Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:40 pm on 2022/03/11 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pergut 

  1 adj. Zub. Erreka jo duena, zorrak ordaintzeko dirurik edo ondasunik ez duena. Fortuna egiteko, maita beti lana; pergut ez izateko, lege hori bada. 2 adj. (Irain hitz gisa). Zub. Ganoragabea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  pergut. (S ap. Lrq ; Foix ap. Lh.). Insolvente, arruinado. “Pergüt (S, Foix), insolvable” Lh. Sarjanten golde nabarrak / dirade gizun okerrak, / haien egitekuetarik egiten tie Indiak / aisa pergüt izanen dira haier behatzen direnak. ‘Seront facilement ruinés’ . Etch 308 (tbn. en ChantP 184 y Or Eus 282). Fortüna egiteko / maitha bethi lana […] Pergüt ez izateko / lege hori bada. Xikito 13. Zertako ez liro erran Bordeleko ardu iraikizaleer pinta zunbait ere hel eraz lezen ber pergüteer. Herr 21-2-1963, 3.

  (Empleado como insulto). Afrontür kokia / Erhokeriaz bethia / ignorent pergüt / erho bürü nahasia. StJul 112s. Eia, urra ezadazie, / ale pergut paria / orai xesteren duzie / ene besuaren airia. AstLas 24. Ale, bugre perguta, / zer arrazunamentia, / eztuk ez horik / gizonen egitatia. Ib. 22.

  Sinonimoak: izond. Zub.

  [ganorabakoa]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaiku, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., ilupa Naf., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e., pikabuztan Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Z) deudor, -a, moroso, -a, insolvente
  fr izond. (Z) débiteur(trice), défaillant, défaillante, insolvable
  en izond. (Z) debtor, defaulter, insolvent
  port izond. (Z) devedor(a), moroso(a), quebrado

  Testuinguruan

  Fortuna egiteko, maita beti lana; pergut ez izateko, lege hori bada. (Hiztegi batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:45 pm on 2022/03/10 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  axekatu 

  axekatu, axeka, axekatzen || du ad. g.er. Xaxatu.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  axekatu.

  1. Tentar, provocar. En AxN se explica narritatzen (340, 540) por axekatzen. v. azikatu. Cf. axeku.
  Bátak itzbát, bérzeak berzebát kóleran moko moko dá nola fú ta fú emátea itxekitzekó yago kolerain súa, eta deábrua está deskuidátzen axikatzeas. LE Matr4 533. Axekatzen zaittuzte zuen Jaungoiko Jaunak, argi agiri dedin ea zuen biotz osoaz maitte dezuten edo ez. Inza Azalp 148. Nagusi-Etxeko Andreak axekatzen dute morroi edo neskamea, auek artu lezazketen gauzen batzuek artzeko bidean utziz. Ib. 148.

  haxikatu (ax- BN-baig), hasikatu (BN-ciz), axakatu. Ref.: A (hasikatu); Satr VocP (axikatu). “Excitar a los perros” A. “Azuzar o incitar a los perros” Satr VocP. v. haizatu (6), haxitu. Oiuz, eskaiñiz, axakatuaz / artzai Petriren txakurra, / zalantzan zerbait ibil ondoren, / itzul diote [beorrari] muturra. Or Eus 330. Zakurrak haxikatu eta ezin ibil. GAlm 1961, 61. (ap. DRA)

  2. (AN-ulz; A DBols), axakatu (AN-ulz). Ref.: A Apend; Iz Ulz 412. Bromear; burlarse (de). “Bromear (AN-ulz)” A Apend. “Eta atsaldian “txix-txix-txix” ittentzuela ta: nor demontre ote de nere (?) ole (?) axakatzen ai dena?” Iz Ulz 412. Liburu xoragarriak elkarrekin irakurteak, elkar axekatzeak, elkar xurikatzeak. “Nugari” . Or Aitork 86. Nere Iaun, nere Argi, emen ere Zure egiak ez al du axekatuko gizona? “Deridebit” . Ib. 318.

  Sinonimoak: ad. g.e.

