Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:33 pm on 2019/09/17 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pijo 

  iz. 1 adj. Gip. Trebea, behar bezalakoa. Andre prestu eta pijoa. Bautista Basterretxe, mutiko pijoa. 2 adb. Gip. Adorez, irmo. Pijo dihardu lanean. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: adond. Gip.

  [adorez]: adorez, balenki g.e., bortizki, fuerte, gogor, gogorki, gotor, irmo, irmoki, sendo, sendoki, sendoro, azkarki Ipar., dorpeki Ipar., fermuki Ipar., fetxoki Ipar., fierki Ipar., finki Ipar., gotorki Ipar., errime Bizk., gogorkiro Gip., indartsuki g.e., kuraioski Ipar. g.e.
  pijo izond. Gip.

  [adoretsua]: adoretsu, ausarditsu, ausart, ausarti, errutsu, gori, gupidagabe, indardun, kartsu, kaskail, kemendun, kementsu, saiatu, bipil Ipar., fetxo Ipar., kalipudun Ipar., kaliputsu Ipar., kuraios Ipar., suhar Ipar., azarri Bizk., mutiri Ipar./Naf., bihoztoi Zub., animotsu g.e., dulabre g.e., ekin g.e., kopetadun g.e., alai zah., bulartsu zah., hardit zah., animoso Heg. beh., baliente Heg. beh., bihoztun Heg. beh., balent Ipar. zah., baleroso Heg. zah., bulardetsu Gip. zah.

  [trebea]: artetsu, esku-trebe, ezertako, mainatsu, trebe, agudo Ipar., antzetsu Ipar., artez Ipar., fetxo Ipar., jeinutsu Ipar., leber Bizk., iaio G-N, adret Zub., abil beh., bitore zah., entregu Ipar. g.e., errime Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. (G) valiente, fuerte, decidido, -a (2) izond. (G) hábil (3) adb. (G) con aplicación, con tesón, con ardor
  fr (1) courageux, brave (2) doué, bon  (3) avec ardeur
  en (1) courageous, brave (2) good, skilled (3) with tenacity, determination; with zeal
  port (1) valente, corajoso (2) hábil (3) com afinco
  

  Pijo diharduzu lanean.  (Elhuyar hiztegia)

  

  pijo (Gaurko hitza, CCO Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:28 pm on 2019/09/15 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  artegatu 

  ad. da/du. artegatu, artega/artegatu, artegatzen. Artega jarri, urduritu. Ez ginen orduan larregi kezkatzen, ez artegatzen, hutsaldi hura laster betetzekoa genuelakoan. Artegatzen nauen arazoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  (V-ger-ple-arr-oroz-m; -au V-ger), artekadu (V-ger-ple). Ref.: A (artegatu, artekadu); Garate 5 . a Cont RIEV 1935, 318.

  Inquietar(se). ” Artegau, nervioso, en Kortezubi y Durango” Garate 5. . a Cont RIEV 1935, 318. En DFrec hay 2 ejs. de artegatu.

  Umea ondo-ezik eta artegaturik topa eban Piliperen emazteak. A BeinB 76. Eztu zaldun orrek nai aña txalo izan. Gizadirik geiena, une artan, beste norbaitek artegatua darabill. Ag EEs 1917, 210. Zeure barrua […] garbitu ta argitu egizu, oben aztunen batek be artegatu etzaizan. Pi Imit IV 7, 1. Euren etxietakuak eta euren aiskidiak artegatu ziran, agiri etziranian. Kk Ab II 32. Urthe idorrak erori zaizkigu bizkarrerat: egiteko hanitz edo gutiegi, irabaziak xuhur, gogoa bethi artegatua… JE Ber 5 (“rendu inquiet” en el voc. final). Neskarekiko berririk izan etzualako, zearo artegatuta zebillen mutilla. TAg Uzt 162. Ta ixraeldarrei buruz artegatuta, yopu-lan gogorretan zerabilzten. Ol Ex 1, 12. Bere adiskideak artegaturik (inquietarse, impacientarse) ots egin zioten. Etxde AlosT 16. Theresa artegaturik agiri zen. Mde HaurB 56. Gogorapen horrek ere ez zuen artegatzen; izatekotz, bera-gisako atsegin bat zemakion… Ib. 60. Solo-lanetarako etzan asko estutu ez artegatuko Juan Domingo, baie basorako berarizko zaletasune euken. Akes Ipiñ 34. Etzaite artega Padre Venancio gaxu hori! Ezta izan ixtripu bat zuk uste duzun bezela. Osk Kurl 177. Arimako nahigabetasunak mintzen, egin beharrak artegatzen. Ib. 81. Betikotasun betean murgildu beharrak artegatzen zuen Unamuno. MIH 265. Ez da inor, dakidanez, bikoiztasun horretaz artegatzen. Ib. 388. Ezerk artegatzen ez duen fedea, gurasoengandik zuzen-zuzenean zetorkigun hura, ederra izanik, ez da gaur aski. MEIG III 88.

