Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:46 pm on 2019/09/09 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  edendu 

  ad. du edendu, eden/edendu, edentzen. Pozoitu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 edendu (Añ, H, A (que cita el msLond)). Envenenar(se); corromper(se). Edendu dabenean sugeak [muskerra] bere izpiaz. Añ LoraS 115. Onen sendi ta ekandu / etsai zitalak edendu. Enb 64.

  (Añ). (Uso adj.). Venenoso, envenenado; corrompido. Gure arimetan bere sartuko dira bekatuen ur edenduak. Añ LoraS 20. Biotz edendu zitala deutse agertuten. AB AmaE 436. Sorgin nausiari orrazi edendu (benenodun) bat eskatu eutsan. EEs 1929, 119.

  2 edendu (G ap. A; VocCB -> Dv, H (V, G)), endu (H). Templado, suave. v. VocCB s.v. eradendu. “Doux, calme, paisible. Syn. eztia, emea. Astar confirme ce sens dans le verbe endutea, endu, auquel il fait signifier une idée de repos, de calme, car ailleurs edea, edia, selon le même auteur, veut dire doux, suave, tempéré” H. “(Izt), suavizar, templar” A. Egurastutzeko aize edendu ezetxoa. Izt C 24.

  3 edendu. “(V-arr-oroz), desollar” A.

  Sinonimoak: ad.

      [pozoitu]: pozoitu, pozoindatu Ipar., pozoatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. (B) envenenar(se); [ura] corromper(se) (2) izond. (B) envenenado, -a; podrido, -a; corrupto, -a
  fr da/du ad. (s’)empoisonner, (s’)intoxiquer;
  en da/du ad. to poison
  port envenenar(-se)

  Sorginak bihotza edendu zion.  (Elhuyar hiztegia)

  

  edendu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:14 pm on 2019/09/08 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mugarri 

  iz. 1 iz. Lurralde edo jabetza baten muga adierazteko ipintzen den harri edo seinalea. Ik. zedarri. Etxe lurrak mugatzen dituzten mugarrietan. Soroetako mugarriak zaintzen. Ezarri zizkigun mugarrietatik irten gabe. Gizon prestuaren errana, mugarri (esr. zah.). 2 iz. Irud. Etxeparek lehenengo mugarria jartzen zuela uste zuen, noski. 1794 hartuko nuke hegoaldean aro berriaren mugarri. Asko esan nahi du kultura-lanetan aldez aurretik begiz jota edukitzeak helburuak, mugarriak, pausoak eta bideak. 3 iz. Bide bateko bitarteak adierazteko ipintzen den harri edo seinalea. Bide horren ertzean daude lehen esandako mugarriak, bidaztiaren eserleku. 4 iz. Muga. Erresuma honen mugarri diren mendietan. Zure ontasun mugarririk gabea. Ezarri zaizkigun mugarrietatik irten gabe, XVIII-XIX. mende barruan, alegia. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [zedarria]: harri-muga, munarri Bizk., zedarri Ipar. jas.

      [muga]: muga, frontera zah., zedarri Ipar. jas.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. mojón, hito, piedra divisoria; jalón (2) iz. límite, frontera, término (3) iz. (hed.) jalón, hito
  fr (1) iz. [seinalea, harria] jalon, borne-frontière (2) iz. [muga] limite, frontière
  en (1) iz. [seinalea, harria] boundary stone (2) iz. [muga] limit (3) iz. (hed.) milestone, watershed
  port (1) iz. (coisa) marco miliário, definidor, definidora; baliza (2) iz. limite, fronteira (3) iz. (hed.) feito, marca histórica loc sf

  Mugarria jarri du Hondarribiko Jaizkibel konpainia parekideak: inoiz baino babes handiagoarekin egin du irailaren 8ko martxa, Kale Nagusian bereziki.  [Mugarria jarri du Jaizkibelek, inoiz baino babes handiagoarekin desfilatuta, Arantxa Iraola – Garikoitz Goikoetxea (Berria.eus, 2019-09-08)]
  

  

  mugarri (Argazkia: EFE, eitb.eus-etik hartua)

   
• 

  Maite 11:30 pm on 2019/09/07 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gosekil 

  adj. Bizk. Goseak egon eta zer jan ez duena, goseak hila; guztiz behartsu edo arlotea. Txakur gosekila. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gosekil (V-m ap. Zubk Ond; A Apend), gosakil, goseak-hil (Lar, Añ, H).

  Hambriento, famélico (litm. ‘muerto de hambre’). “Hambriento, gosetia, goseak illa” Lar y Añ. “Gosez bizi dana, hambriento” Zubk Ond. Cf. GOSEAK HIL. Osatuten nire gaisotasunak; janarituten goseak-illau. Añ EL1 160 (EL2 173 goseak-il au). Uutik, mielga ustel gosekilla! Zuaz nire aurretik! Ag Kr 69. Bilbaoko txiro ta gosakillen artian. Kk Ab I 119. Ta arrano gosakil orreik loa kendu Amari? In Onaind MEOE 745. Egun orretan gosekil batzuek sekulako buzkantzaldia egin eben. Erkiag BatB 104. Txakur gosekilla. Ib. 203 (v. tbn. 176).