  [xaxatu]: akuilatu, haizatu, hots eman, kilikatu, kinatu, narritatu, tarritatu, tentatu, zirikatu, aholkatu Ipar., huiatu Ipar., kitzikatu Ipar., xaxatu Heg., zitatu Bizk., atitxatu Zub., narrikatu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. azuzar, inducir, provocar, tentar
  fr du ad. inciter, induire, provoquer
  en du ad. incite, induce, provoke
  port du ad. incitar, induzir, provocar

  Testuinguruan

  On Agustin Eladiori axeka egiten ari zitzaion. [Mariaren mendea, Pablo Sastre (Susa, 1992)]

  

   
• 

  Maite 10:08 pm on 2022/03/09 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  okitu 

  Hiztegi Batuan

  Okitu 1. adj. Ipar. Dagokion izena indartzen duen hitza. Erraten zuten aberats okitua zela: oso aberatsa zela. Ezkertiartzat du bere burua, nahiz aberats okitu bat duen hartua lagun eta presidenteordetzat. Bakarrik libro utzi zituzten biziki eri eta zahar okituak zirenak. Jakitun okitua. || Moltsa okitua ekarri zuen Ameriketatik: poltsa bete-betea ekarri zuen.

  Okitu 2. [okitu, oki, okitzen] da/du ad. Zerbaiten maiztasun edo gehiegikeriarengatik gogaitu edo nazkatu. Eguneroko hegazti jateak okitzen gaitu azkenean. Zergatik ez itxaron bertsolariez guztiak okitu arte, eta orduan zuri atsegin zaizun erdi mailako olertia onetsi?

  Orotariko Euskal Hiztegian

  okitu. I. (Part. en función de adj.).

  1. (AN, L, BN, S, R-uzt ap. A ; -kh- Dv, H). “Aberats okitua, millonario” A. Zeren guziak aberats okhituak baitira. Elsb Fram 167. Egia aberats okituak direla. Automobila ere badute. TP Kattalin 186. Erraiten zuten aberats okitua, urrez hantua zela. Zub 85. Aberats okitu bakanok. Eguzk GizAuz 63. Bazan orduan erri-guraso aberats okitu bat. Or Aitork 142. v. tbn. Otx 74. Zerb IxtS 31. Zait Plat 19. (Sin que le preceda abertas). Rico. Okituak eta ondasunez beteak ezagutzen ez daben mana. Erkiag Arran 117. Bere izerdiz ugazaba gerrieder ta okitu biurtzen dauana. Erkiag BatB 150. Olarratz okitu orren kaltean. Ib. 105. Rico, abundante. Oldozpen eta burutapenetan iori ta okitua zan Sokrate. Zait Plat 84. Edozein izkuntzaz argitaratuak bezin okitu ta aberats nai izan du [lan onek] . Ibiñ EG 1954, 117. Repleto.
  Auzokoaren aletegiokituetara. Ibiñ Virgil 73.

  2. (L, BN; -kh- S; Dv, H, Foix). Ref.: A (okitu); Lh. “Zahar okhitia (S), viejo decrépito” A. “Décrépit (vieux), zahar okhitia” Foix. Gazteak dio zarrokituaz, dagola oin bateki obian. (258). LE-Ir. Eskuara zinez mintzai eskalapoin zahar okitu batentzat daukatenek. HU Aurp 210. Ainbat axolik zitzaigun agure xaar okitu arengatik! TP Kattalin 196. Han bizi omen da, zahar-okitua. Barb Leg 138. (Sin que le preceda zahar). “–Zer adin du gizon zahar horrek? –Okhitua da” H.

  3. Consumado. “Jakitun okhitua (L-ain), sabio repleto” A. Agure iakitun okitu ua. Or Aitork 186. Piano joile okitua bilakatu zen. GAlm 1958, 43.

  II. (Vb.).

  1. (G ap. A ; Bera). Hastiar(se), hartar(se); aburrir(se). “Okitu nau (G-to), me ha hastiado” A. Gaurkoen [jolasen] itxura dutenai begira okitzen bazera. Ag EEs 1917, 201. Bertsolariez guziak okitu arte. Ldi IL 109. Okitu ta iguindu egiten nau gaur arratsa urbiltzeak. Txill Let 80. Egunoroko hegazti jateak okitzen omen gaitu azkenean. MIH 320. 2. Llenar(se). (Sólo en las formas -turik, -tuta; cf. supra). Alako arratzaz okitu-ta zetorren txalupa. Inzag RIEV 1923, 505. Egun askotan egon ziran naigabez okiturik. Otx 182. Liliz eta udare umoz okiturik. Zait Plat 26. Bere burua iakitez iantzirik eta okiturik erakusten. Ib. 113. 3. Satisfacer (intrans., con instr. ). Zu ezin aldendu zera zure odol egarria ase arte. Ni orobat, ene aragi goseaz okitu arte. Etxde JJ 118.

  Sinonimoak: ad.