   Sinonimoak: ad. Bizk.

  [urduritu]: arazotu, arduratu, axolatu, espatu, estutu, kezka eman, kezkatu, larritu, urduritu, arrangura izan Ipar., gogoetatu Ipar., grinatu Ipar., kexatu Ipar., arbindu Bizk., erreustu Zub., malmetitu g.e., ekurugaiztu Zub. jas., antsiatu Ipar. g.e., axolduritu Ipar. zah., hagorandu Ipar. zah., estu Heg. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (B) inquietar(se), intranquilizar(se)
  fr da/du ad. s’inquiéter, faire perdre la tranquillité
  en (1) da ad. to get worried about sth, to get worked up about sth; to worry about sb/sth; to feel anxious/nervous (2) du ad. to upset, to distress
  port da/du ad. inquietar-se, intranqüilizar-se

  Hori gutxi balitz, zubikoaz geroztik Rubenek luzatu dizkidan begirakuneak – eta isiluneak – are gehiago artegatu naute. [Jeans-ak hozkailuan, Patxi Zubizarreta (Alberdania, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  artegatu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:05 pm on 2019/09/14 Permalink | Reply
  Tags: N ( 60 )   

  noizaldi 

  iz. Jas. Unea; denbora. Zu, noizaldi guztien betiko Egile hori, noizaldi oro baino lehen zara. Hiru dira noizaldiak: lehena, oraina eta geroa.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Tiempo. Cf. MIH 355: “Badu halare [Orixek Aitorkizunak-en] tempus itzultzeko ordekorik aski: noiz, noizaldi, noizko, aldi, orduko”.
  Zugan bizi baitira noizaldi ontako arrazoigabeen arrazoi betikoak. Or Agustiñ Gurenaren aitorkizunak (1956). “>Aitork 16. Zeru-lurrak egitean ez da noizaldirik eta egunik aipatzen. Ib. 346. Bidean, tristura larua dau noizaldiak arnastuten. Azurm in Gand Elorri 221.

  Sinonimoak: iz. jas.

      [denbora]: aldi, aro, denbora, egun pl., garai, periodo, sasoi, adiuntza Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. momento; tiempo, temporada
  fr iz. instant, moment; temps
  en iz. moment; time
  port iz. momento; tempo

  Hiru dira noizaldiak: lehena, oraina eta geroa.  (Elhuyar hiztegia)

  

  noizaldi (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:12 pm on 2019/09/13 Permalink | Reply
  Tags: X ( 52 )   

  xehakapen 

  iz. 1 iz. Zehaztasuna. Ik. xehetasun 2. Aurrerantzean xehakapen handiagoz jorratu beharko ditugu gai horiek. 2 iz. Azalpen edo zerrenda xehakatua. Kreditu gehigarriak emango ditugu, 214.630.000 euro arte, lege honetako eranskinean jasotako xehakapenaren arabera. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [birrintze]: birrintze, hauste, xehakatze, xehatze, txikitze.
  [bereizte]: bereizte, banakatze, banatze, banaketa, zatitze

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. detalle, desglose
  fr iz. détail, décompte
  en iz. detail, breakdown
  port iz. detalhe, desmembramento, separação

  Urtez urteko xehakapena egin dute. #gaurkohitza

  

  xehakapen (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:15 pm on 2019/09/12 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  alkaterna 

  iz. Bikearen antzeko gai ilun eta likatsua, egurra edo harrikatza distilatuz lortzen dena. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  alkaterna (SP, Urt IV 60, Sb-Urq, Deen I 417, Hb ap. Lh, Dv, H).