  Sinonimoak: adj.

  [goseti]: goseti, gose, gosebera. Ant. jangartzu, ligain (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (B) hambriento, -a, que está muerto de hambre; pobre, indigente
  fr izond. affamé
  en izond. starving
  port izond. faminto(a), esfomeado(a)

  Ez dira etorkin pobre gosekilak, kontinentetik igerian etorriak, ez horixe! Dotore jantzita daude. [Voltaire eta Hondarribia, Jose Mari Pastor (Berria.eus, 2019-09-07)]

  

  gosekil (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:24 pm on 2019/09/06 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  barrabaskeria 

  iz. Barrabasari dagokion egite gaitzesgarria. Zaragozako ikastetxe nagusian barrabaskeriaren bat egin zuelako. Inon sor daitezkeen barrabaskeriak idazten.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  barrabaskeria.

  Barrabasada. Onelako erri baten aituten da erraz egin leitekela emen edestuko dogun barrabaskerija, erri gustija barre baten ainbat egunian euki ebana. Kk Ab I 119. Baña nori buruak emongo eutson Aramayo lango agure zar koitau itxuradun bat izan zeitekeala alango barrabaskeriaren egillea? Kk Ab II 12. Euzkeldun utzak ixan ta erdera osta-osta barrabaskeri galantak jaurtiaz ikasi orduko, parra-parra darabiltenak. Euzk 1930, 371. Zaragozako ikastetxe nagusian barrabaskeriren bat egin dulakoa zabaldu omen zuten atzo. Ldi IL 21. Baña baltsakeri edo komunismoaren barrabaskeri ta ondoren txarrez ikaratuta edo, gizartekeri edo sozialismoa bigundu ta gazatu nai leukienak be badagoz. Eguzk GizAuz 82. Bere barrabaskeri nabarmenenak kontatzen zizkiotenean, gordiñegia izan ezkero ukatu egin oi zun. Etxde AlosT 24. Etxakiat ba barrabaskeri izango zoanentz. Bilbao IpuiB 272. Ez dute gogoan xede bat baizik, ea zer bazka emanen dioten, moldegaizkeria horren eta barrabaskeria horren asetzeko! Herr 16-4-1959, 1. Santa Kurtze bezperaz / asten dira jaiak, / orduan eiten dira / barrabaskeriak. BEnb NereA 26. Ixilegi dago gure Patxittu. Seguru barrabaskeriren bat egiten dagola. Osk Kurl 40. Zenbait (gazte edo) ari dira gure artean inon sor daitezkeen barrabaskeriak idazten. MIH 214.

  Sinonimoak: iz.

      [frikunkeria]: frikunkeria Ipar., kokinkeria Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. barrabasada, travesura
  fr iz. acte de sauvagerie, monstruosité
  en iz. prank
  port iz. malvadeza, maldade, travessura

  Ez egin negarrik, mesedez, zin dagizut ez dizudala barrabaskeria hau berriz egingo. [Hollywood eta biok, Javi Cillero (Alberdania, 1998)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  barrabaskeria (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:34 pm on 2019/09/05 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  adiuntza 

  iz. Zah. g.er. Sasoia, garaia. || adiuntzaz adb. Garaiz.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  adiuntza (V ap. A; Lar, Añ, H (que cita a Mb)), adinuntza (V ap. A; H), aduintz (Hb ap. Lh, H (que cita a Mb)).

  1. Tiempo, ocasión. “Sazón, ocasión, coyuntura” Lar y Añ. “A deshora, adiuntza gaitzean” Lar. “(A la) sazón se hallaba allí, adiuntza artan zegoan an” Ib.

  Tr. Es palabra originalmente vizcaína y usada en instrumental (adiuntzaz ‘a tiempo’) o inesivo (a. onean…); así figura en el dicc. de Añibarro, y en los glosarios de Moguel. Larramendi y Mendiburu lo utilizan tbn. como sustantivo equivalente a garai, etc.

  Adiunza onean nentorre baia ezer ez nekarre. “En buena sazón vine”. RS 332. Bada, ene kristauak, zer juizio zuezaz egin aldagiket adiuntza onetan? SermAzc 280. Nora zoazte, bada zuek, orain, aduintza edo garai onetan zeren etxeetatik? Mb OtGai II 290. Behar den aduintzan, behar den eran, ta guztiz kontuz. Ib. 116. Komuniatzen zaran adiuntzan bezain mutu ta motel gelditzen zara zu, komuniatu ondoan? Mb OtGai III 204. Garai edo adiuntz hau da alabaña orretako […] garai guztiz egokia. Ib. 231. Garai edo aduintz berean. Ib. 210. Denporaz ta bere neurrian artuten dan osagarriak osatuten daben legez, ta adiuntzaz kanpora artuak gatx egin. Añ MisE 195. Adiuntza txarra da oraingoa, noski: baña Mireni idaztea erabaki dut. Txill Let 45.

