iz. Espioi lana.Kubako gobernuarentzat espioitzan aritzea leporatu zioten. Espioitza-sarea. Demokrazia batean, edozein helburu izanda ere, ezin da espioitza erabili aurkari politikoen aurka. Aurrez ere izan dira espioitza industrialaren kasuak Renaulten bertan.(Hiztegi Batua)
1adj. Zapore gazia eta geza batera dituena.Jaki gazi-gezak. 2 adj. Irud.Oroitzapen gazi-gezak. 3 (Izen gisa). Gazi-gezan ongi neurtutako ipuinak. Gaurko euskaran sumatzen den halako desoreka eta gazi-geza. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
GAZI-GEZA. (gazi-gaza Añ; gazgeza R ap. A).
A) (Adj.).
a) “Insulso” Añ. “Cosa de poca sal” A s.v. gazbeila. b) Agridulce. Barruko ar bat, izakai bat, gazi-geza, lakatz-leuna. Ag G 141. Hamabortz urtheko neska / -haur segailok, gazi-gezok. Mde Po 37. Oroitzapen gazigeza. Lasa Poem 64. c)Picante, malicioso. Ango bertso, kanta eta solas gazi-gezaz animaren samintasunak eztitu. Etxde JJ 269.
B) (Sust.).
a) (Pl.). Miscelánea; noticias variadas. Gazi-gezak. JBDei 1919, 284. Somatu al izan zituan izkirimiri ta gazigezak jaulki zituan. TAg Uzt 148. b) Vicisitud. Buru-auste danetan, gaxi-gex guzietan, zorionaren kutizia azaltzen du. T. Garbizu EEs 1929, 61. Bizitzaren ardatzean, gazi-gezak gelatzean. EZBB I 73. Zeiñek entenditzen du / besten gazi-gezan? Insausti 186. c) (Tras gen. o rel.). Sentimiento agridulce. Atsegiñik aundienarekin gerta dakikegun naigabetxoaren gazi-geza. Or QA 97. Zeruko erri-miñaren gazi-geza ukanik ere, pake sendoa zeukan. Ib. 116. Betiko aberria erdi-ikusteak eta atzerri ontan oraindik egon-bearrak emaiten dun gazi-geza. Or in Gazt MusIx 38. d) Gracia, malicia. Alako gazmin ta gazigeza bereizia izaten dakie. Erkiag Arran 135. e) “Gaxi-gaxa (AN-5vill) […], acedera” A.
gal-gal(-gal). (V-al, Gc, B, S, R ap. A; H (G)), kal-kal(-kal) (L, BN-baig ap. A ; H (L; + khal-khal)). (Onomat. de la ebullición; onomat. del líquido al manar, al rebosar o al ser tragado; onomat. del ruido del estómago hambriento). “Onom. d’un bouillonnement, d’un glou-glou. Kal-kal irakitzea […], bouillir à gros bouillons; verser avec glou-glou” H. Cf. VocNav: “Galgal, sonajero (Zona de Eslava)”. v. gar-gar.
[Suan] zegoan galgalgal egosten topinkada bat baba. Apaol 64. Gure urtsoa jautsi […] / Hor, edateko gal, gal, gal. Ox 101. Zalantz onek, nere barrena sutan galgal jartzen dit. Alz Ram 100. Abo-sudurretatik odol beltz zikiña dario galgal. Or Mi 60. Edariak gañez egiñen galgal. Ib. 74. [Sorterria] birjaioteko odol goriz gal–gal dagoala. Zubigar EEs 1930, 167. Tupina suan baitzuten, irakitan, gal, gal, gal ari. Barb Leg 132. Biotza arenganako maitasunez gal–gal eukiarren. Etxde JJ 234 (v. tbn. 10). Aitatu utsakin [eltzekondoa] tripak jartzen zaizkidak “galgal“… Lab Egan 1956 (3-4), 116. Sutan gal–gal egin arte jarri. Anab Poli 76. Odola jadanikan kal kal kal ari zitzaion barnean. Othoizlari 1961, 351. Karobia galgal beroena zegon garaiean. Ataño TxanKan 101. Gal–gal dirakien euskalkien arteko gerra. MIH 377. v. tbn. Sorarrain Lili 121. Gazt MusIx 97. NEtx LBB 333. Kal-kal-kal: Barb Piar II 254. Mingain guziak gal–gal etengabean jarri ziran.Etxde JJ 87.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esadb. a borbotones, en ebullición fradb. en ébullition enadb. boiling; bubbling port
iz. (Arma baten) helmena edo irispidea. Dominikanoen komentu zaharra moskete baten tiramenean nuen.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
tiramen.
