Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:32 pm on 2022/03/18 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  erretzaile 

  1 adj. Erretzen duena. Ik. erregarri. Bero erretzailea. Su erretzaile hura. 2 iz. (Tabakoa) erretzen duen pertsona. Pipa-erretzailea. Erretzailea da oso. Erretzaileen eremua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  erretzaile.

  1. (Lar). Abrasador, ardiente. “Quemante” Lar. Zer su dela uste dezu purgatorioko su hau? […] infernu berekoa bezain bizi, bero, erretzallea. Mb IArg I 254. Su erretzalle ark. AA III 478. Antxe, matailburuan, egotzi zion musu erretzalleak. TAg Uzt 249. Gure Jaungoikoa su erretzaillea da ta. ‘Ignis consumens’ . Ker He 12, 29 (Lç su konsumitzen duen bat, Dv su erregarri). Urt, Lar, Dv), erretzale. (Uso sust.). Quemador, que quema. “Bustuarius, gorputz hill erretzaillea” Urt III 428. “Abrasador, erretzallea, lat. ustor” Lar. “Brûleur” Dv. “Talo-erretzaillak, las que los cuecen [las tortas]” Iz ArOñ (s.v. talogiña). Gure menderaino erretzaileak eta hekien laguntzaileak gehienetan utzi izatu dira Jainkoaren justiziari. Dv Lab 310 (se refiere a los que queman el monte). Gisulabe erretzaile bat deitzen du eta erraiten derauko: […]. Arb Igand 105. Ostoaren erretzale, adarraren zikintzale, mulkoaren ustelarazle. Eskual 12-3-1909, 2.

  2. (V-m-gip, G), erretzale, erratzale. Ref.: A EY III 293; Elexp Berg. Fumador. Erretzale geranok eta loteri-zale zeratenok Españi gobernuari urtero miloika asko ematen diozkagu. Ldi IL 155. I baino erretzaile andiagorik etxoat nik inor ezagutu. Azorria bere erreko euke ik. (V-m). A EY III 293. Erretzalle azkarrak / Cubako belarrak, / ostatuan zabarrak, / langille elbarrak. Yanzi 217. Erretzalleak-eta, bizioz artzen dutela oitura, ta ezin iritxiz uzten. (In EZBB I 73). Erretzaille gerala edo zerala? Ez deritzat ongi. Zendoia 185. Persian aldiz eta Turkian, tabako hartzaleeri edo erratzaleeri, sudurra edo ezpainak motz.GH 1923, 445. Au ere zigarro-erretzalle amorratua baizan. Ataño TxanKan 46. Zigarro-erretzaille askok etxean ereiten zuten tabakoa. BAyerbe 151s.

  3. erratzaile. Destilador, fabricante de aguardiente. Cf. erretegi (3). Atxeman zuten alkool-gordegailu bat eta frogatu Marseilleko erratzaile delakoarentzat atxikia zela horko errekitua. Herr 3-11-1960, 2. Dominique Buasco erratzailea eta haren komis François Bernardi agertu dira. Ib. 2.

  Sinonimoak: izond.

  [erretzen duena]: erregarri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es 1 izond. abrasador, -a, ardiente 2  iz. fumador, -a 3  iz. [ogibidea] quemador, hornero 4  iz. quemador, incendiario
  fr 1 izond. brûlant, -e ; ardent, -e 2 iz. fumeur, -euse
  en 1 izond. passionate, ardent; burning
  port 1 izond. abrasador, -a, ardente 2  iz. fumante

  Testuinguruan

  Erretzailea da oso. (Hiztegi batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:38 pm on 2022/03/17 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  berotu 

  1 da/du ad. Zerbait bero jarri, beroago bihurtu. Labean, eguzkitan, uretan berotu. Ogia jateko, ura edateko eta sua berotzeko. Burdina goritasuneraino berotu. Gehiegi berotu. Berotuaren berotuz kiskaltzen. Sutondoan berotu ziren. Barrua ongi berotuta Nafarroako edari beltzaz.

  2 du ad. Beroa eman. Neguko eguzkiak ez du berotzen. Arte egurrak asko berotzen du.

  3 du ad. Edari alkoholdunak burua nahasi. Ardoak berotutako soinularia.

  4 du ad. (Eguraldiaz mintzatuz). Hego haize pixka batekin asko berotzen zuen eta gaizki ibiltzen ginen.

