piqûre, la morsure subite, la coupure” Lh. Hasten dire goizetik / gure sorginak, / debruz eginak, / sist handik, sast hemendik. / Zer listafinak, / laphar, ausinak! Zby RIEV 1909, 106. Eta sist, mokoarekin, / eta zart, aztaparrekin. Ox 106. Pot bat edo bi / sist edozoini, / asea nun ni. Ib. 118 (en boca de una mosca). Asi ziran [egaztijak] mokoka-mokoka askakuari, sist, atzekatxu lenengotan; sast, urrengotan ez ain kezkatsu. Otx 155.

  “Egiara fuera ta gezurra zist, egiara kanpo ta gezurra barne (Sal), la verdad fuera, la mentira dentro” A (s.v. hegiara).

  2. (Onomat. de acción rápida y repentina). “Exprimant un mouvement rapide, instantané. Ioan zen, ethorri zen, agertu zen, estali zen […] sist” H (s.v. xixt). Asmo berriko bide bat ikusi omen zuen, kaletik mendirakoa. Zearka ibili gabe zuzen-zuzen joaten omen dira betik gora, zzzzzzzzist! “Aitaren” egin-orduko. A Ardi 39. Goitik beera ta beetik gora dabilen burnizko soka lodiari lotuta zzzzzist! Ib. 39. Besua altxatü zian bonteko izerdiaren txukatzeko, eta zist! khüia ezkapi zeion dürdüllaxka (en roulant). D. Béhéty GH 1927, 434. Lehenbiziko berhorat heltzean, nahi bazuen eta ez, sist sartzen da sasiaren azpian. Barb Leg 141. Lagunetarik batto sist sartzen zaio aldera. Ib. 144.

  Sinonimoak:
  [zizt] : sast (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es onom. onomatopeya del pinchazo; onomatopeya del movimiento rápido
  fr onomatopée de la piqûre; onomatopée de mouvement rapide
  en onomatopoeia of the prick; onomatopoeia of rapid movement
  port onomatopéia do pinto; onomatopeia de movimento rápido

  Zizt sartzen da sasiaren azpian. (Hiztegi Batua)

  

  zizt (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:43 pm on 2018/01/17 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zoperna 

  iz. Ipar. Uholdea; uholdeak eragiten dituen ekaitza. Bekatu lotsagarrienek, zoperna batek bezala, estalia daukate lur guztia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zoperna (-ph- BN-ad ap. A; Dv, H), zoberna (H), zoberra (H), zuperna (L, B ap. A; Lar, Lh), zuperra (H), soberna (BN ap. A; SP, H), soperna (SP, Lh), superna (-ph- H). Etim. De lat. (aqua) superna.

  Inundación, riada (tbn. sentido fig.); temporal que causa inundaciones. “Débordement d’eau” SP. “Borrasca, […] zuperna” Lar. “Temporal”, “torrente” A. “Zuperna, [..] pluie torrentielle” Lh. vEys (de quien pasa a Lhande), sin duda por errata, da soberra y soperra, citando a SP como fuente, aunque en éste sólo se lee soberna y soperna.

  Eta soberná ethorririk, flubioak erezarri ukhan drauka etxe hari. “Une ravine d’eaux”. Lç Lc 6, 48. Ozpinaren eta zupernaren periletik begira. Harb 361. Xori baten hegal kolpeak, arribera baten goaiak edo superna biolentak abisatzen zaituztela, behiñtzat zure bizia are lausterrago dohala. He Gudu 140. Zeruko ur guziek gaindi egin zuten, eta hedatu ziren, soperna batzuen pare, lurraren gainean. Lg I 30. Bekhatu lotsagarrienek, zopherna batek bezala, estalia daukatela lur guzia. Dh 96. O zer madarizionezko zopherna isurtzen duen Jainko guziz botheretsuaren hitz horrek arima dohakabe hartarat! Ib. 152. Eta erori izan da uria, eta ethorri izan dira zophernak. HeH Mt 7, 25 (Lç ur sobernák; He, Ur ibaiak, TB erauntsiko errekak, Dv uharrak, Leon urak, IBk, IBe uholdeak). Europan ez da amesten ere nolakoak diren uholde horiek. Zoperna edo kalrna batzu dira izigarriak. Prop 1880b, 378. Sopernak? au baa!… Gu, lau astronomo gira…. eta badakigu bi ilabetez ez duela euri xortik eginen. GH 1971, 312.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [uholdea]: uholde, uraldi, pesia Ipar., uralde Ipar., ufal Bizk., uriola Bizk., dilubio zah., tulubio Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) lluvia torrencial, inundación
  fr iz. inondation, crue
  en iz. flood
  port iz. inundação, alagamento

  Osaba artzainari entzuna diot erraten:“ Hemen luzatzen baldin badu denbora iluna eta zerua goibel, kasu nonbait ekaitz edo zoperna beldurgarri bat gertatuko da.”  (Herria, 2005-09-22)

  

  zoperna (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)