1. (L-ain, Sc ap. A; Dv). Alcance (de algo que se lanza o dispara). “Portée de fusil, de pierre” Dv. Eta goan zen eta jarri balazta tiramen batean. Dv Gen 21, 16 (Urt balesta aurthik kolpe bat bezala, Ur uztaiak bota dezaken ainbeste, Ol y Ker gezi-bide ainbatez, Bibl arranbel tiro baten helmenean). En DFrec hay 2 ejs.
2. “Reclamación, derecho a reclamar” A Apend. .
Sinonimoak: iz.
[tiramen]: helmen (Berria estilo liburua)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. alcance [de un arma] fr iz. portée [d’une arme] en iz. range, reach, scope port iz. alcance [arma]
Testuinguruan
Misil berriek tiramen handiagoa dute. [Estilo liburua, Berria]
iz. Ankerraren nolakotasuna; ankerraren egitea.Nire gizona hor barna zebilela, gerraz gerra, gizakion ankerkeriaren lekukotasuna emanez. Gogora etortzen zaizkio bizitzan egindako ankerkeria guztiak. Alemanen ankerkeria zela eta, beldur zen hara joateko, torturen aurrean adorea galduko zuelakoan. Heriotza zigorrak ankerkeriazko eredua ematen dio gizakiari.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ankerkeria. (-keri BeraLzM). Crueldad; acción cruel. v. ankertasun. Guri ziñezgatx egiten yakuzan ankerkeriak Españako laterriaren izenean yoandakoak egiten ebezan. GMant LEItz 62s. Eurokaz egiten ebezan ankerkerien barri emoten. Ib. 63. Gure Yaurlariaren ankerkeri ta diru-goseagatik. Goen Y 1934, 99. Geroenean, ankerkeri (crueldad) izugarri au eztitu zen. Etxde JJ 172. Nere emaztearen errua, dollorkeria ta ankerkeria (despotismo) ezkututik azaleratu da. Etxde AlosT 104. Ez-iakinean ankerkeria sartzen zitzaion, eta burruka gaiztoan atsegiñ artzen, eta odol-atsegiñez mozkortzen zan. Or Aitork 139. Nere ankerkeriak il du agian. Txill Let 141. Euliai, batez bere, eskolako ordu gogaikarrietan egiten eutsezan ankerkeriak!… Lenengo ego bat kendu […]. Erkiag BatB 40. Gizartearen indarraz eta ankerkeriaz harmaturik zetorren gizon hura maltzurkeriaz garaitu beharrez. Mde HaurB 77. Alik eta bengantza-ordaiña jaso artean, onelako ankerkeria egin didan arengandik. Berron Kijote 117. En DFrec hay 4 ejs.
da/du ad. Ohera joan; ohera eraman.Goiz oheratzen da. Oheratzeko ordua. Oheratu zuten, argizaria baino zuriago.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
oheratu.
1. (V, G, L, BN; SP, Urt V 350, Lar, Añ, Dv, H; ohera SP, H), ogeratu (V-gip), oberatu (V-gip), oferatu (V-gip), oieratu (G-bet), oiratu (vEys, Zam Voc (V-ple-arr-oroz)), ohilatu (S), ueratu (V-gip), oidaratu. Ref.: A; Lrq (ohilatü); Iz ArOñ (uératu); Etxba Eib (ogeratu); Elexp Berg. Acostar(se), encamar(se). “Aller au lit” SP. “Oherako zaitut […]; oherako naiz” Ib. (tbn. oherako en H). “Oheraz gero, après été allé au lit” Ib. v. ohatu.