  5 du ad. (Muskuluak edo gorputz atalak) ariketa fisikoa egiteko prestatu. Bidearen hasiera lasaia da, bailararen edertasunaz gozatu eta giharrak berotzen joateko aproposa. Zango eta besoak gehiegi berotu gabe ekin behar izan zioten lehiari. || Isil-isilik dago kantarekin hasi ziren eztarriak berotzen.

  6 da ad. Ariketa fisikoa egin aurretik gorputza eta muskuluak prestatu. Hasi aurretik, ongi berotu behar da. Berotzen ari zela, ezkerreko hankan min sentitu zuen.

  7 da/du ad. Norbaiten gogoa biziagotu, sutu. Maitasunak beroturik. Gogoa berotzeko. Ebanjelioko hitzak entzunda ere berotzen ez direnak. Eztabaidetan berehala berotzen den horietakoa. Funtsik gabeko gauzetan burua berotzen. Semeari burua berotu diozu niri dirua lapurtzeko.

  8 da ad. Ugaztun emea arreske jarri.

  9 du ad. Lgart. Norbait jo, jipoitu. Denen artean ederki berotu zuten. || Inori bizkarra, jipoia, muturra berotu: inor jo, jipoitu. Ederki berotu zioten jipoia.

  (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [norbait jo]: astindu, bero-bero egin, bizkarra berotu, ederrak eman, ederrak hartu, egurra eman, egurtu, eskua ezarri, eskua luzatu, hebaindu, hebain-hebain egin, jipoitu, jo, makilatu, zaharoztatu, zehatu, zigorkatu, zigortu, zurratu, azotatu Ipar., panpatu Ipar., umatu Ipar., zafratu Ipar./Naf., zaflatu Zub., azorriatu g.e., bizkarra hautsi g.e., hagatu g.e., makilakatu g.e., ukaldikatu Ipar. jas., lepoa berotu
  [sutu]: garreztatu, gartu, sutu, gortu Zub. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es 1 da/du ad. calentar(se) 2  da/du ad. entusiasmar(se), exaltar(se), acalorar(se), enfervorizar(se) 3  da/du ad. achispar(se) 4  da/du ad. (lgart.) calentar(se), excitar(se) sexualmente 5  du ad. (lgart.) dar una paliza, sacudir
  fr 1  da/du ad. (se) chauffer, (s’)échauffer 2  da/du ad. (se) motiver, s’enthousiasmer 3  da/du ad. [edari alkoldunekin] (se) griser, (s’)enivrer 4  da/du ad. s’exciter 5  du ad. flanquer
  en 1  da/du ad. to heat (up), to warm (up) 2  du ad. [biziagotu, gartu] to excite; to stimulate; to anger 3  du ad. [jipoitu] to beat sb up, to hit sb, to give sb a beating, to strike 4  da ad. to work up, to get worked up, to get enthusiastic/excited; to become/get angry

  Testuinguruan

  Korrika hasi da «motorrak berotzen» Iruñean [Ion Orzaiz-Uxue Rey Gorraiz, berria.eus (2022-03-17)]

  

   
• 

  Maite 11:19 pm on 2022/03/16 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pitaitu 

  iz. (B) Oparia; eskupekoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  pitaitu. “(V-m), pitanza. Eun landara erosi neutsazan da bat pitaituan emon eustan, le compré cien plantas y una me dió de pitanza” A.

  Sinonimoak: iz.

  [pitaitu] : oparia

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B) pitanza, regalo
  fr iz.
  en iz.
  port iz.

  Testuinguruan

  Eun landara erosi neutsazan da bat pitaituan emon eustan. (Orotariko Euskal Hiztegian)

  

   
• 

  Maite 11:09 pm on 2022/03/15 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gandu 

  1 iz. Lausoa, begietako eritasuna. Ganduak begiak lausotu zizkion. San Frantziskok begi bateko gandua kendu zion gazte bati, gurutze bat eginda. 2 iz. Behe laino mehea, eguratsa zerbait lausotzen duena. Itsasotik geldi-geldi jaikitzen zen gandu zuri arina. Gandu meheak. 3 iz. Beiran sortzen den lurrun geruza. Leihoko beiretako gandua. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [begietako lausoa]: lauso, geun Bizk.    