  2. aduintz. “(Hb), […] âge de raison” Lh.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

      [sasoia]: aldi, aro, denbora, egun pl., garai, periodo, sasoi, noizaldi jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. tiempo, ocasión, momento
  fr iz. temps, occasion
  en iz. time, occasion, moment
  port iz. tempo, ocasião,

  Garai edo adiuntza hau da egokia.  (Elhuyar hiztegia)

  

  adiuntza (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:40 pm on 2019/09/04 Permalink | Reply
  Tags: S ( 160 )   

  sumindura 

  iz. Sumina, haserre bizia. Ezagutu beharrean zordun zela Daviden aldera, Saul bihotz-gogorrak ez dio herrarik eta sumindurarik baizen erakusten. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  sumindura (G, AN, L, BN ap. A; Lar, Añ, Dv, H), zumindura.

  1. Furia, cólera. “Ferocidad” Lar. “Saña” Lar y Añ. Kolera, despit eta sumiñdura, gure buruen kontra harzen ditugun horiek. He Phil 239. Ethorri izan zitzaion gogorat Jainkoari bere hasarrean eta zuminduraren arnozko kalitza hari edaterat emateko. He Apoc 16, 19 (Ur (V) aserre sumiñaren). Zer etzuen egin Jonathasek bere aitaren sumindura aphazegatzekotzat. Lg I 282. Guziak haren kontra sumindura handitan agertzen dire. Dh 138. Hil zatzu ni baithako sumindura uherrak. Dv LEd 279. Utzi zadazu irazeki dedin nere sumindura beren kontra. Ur Ex 32, 10 (Dv sumindura; Ol aserre, Ker, Bibl hasarre, BiblE haserre-sumin).

  2. (G, AN, L, BN, Ae; VocBN, Dv, H). Ref.: A; A Aezk 298. “Souffrance provenat du frottement des orties, de la violence du froid aux pieds, aux mains” VocBN. “Cuisson causée par le froid, le feu, etc.” Dv. “2.º dolor producido por el frío; 3.º rascazón que dan las ortigas” A. “Dolores agudos por enfriamiento” A Aezk 298.

  3. “Aletargamiento” A Apend.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [sumina]: amorru, bekozko, beltzuri, ernegaldi, errabia, haserre, haserretasun, irakidura, irakin, furia Ipar., haserredura Ipar., samur Ipar., samurdura Ipar., samurgo Ipar., amorrazio Heg., haserrekuntza Bizk., ernegazio beh., betilun g.e., errabiatasun g.e., hisigo g.e., muturtasun g.e., sumin , errabiamendu zah., hira zah., kolera zah., hisia Ipar. g.e., kexeri Ipar. g.e., sepa Ipar. g.e., haserrego Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. cólera, furor; irritación, exasperación
  fr iz. irritation, fureur, exaspération
  en iz. anger, fury, irritation, exasperation
  port iz. cólera, fúria; irritação, exasperação

  Hobe genuke ikasiko bagenu sumindura noren kontra bildu.  [Sumindura, Angel Erro (Berria.eus, 2019-09-04)]
  

  

  sumindura (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:16 pm on 2019/09/01 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  eregatu 

  ad. eregatu, erega, eregatzen. 1. Laztandu 2. Baretu. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Mimar, acariciar. Cf. 1 eregu. Gure konzienzia da ortu txakurra legez; lenengo sartuten dirianai zaunka ta oratu gura andiak; baña sarritan sartu ta eregetan dabenai zaunka, ta eseste ordez, milla salto ta pozkaria. CrIc 31. Bazirian an lora ederrez eginiko aro edo girnaldak, baita bere gorputza eregetako miritza edo bustigarrijak. Mg PAb 216 (VersBasc 18 erregatzeko [?]). Danza ta olgantza guzietan korputza eregatu ta erregalatu, jan ta edan galanki. Mg CC 155.

  Aplacar. Jainkuari biurretia zor jakozan adorazinoiak […]. Eregau ta baketutia gure kontra euki leian aserria. CrIc 147. Alperrik ondo esanagaz eregauko dozu. Mg PAb 204 (VersBasc 8 ez du zirkinduko ondo esanak).

  Sinonimoak: ad. Bizk. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [laztandu]: txeratu g.e., mainatu Ipar. zah.
  [baretu]: anpletu Ipar., baketu, baretu, ematu, lasaitu, naretu, deskantsatu Ipar., errexitu Ipar., jabaldu Ipar., ibitu Bizk., trankildu beh., artetu g.e., balakatu g.e., lañotu g.e., amatigatu zah., apazegatu Ipar. g.e., amondu Ipar. zah., fazegatu Ipar. zah., aplakatu Heg. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) mimar, acariciar (2) aplacar
  fr (1) cajoler,  caresser (2) apaiser, calmer
  en (1)  pamper, mollycoddle, caress (2) calm, soothe
  port (1) amimar, afagar  (2) aplacar, apaziguar, serenar

  Haren muturra musuka eregatu zuen. #gaurkohitza

  

  eregatu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)