  Brea, alquitrán. “Goudron; alquitrán, brea” SP. “Calefactandae resinae, goma, breia, alkaterna maiz berotzekoa” Urt IV 60. “Goudron” Dv y H. v. naslika, galipot, mundrun. Egiñen dituk arkan egoitzak, eta gantzutuko duk alkaternaz barnetik eta kanpotik. Urt Gen 6, 14 (Dv naslika, Ur betuna). Han erretzerat zaramakatelarik alkaterna eta breiazko su batean. Hb Egia 73. Lerra, edo pinoak, aberasten du Kaskoinia. Hartarik heldu dira arraxina, tirrimintina, alkhaterna, zurak, egur ona, haziak aziendentzat. Dv Lab 320. Alkaterna edo mundrun erakitu aitzinean. EOnAlm 1906, 40.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [galipota]: betun, brea, mundrun, galipot Heg., naslika Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. alquitrán
  fr iz. goudron
  en iz. (US) tar; (UK) asphalt, bitumen
  port iz. (substância) alcatrão
  

  Alkaterna, zakar, ke usaina zegoen. [Zortzi kontakizun, Isaac B. Singer / Koro Navarro (Alberdania-Elkar, 2002] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  alkaterna (Argazkia: cirrocooper.com.mx/)

   
• 

  Maite 11:40 pm on 2019/09/11 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  lekat 

  lok. lok. Ipar. Zah. Salbu, izan ezik. Adoratua naiz leku guztietako herriez, lekat juduez. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lekat (L; Lar, Dv, H; -kh- SP, Urt I 507, Ht VocGr 319, Dv, H (L, BN)), lekot (BN; H (+ -kh- BN)). Ref.: A (lekhat, lekot); A Morf 680. Tr. Documentado en la tradición septentrional no suletina desde Dechepare (lekot) hasta mediados del s. XIX (cf. leko bidi al Sur en el Cantar de los Cántabros; v. 1 lekatu). Vuelve a aparecer más tarde en Mirande y Oskillaso. La forma más general es lek(h)at: sin aspiración sólo en INav, Arambillaga y Mirande (en éste junto a lekot).

  1. “Excepté, hormis” SP. “Excepto, exceptuando ésto o lo otro, […] lekat au edo hori” Lar. “Hil ziren guziak, lekhat bat, tous moururent, excepté un. Har ezatzu oro, lekhot enea, prenez-lez tous, hors le mien” H. “Salvo, fuera de, exceptuando” A.

  (Antepuesto a sintagma nominal). Amoria itsu da eta eztazagu zuzena, / eztu uste berzerik dela, lekot maite duiena. E 140. Batre minik heben eztuk, lekot ialgi nahia. Ib. 242. Atsegiñaren hirritsak bagarabiltza maiz […], zer handik ekharriko dugu lekhat konzienziaren pisutasuna? Ch I 20, 7 (SP, Leon bertzerik, Mst, Ip baizik, Ol, Pi izan ezik). Adoratua naiz lekhu horiek guzietako populuez, lekhat, yuduez. Lg II 131. Halako asko badugu Frantsesez, ez ordean eskaraz, lekhat buru edo kapitulu bakhar batzu Filotean. Dh 110. Denek erretzen eta edaten zuten gogotik, lekot (salbu) batek. Mde Pr 134. Eremu guztian mintzatzen zen, lekot hiri handietan. Ib. 236. Denak, lekhat ama, prest zauden karrikara irtetako. Osk Kurl 189. v. tbn. INav 97. He Phil 288. HeH Lc 8, 51.

  (Antepuesto a sintagma verbal, en subj. o con suf. -t(z)ea). Deus eztiat galdetzen, / lekhat, gogotik enplega adin haukin ikhasten. EZ Man I 5. Guziak banaloria dire, lekhat Iainkoa maite izatea. SP Imit I 24, 7 (Ch lekat; Mst, Ip salbü, Ol izan ezik, Leon bertzeak; tbn. en Lg II 92). Nihoren hitzaz eztela erran behar hura eztela hala, lekhat bekhatu bada […] haren konsentitzea. SP Phil 363 (He 366 baizen). Ez baitut izanen bertze egitekorik lekat ikhustea eta gustatzea zeiñ estia eta gozoa zaren. Ch III 21, 3. Ez dute bertze xederik lekhat Jainkoaren gogara egitea. He (ap. Dv). Etzuen egin ahal han mirakuilurik batere, lekhat (ezpada, ezperen, baizen) zenbait eri bakhanen sendatzea. HeH Mc 6, 5 (He lekhat […] baitzituen sendatu; Lç, TB baizen, Dv non-ez, Leon baizik-ere, BiblE hala ere).

