Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:43 pm on 2022/01/25 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  itzal 

  Hiztegi batuan:

  1 iz. Gorputz batek sortzen duen gune iluna, argi iturri bateko izpien aurrean jartzen denean. Ik. itzalpe; geriza; gerizpe. Intxaurrondo handi batzuen itzalean. Artaldeek itzala bilatzen duten garai honetan. Argi eta itzal zenbait. || Geroztik hona erdi itzalean egon da: erdi ezkutuan, erdi gorderik egon da.

  2 iz. Gainazal batean eratzen den itzalgunea, argi izpiak igarotzea galarazten duen gorputzaren ingurua nolabait irudikatzen duena. Ik. errainu 2. Arratsaldean, zuhaitzen itzala luzatzen denean. Gorputzari itzala darraion bezala. Itzala bezain isila. Haren itzal bihurtu da: itzala balitz bezala jarraitzen dio.

  3 iz. Babesa. Zure itzalaren azpian bizi dira. Hor dauzkagu Bonaparteren itzalean lanari ekin zioten langile apalak. Senideen itzaletik alde egin zuenean.

  4 iz. Adkor. Espetxea, presondegia. Itzalean egona da bi urte. San Kristobalgo itzaletik atera nintzenean.

  5 iz. Itxura, irudia, bereziki ahula edo hutsala. Hark ematen zuen bataioa ez zen Jesu Kristok ematen zuenaren itzala baizen. Gizonaren bizia itzala bezala suntsitzen da. Bi itzal besterik ez ginen lilurazko gau hartan. Eleberrigileak sortutako itzal horien biziak ez dio batere zorrik hezur eta mamizkoen biziari. || Otsoaren itzalik ere ez da han gelditzen. Gezurra egiaren itzala da.

  6 iz. Begirunea. Haren izen santuari zor zaion itzala eta lotsa. Itzal handia zion aitari.

  7 iz. Begirunea sortzen duen gauza. Ik. itzalgarri 2; itzaltsu 2. Nondik ote datorkio jakintzari bere itzal eta lilura harrigarri hori? Ikerlan horri noraezeko deritzat, Euskaltzaindiak izena eta itzala gordeko baldin baditu.

  8 iz. Norbaitek beste norbaitengan eragiteko duen indarra. Ik. eragin². Badirudi erakutsi nahi izan duela une honetan bere boterearen itzala noraino iristen den. Gaur egun ere, AEBren itzala nabarmena da uharteen gatazkaren auzian. Menderatzailearen itzala.

  9 iz. Alde goibela, okerra edo badaezpadakoa. Itzal bat izan zuen egun argitsu hark, orori alaitasuna nolabait goibeldu zigun itzala. Mintzaira guztiek bezala, baditu euskarak ere zenbait itzal.

  Sinonimoak iz. (UZEI sinonimoen hiztegia)

  [geriza]: errainu, geriza, itzaltasun    

  [begirunea]: atzeratasun, begiramen, begiramendu, begirapen, begirune, edukazio, errespetu, gizabide, gizalege, jendetasun, lotsa, ikustasun Ipar., ikustate Ipar., jauspen Ipar., jautsapen jas., begirantza g.e., betuste g.e., erreberentzia g.e., kortesia g.e., begirakizun zah., begitarte zah.itzal izond.    

  [iluna]: goibel, ilun, iluntsu g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak)

  es 1  iz. sombra 2  iz. amparo, protección, abrigo 3  iz. prestigio, fama, reputación 4  iz. (lgart.) sombra, cárcel, prisión 5  iz. parte sombría/negativa/terrible 6  iz. tristeza 7  iz. (Ipar.) (hed.) defecto, fallo, imperfección 8  iz. (Taurom.) sombra 9  izond. triste, lúgubre; melancólico, -a

  fr 1  iz. ombre 2  iz. protection, abri 3  iz. (lgart.) prison, maison d’arrêt 4  iz. renommée, réputation, prestige 5  iz. défaut, imperfection 6  iz. tristesse 7  izond. triste

  en 1  iz. [espazio-zati iluna] shadow; [gerizpea] shade 2  iz. [babesa] protection 3  iz. (lgart.) prison, jail 4  iz. [ospea] fame; reputation; prestige