  [behe-laino mehea]: lauso, bruma Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. bruma (2) iz. vaho de los cristales (3) iz. (Med.) [begikoa] catarata
  fr (1) iz. brouillard, brume (2) iz. (Med.) cataracte
  en (1) iz. [lainoa] mist (2) iz. [lurruna] condensation, steam (3) iz. [begikoa] cataract
  port (1) iz. bruma (2) iz. vapor (de los cristales) (3) iz. (Med.) [begikoa] catarata

  Testuinguruan

  Gandua Euskal Herriraino iritsi da, Saharatik datorren hauts hodeia ekarriz. (eitb.eus, 2022-03-15)

  

   
• 

  Maite 11:30 pm on 2022/03/14 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tulipa 

  1 iz. Zitoriaren familiako landarea, sustrai erraboilduna eta hosto luzaranak dituena, kolore biziko lore bakar ikusgarria ematen duena; landare horren lorea (Tulipa gesneriana, etab.). Ik. idi-bihotz. Holandako tulipak. Tulipa beltza. 2 iz. Lanparetan argia iragazteko edo apaingarri gisa, argia inguratuz jartzen den estalkia, bereziki tulipa-lorearen antzeko forma duena. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tulipa.

  1. tulipan (A, que cita el msLond ), tulipai (Lar Izt 47 y Lcq 158). Tulipán. Jazintoak, anemonak, tulipak eta narzisoak landatu. ArgEgut 1922, 25.

  2. (Alth Bot 17→A). “Pivoine, à tort, tulipa, asto lilia” Alth Bot 17.

  Sinonimoak: iz.

  [idi-bihotza]: idi-bihotz (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Bot.) tulipán (Tulipa sp.) (2) iz. [beirazko pantaila] tulipa
  fr iz. tulipe [fleur]
  en iz. tulip
  port iz. tulipa

  Testuinguruan

  Enarak etortzen diren garaian galtzen dituzte tulipek petaloak. “Tulipa-petaloak erauzi ditu haizeak; haiekin haizatu da gure poza”, idatzi zuen alargunak. [Errautsera arteko sugarra, Imanol Zurutuza (Elkar, 2002)]

  

   
• 

  Maite 8:37 pm on 2022/03/13 Permalink | Reply  

  besarka 

  besarka¹ adb. Ipar. eta Naf. Besarkatuz. Lehenbiziko egunean besarka, hurrengoan kolpeka. Atzo besarka, egun atzaparka. || besarka² iz. Besarkada. Besarka bat eman. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  besarka. Etim. De beso + har + -ka, litm. ‘tomando en brazos’.

  1. (L, Sal, R, S; Urt III 399, H). Ref.: A; Lrq. Abrazando; tomando en brazos. “Besarka norbaiti lotzea, embrasser, jeter les bras autour du cou de quelqu’un” H. Cf. Lar s.v. besar: “Besarka, echar los brazos para abrazar”. Tr. Documentado en autores septentrionales desde comienzos del s. XVII; al Sur lo hallamos en Lizarraga de Elcano, y modernamente en Orixe y Alkain.

  (Fig.). Naturalezari on zaio alfer egoitea, eta maite du gorputzeko pausua. Grazia ezin dagoke zerbait egin gabe, eta lanari lotzen zaio besarka. SP Imit III 54, 3. A brazos, en los brazos. [Iratzea] besarka ekartzeko orde, ene Moiua-ri egin nakon trapu tzar batzuekilan kolier bat. Etchebarne 26.

  2. (gral. ap. A; SP, Aq 848 (AN), Añ, VocBN, Hb, Dv, H). Abrazo. “Musu besarkak, les baisers et embrassements” H. v. besarkada. Tr. Documentado en textos septentrionales y meridionales a partir del comienzos del s. XVII.

  (Alativo en función de participio). Oraino solhastatzeaz eta behatzeaz beraz ere, kilikatzen da, orhoitzen da. Zer izanen da bada, ukitzera eta musu besarketara dadinean? Ax 418 (V 271). Beso (con abrazo). “Action de […] baiser” Hb. Ellegatu zékio [Judas] Jesus onái préso inarastekó, emánzio besárka, baize señalea mostratzekó nori bear ziren eutxi. LE Urt (ms.) 138v bis (tbn. besarka en la ed. de 1846, 390). [Traidoreak] eman ziakozun besarka. Samper Mt 26, 49 (Lç, Ip, SalabBN pot, He, TB, Dv, Ur, Echn, Leon, Or, IBk, IBe musu, Ur (V) mosu, Hual bixiko, Ol muin, Ker laztan).