  (Precedido de sintagma nominal). [Oxala] entzuten dauden guziak ere egiten bazinezte egun, ni naizen bezala, gathe haukiez lekhat. Dv Act 26, 29 (He landan, TB salbu, BiblE aparte). Britaindar gobernuak hilerazi egin zituen, Eamon de Valera lekat. Mde Pr 299.

  2. (No)… sino… “Excepté que, si ce n’est que. Eztezaket erran zer ordu zen, lekhat ilhuntzea zela, je ne puis dire quelle heure c’était, excepté que, seulement que c’était l’entrée de la nuit” H. Askok predikaturen du hura dela Mesia / eta oraiño etzela zeruetarik iautsia, // lekhat harotz baten Seme zela Nazarengoa, / ez ordean Iainko. EZ Man I 64. Tristezia ezta bertzerik, lekhat bihotzean dugun damua. SP Phil 459 (He 465 lekhat damu bat baizen). Deusere aurkhitu ezpaitut fede katholikoaren […] kontrakorik, lekhat guzia iuiatu dut konforme dela siñeste egiazkoarekin. In Arg DevB II. Izaren dira zeinbat Thaula zeinetan ezpaitu behar egin deusik lekat lehenbizirik, ioan behar du marea kontra. INav 136.

  Sinonimoak: adond. Ipar. zah.

      [izan ezik]: izan ezik, salbu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es lok. (zah.) (Ipar.) salvo, excepto, a excepción de
  fr sauf, excepté
  en except, except for
  port (porém) exceto

  Guztiak gelditu ziren harri eta zur hura ikusi zutenean, lekat osaba Joanikot. [Lur bat haratago, Joan Mari Irigoien (Elkar, 2000) ] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  lekat (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:04 pm on 2019/09/10 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  balakagarri 

  adj. Balakatzen duena. Ik. lausengari. Hitz balakagarriak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  balakagarri (Urt), palagarri (Añ), falagarri (Lcc).

  1. (Adj.). Que halaga, regala, acaricia. “Halagadora cosa, gauza falagarria” Lcc. “Blandicella, […] hitz lausengagárriak, hitz balakágarriak” Urt III 352. “Alagador” Añ. Suspiroak, amatuak ez diralako kejak, txikiak badira ere kuidado andiarekin pensaturikako zeremonia balakagarriak, bisitak ta kortejatziak. Echve Dev 342.

  palakagarri (H). (Tras gen.).”Atsegin korputzaren palakagarria, le plaisir qui flatte le corps (Mg)” H. –Ondo da komulgatzera dijoanak ez artzea tabako orri ta autsik? –Nola ere dan, ta guziz tabako orria. Sentidu guzien ildura edo mortifikazio osoa eraman bear dan une edo denporan, ez da ondo, atsegiñ molde gabeko ta korputzaren palagagarria eramatea. Mg CC 228.

  2. palagagarri, balakugarri (R-uzt ap. A). (Sust.). Gratificación. “(R-uzt), propina o sobra que dan los vendedores, después de completar la medida” A. Ipui onek dio gizon andi ta aberats batzuen bazkari emate ta beste palagagarriak dakartela gezur ta asmo gaiztoa nekazarien kaltean. VMg 76.

  Sinonimoak: izond.

      [lausengarria]: lausengarri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (lo) que halaga, (lo) que adula, (lo) que regala, (lo) que acaricia
  fr izond. adulateur, -trice ; flatteur, -euse
  en izond. izond. flattering; adulatory; slimy, obsequious, smooth
  port izond. lisonjeiro, adulador
  

  -Erregearen anaia -jarraitu zuen Cirillok, eta haren ahotsak iturri baten xuxurla balakagarria ematen zuen- bidaia zalea, eta audientziak ematen xuhur ibiltzen ez dena…  [Gaueko gezurrak, Gesualdo Bufalino (Josu Zabaleta), Elkar/Alberdania, 2007] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  balakagarri (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)