Ongo dot oera afalzaga jagiterren zor baga. RS 430. Muga hobeagoz ohera ahal zaitezkentzat. SP Phil 510. Puntu onetan oera naiz, da enaiz ondo berotu. Acto 126. Gauza ez batzuk, argal, erkin, aise apur batek oeraten ditubala. Mg PAb 59. Oeratu zaiteze eskiñirik biotza Jesusi. Añ LoraS 133. Eta orra nun imiñiko dodan oeraturik. Ur Apoc (V) 2, 22 (Lç, Ur (G) ohean ezarri, He etzanarazi, Dv ohatu, Ker ogera jaurti, IBk ohean etzan erazi). Zauri aietatik sendatzen oiratua egondu zan. Aran SIgn 51. Fameliya orduko / oeratua izan. PE 74. Oeratu zan laster apalduta arro. AB AmaE 302. Oherat ziradia, lozale pollita? ChantP 150. Oieratu zan, eta nola añ nekatua bazegoen, bereala loak artu zuen. Arr May 57. Nik len bai len oeratu gura neuke. A BeinB 76. Ogeratu eban bere ama Juana Marik. Echta Jos 60. Oeratuta arkitzen zanian. Garit Usand 27. Ama oieratua izango dek. Alz Ram 89. Aren amagiarreba Yesuk ikusi zun sukarrez oeratuta. Ol Mt 8, 14 (IBk e IBe oheratu; Lç ohean). Gaba eldu yaken, eta oin dan lez, oeratu egin ziran. Otx 171. Oeratu ziranean, orratik, gure pakea! Ldi IL 19. Kezkapean edo maiteberoaldian ondatuta oeratu danak. TAg Uzt 247. Oidara bear izan zun. Etxde AlosT 89. Beharko zuen bai askoz gehiago edan oheratu baino lehen. Mde HaurB 12. Segituan oieratu nintzan. Txill Let 45 (36 oeratu). Txanton serenua, amaika aldiz Pernando maitekiro oeratu ebana. SM Zirik 37. Oiratzen naiz eta batetik gizon ona eta bestetik txarra ez didate uzten begiak ixten. EgutAr 15-5-1960 (ap. DRA). Ezteguko gauan alkarregaz ogeratu balitzaz bezela. Etxba Ibilt 489. Aiton-amonak, oeratzeko ordua dute. NEtx LBB 155. Behar zuten haatik guziek laster oheratu. Ardoy SFran 63. Min txuria egin ta oieratu ziteken. Ataño TxanKan 44. Ogeratu egin zan geiago ez jagiteko nunbait. Onaind STeresa 108. Amabi ta erdiak aldera oieratu ziran, zeruko aingeruak baño zoriontsuago. TxGarm BordaB 97. Eta badirudi, halaz guztiz, arestian ohera naizela. MEIG IX 91. En DFrec hay 6 ejs. de o(h)eratu. v. tbn. Bv AsL 59. Urruz Urz 28. Apaol 79. Ag AL 62. Etxeg RIEV 1908, 116. Goñi 57. Elzo in Muj EEs 1916, 296. Or SCruz 38. Bilbao IpuiB 151 (209 ogeratu). Erkiag Arran 15. Arti MaldanB 223. Gand Elorri 189. Anab Aprika 48. Izeta DirG 84. Osk Kurl 60. MAtx Gazt 73. Xa Odol 255. JAzpiroz 62. Gerrika 212. Ogeratu: Kk Ab I 44. Alzola Atalak 50. Oieratu: Iraola 106. Ill Testim 27. ArgiDL 21. MendaroTx 205. JAIraz Bizia 20. JAzpiroz 212. Oiratu: Albeniz 49. “Il se dit des animaux que l’on mène ou qui vont à leur nid, volière, étable, lanière, etc.” H. Hacer encamarse, hacer guardar cama (una enfermedad, etc.). Sukarrak ogeratu zun. Or Aitork 233.
2. Embarrancar, varar. Alakorik batean, “Pichincha”-ren ondo zabala ondartza baten gañean oieratuta gelditu zan. JAIraz Bizia 48.
Sinonimoak: iz.
[oheratu]: etzan, lotara joan, ohera joan (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esda/du ad. acostar(se), echar(se) frda/du ad. (se) coucher, aller au lit en (1) da ad. to go to bed (2) du ad. to put to bed portda/du ad. deitar-se; expres v ir para cama
Reply