  [ase]: ase, gogobete (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. hastiar(se), hartar(se) (en sentido real y figurado) || (2) 1.  izond. (Ipar.) lleno, -a; repleto, -a; completo, -a 2.  izond. (Ipar.) muy (en algunos contextos puede substituirse por un adjetivo que refuerce el significado del sustantivo)
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Zure kexu etengabeek okituta naukate. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 10:07 pm on 2022/03/08 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  eraldatu 

  eraldatu, eralda, eraldatzen || da/du ad. Zerbaitek bere era aldatu; zerbaiti bere era aldatu. Ik. antzaldatu; itxuraldatu; formaldatu. Suaren indarrez, dena eratu eta eraldatu egiten da lurbiran. Materia ez da sortzen, ez deuseztatzen, soilik eraldatu egiten da. Beruna urretan eraldatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  eraldatu. (Lar), era-aldatu. Transformar. “Transmutar” , “trasponer” Lar. Gure oldozmenean eraldatutako nabaipenak besterik ikusten ez dutenen eraketa. Zink Crit 33. [“Mendi-mendian”] eraldatu zuen bakarlari ta gizon ta emakumeak abestutzeko. Garit Usand 38. Suaren baitango indarrez dana eraldu ta eraldatu egiten da lurbiran. Zait Plat 35. Jainkoak naiko du-ta alabear au era-aldatzea. Berron Kijote 85.

  Sinonimoak: ad.

  [itxuraldatu]: antzaldatu, formaldatu, itxuraldatu, transformatu, irudialdatu jas., bestiruditu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. cambiar, transformar, trasformar
  fr  da/du ad. transfigurer, transformer
  en da/du ad. to transform, to convert, to change
  port da/du ad. mudar, transformar

  Testuinguruan

  Kazetaritza gizartea eraldatzeko erreminta moduan ulertzen dugu Goienako langileok. Eguneroko jarduna bistaratzeko keinu hau egin nahi izan dugu martxoaren 8an [@goiena, 2022-03-08]

  

   
• 

  Maite 10:20 pm on 2022/03/07 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  arintze 

  iz. arindu aditzari dagokion ekintza. Urriaren 13an lege horren arintze bat bozkatua izan da. Laborariek galdatzen dute zerga-arintze bat. Zigor-arintzea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arintze.

  1. Rebaja, disminución. Legar berri izan da, zirenen arhintziaren orde. ArmUs 1895, 76. Lüzamen edo arhintze bat goberniak emaiten dü, zerbait arrazu hun dianari. Herr 15-1-1959, 3.

  2. Alivio. Barneko opila abian lekutzen zaiku. Baginuen arintzearen beharra. JE Ber 91.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. alivio, consuelo, descanso, respiro, mitigación; aligeramiento; aminoración; aplacamiento, amortiguamiento (2) iz. agilización (3) iz. desescalada (4) iz. (Zuz.) atenuación
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Ez da iritsi hainbeste desiatzen dugun arintzea. #gaurkohitza

  

  Bide diplomatikoetatik jotzeko eta arintze militarra egon dadin lan egiteko eskatu dute hainbat eragilek.

  

   
• 

  Maite 9:55 pm on 2022/03/06 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  arrama 

  arrama 1. iz. Oihu edo hots ozena. Oreinaren arrama. || arrama 2. iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, arrama-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. adar].(Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 arrama.

  1. (V-gip, G-nav, AN-mer), errama (V-gip; Lcc). Ref.: Bon-Ond 146; Iz Als , ArOñ (arrámaak, abáildu); Elexp Berg . Rama. “Rama de árbol, errexalan erram[e]a” Lcc. “Asi xate abailketan erramaak, inclinarse las ramas con el peso de la fruta” Iz ArOñ . Párte yágo dúte kristio ónek eta jústoek, nola arbolarén arráma sánoek. LE Doc 40. Orduban asten dira botaten adurra aotik masmia legez. Botaten dabe arbolen errametan euren inguruban. Ur Dial 5s (It arbaztetan, Dv adar artetan, Ip adarretan). Arbola arek ikusi dau bere erramen orrijetan bera galdu gura eben arerijuen ekatxa eta truxuba. (1864). BBatzarN 207. Kabiatik txoritxoak / zutela begiratzen; / beste batzuek zioten / errametatik kantatzen. AB AmaE 394. Zergaitik iru Personak dauken izate bakar bat bera, zelan arbola batek daukazan iru errama banak. Itz Azald 25. Sugea geldiro doa; erramen artean beste errama bat dirudi. Arti Tobera 285. Lizar arramak atarian. (G-nav). Satr CEEN 1969, 93.

  2. errama (Mic). “Ramo, erramea” Mic (en la ed. de Fita <ercamea>).

  2 arrama.