  BESARKA-DANTZA. “Baile agarrado” BeraLzM.

  BESARKAN HARTU. Abrazar. “Almuda besarkan artu ta egiten du lo (AN-5vill), burkoa besarkan artuta lo egiten du (AN-gip-5vill)” Gte Erd 57.

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  adond. Ipar./Naf. [besarkatuz]: besataraka Ipar./Naf., besarkadaka g.e.

  iz. [besarkada]: besarkada, laztan, besarkaldi Ipar., orakada Bizk.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) adb. (GN/Ipar.) abrazando, echando los brazos para abrazar (2) iz. abrazo
  fr (1) adb. (Ipar.) en embrassant (2) iz. embrassade, accolade
  en (1) adb. (GN/Ipar.) hugging (2) iz. hug, embrace
  port (1) adb. (GN/Ipar.) abraçando (2) iz. abraço

  Testuinguruan

  Besarka bat eman dio.

  

   
• 

  Maite 9:18 pm on 2022/03/12 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  ostadar 

  iz. Zeruan, euria egitean edo egin ondoren, eguzkiaren aurrez aurreko aldean gertatzen den uztai argitsua, zazpi kolorez osatua, eguzki-argia euri tantetan islatzen denean agertzen dena. Ik. Erromako zubi; ostarku; ortzadar; ostilika. Ostadarra hodeietan agertuko da. Ostadarraren koloreak. Ostadar bikoitza. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ostadar.

  (AN-gip, L, S), ustadar (G-bet; uzt- AN-gip, hus- Lecl, H (S)), ostagar, ostabar (AN-gip). Ref.: A (ostadar, uztadar); Bähr ArcGp (ostabar, ostadar, ustadar, uztadar); Lrq. Arco iris. “En la zona de habla navarra [de Guipúzcoa] se emplea ostadar” Bähr ArcGp 401. “Ostadar, arco del cielo (S)” A EY I 165. “Se conoce en Eibar por la literatura, no por el uso común. Ostadarran zazpi koloriak” Etxba Eib. Cf. Vill Jaink 22: “Ortzadar / ostadar, ozkarbi, ortzegun / ostegun, ortziral / ostiral eta beste olako baditugu, sustrai berberakin eratuak”. v. ortzadar, ostarku.

  *Emaztiaren adiskidegoa ostagarraren pare dela, gorri, berde, hoilli. Egiat 217. Itsasóko izárra / Bernardok deitzen dú / zerúko ostadárra / bekála ikusten dú. LE Kop 29. Paratuko dut lañuetan ene ostadarra edo argi-uztaia. LE-Fag 65. Eiztari Aundi, –zeure aztarra– / aran-ganean / uztai-antzean / estu eguan goiko ostadarra! Laux AB 21. Ostadarra agertzen danean, bederatzi eguneko euria. (AN-5vill). A EY IV 205. Lurgañean odeiak Nik metatzean, ostadarra odeietan ageriko da. Ol Gen 9, 14 (BiblE ostadar; Urt arkoba, Dv, Bibl arranbela, Ur uztai, Ker ostarku). Esaidazu, goitiko ostadar, erregenoak orain bere laguntzat Benus naiz onen semea dakarren ala ez. Larrak EG 959 (3-6), 225. Zeru-uztai (ostadar) aundia edaten ari da (itsasoko ura). Ibiñ Virgil 77.

  Sinonimoak: iz.

  [ostarkua]: uztargi, ostarku Bizk., ortzadar Ipar./Naf., ostilika g.e., Erromako zubi, Jaungoikoaren gerriko G-N, Jainkoaren paxa, zubiadar Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. arco iris
  fr iz. arc-en-ciel
  en iz. rainbow
  port iz. arcoíris

  Testuinguruan

  Ostadar bikain bat ageri zen lainoaren gainean, musulmanen ustez Denboraren eta Betikotasunaren arteko bide bakarra den zubi estu eta kulunkari hori bezalakoa. [Kontakizunak, Edgar Allan Poe (Koro Navarro), Ibaizabal, 2000]