  1. (AN, B, S; Gèze, Dv, H), arranba (S). Ref.: A; Lrq; Lh (arranba). Grito, sonido de los animales salvajes; grito de personas. “Mugissement” Gèze. “D’après Chaho, est une sorte de hurlement entremêlé de larmes, un appel au secours, syn. de marraska” Dv (que tbn. lo trae con h- inicial, tomado de Orreaga). “Cri de l’ours et autres animaux, cri rauque, mugissement” H. “(B), grito” A. “(Sc), mugido de las bestias” Ib. “(S), quejido” Ib. “(AN), aullido de lobo” Ib. “Bramido” Ib. “1.º cri des animaux sauvages. 2.º beuglement de la vache” Lrq. “(S-saug), beuglement de vache” Lh. “Arranba (S-saug), meuglement” Ib. Azkue interpreta erróneamente marrubia, que aparece como sinónimo de arrama en HeH Voc, y da para éste el sdo. de “fresa”. Oihanean huntzak hasten du arrama. (Canc. pop.). H. Salbaje baten arrama zitadak iduritu. Mustafa III. (ap. DRA) Altabizkarreko inguruetan senti dire otsoain izigarrizko harramak. (AN-erro). Orreaga 89. (ib. 57 (AN-ulz) marraskak, ib. 74 (AN-5vill) orruak, ib. 82 (B) y 85 (BN-baig) marrumak, ib. 94 (AN-arce) y 102 (Sal) añuriak, ib. 98 (Ae) ulubioak) Mendi-barrenen sarturik, / “Nun ezagokek” dasat nik; / eta dantzut artz-arrama, / esaten neri: “Azama!”. R. Errenderi in Onaind MEOE 801. Kallaren ttiuka, igelaren karaka, oreinaren arrama. Lf Herr 3-8-1961, 4. “(Sal), ruido intenso del mar, del agua en una presa, del trueno, del fuego en los incendios, etc.” A.

  2. “Disputa (B)” A.

  3. “Marrullería (AN-gip)” A Apend.. Judasen lagun egiten dana / portero zar bat Baionan, / aren tranpiya ez da pagatzen / ez emen ta ez Erroman, / gau eta egun beti or dabil / maleziyan da arraman. Tx B 180.

  Sinonimoak: iz.

  [abarra]: Bizk.abar, adar, besanga, beso, besaka Naf., errama Bizk. beh.    

  [zarata ozena]: burrunba, dunbada, dunbots, durunda, furrunda, zaratots, harramantza Ipar., burrundara Heg., durundi Bizk., arroitu Naf., buila beh., hotsandi g.e., zunburrun g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. rama (2) iz. ruido intenso, estruendo; clamor; berrido, bramido, mugido, rugido
  fr (1) iz. branche (2) iz. bruit fort, grondement; clameur; beuglant, rugissant, meuglant
  en (1) iz. branch (2) iz. ruido intenso, estruendo; clamor; berrido, bramido, mugido, rugido
  port (1) iz. rama (2) iz. barulho alto, estrondo; clamor; berrando, rugindo, mugindo, rugindo

  Testuinguruan

  Oreinaren arrama entzun genuen. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:51 pm on 2022/03/04 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  garaisari 

  iz. Norgehiagoka batean garaileari ematen zaion saria. Garaisaria irabazi. 40 liberako garaisaria eman diote koplariari. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  garaisari. (Lar, H, Bera), garait-sari (Dv (-rh-)→A), garrait-sari. “Brabio, premio de los vencedores” Lar. “Prix dans un concours” Dv. Irabazirikan garaisaria. AB AmaE 115. Prima edo ohorezko garhait sarien ematea. Zby RIEV 1908, 89. Garai saria eman dakote […]: 45 libera. JE Bur 147 (144 garait sari). Haurren artean ezarriz hoberenentzat garhaitsariak. GH 1922, 112. [Indianoek] nihun ez dute segurki lehen garhait-saririk irabaziko beren edertasunarentzat! Zerb Metsiko 251. [Koroa] garrait-sari askotan duk ezartzen. Etcham 53. 1900 garrenean Azkaingo bestetan garaitsaria ereman duten neurthitzak. (ap. DRA). En DFrec hay 7 ejs. de garaisari. v. tbn. Lander RIEV 1914-17, 154. Zait Sof 29.

  Sinonimoak: iz.

  [garaisari] : garaikur, trofeo, sari (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Adorez 5000 hiztegia):

  es iz. premio, trofeo
  fr iz. prix
  en iz. prize, award
  port iz. prêmio, troféu

  Testuinguruan

  40 liberako garaisaria eman diote koplariari. (Hiztegi Batua)