  Testuinguruan

  Altua zen, itzal ilun eta tentea. [Eraztunen Jauna III, J.R.R. Tolkien / Agustin Otsoa (Txalaparta, 2004)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:01 pm on 2022/01/24 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  irudikor 

  adj. Besteren hitz eta egiteetan gaiztakeria edo asmo txarra ikusteko joera duena. Ik. gaitzikor. Badira zenbait, hain irudikorrak, non asko duten ikustea emaztea honekin edo harekin hitz egiten, barre egiten, irudipen gaiztoetan hasteko. Kontzientzia gaiztoa beti da irudikor. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  irudikor.

  1. (AN, L; Lar, Añ). Ref.: A; Inza RIEV 1928, 152. Suspicaz. “Imaginativo, aprehensivo” Lar. “Aprensivo” A. “Suspicaz” Inza RIEV 1928, 152. Agidanean […] bigarko autokarrean bilduko gera Aljeriako barrua ikusi nai degun guztiak. Ez da zer egon irudikor. Anab Aprika 13. Badirudi, irudikorregia ez banaiz, kargu hartzen datorkidala. MEIG VIII 31. Irudikorren batek pentsa dezake, gainera, izan zuela horretan zer ikusirik. MEIG VII 88. (v. tbn. 59) Imaginativo. Mutil irudikorraren (imaginativo) esanari ajola aundirik jarri bage. Etxde AlosT 73. “Visionario” Lar, Añ.

  2. irurikor. Imaginario. Au etzan izan benetakoa, ezpada irurikorra. Kortazar Serm 245. Uko egin behar zion ordura artean ezagutu zuen mundu irudikor, azal-utsezko ta aspergarriari. (Interpr?). Mde HaurB 34.

  3. Imaginable. Iñola eziña dana ayerrik irudikorrenean ere ez diteke izan. “No puede existir en ninguna suposición imaginable” . Zink Crit 17.

  4. Figurado (ref. al sentido de una palabra). Azalpideak eztira sarritan itz oien benazko esanaiak, […] irudikorrak (figurados) baizik. Etxde AlosT 12n.

  Sinonimoak: izond. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [gaitzikorra]: susmoti, gaitzikor Ipar., goganbehartsu jas., aierukor g.e.    

  [irudimentsua]: irudimentsu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. suspicaz; desconfiado, -a; receloso, -a (2) izond. imaginativo, -a
  fr (1) izond. méfiant, -e ; soupçonneux, -euse (2) izond. imaginatif, -ive ; rêveur, -euse
  en izond. suspicious; distrustful, mistrustful
  port (1) izond. suspicaz, suspeito(a), desconfiado(a) (2) izond. imaginativo, -a

  Testuinguruan

  Kontzientzia gaiztoa beti da irudikor. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 10:11 pm on 2022/01/23 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  katarratu 

  da ad. Heg. g.er. katarratu, katarra/katarratu, katarratzen || ad. Hotzeriak joa gertatu.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  katarratu. katarrotu (Añ), katorrotu (G-goi ap. VocZeg ). “Acatarrarse” Añ. “Enronquecer, ponerse ronco” Ib. “Acatarrado, katorrotue” VocZeg 285. Nere eztarri tristea / ia urratu da / naiago det isildu / katarratu baño. GavS 35s. [Korbata] kolkuan eramango det. –Egiya; orla etzaio katarratuko. Iraola 78.

  Sinonimoak: ad. Heg. g.e.

  [marrantatu]: marrantatu, mafrunditu Ipar., errefriatu Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da ad. (Heg.) acatarrarse, constiparse
  fr da ad. s’enrhumer
  en da ad. get a cold, catch a cold, get sick, become sick
  port da ad. encatarrar-se, resfriar-se, constipar-se

  Testuinguruan

  Nere eztarri tristea / ia urratu da / naiago det isildu / katarratu baño. (F. X. Munibe, Orotariko Euskal Hiztegia)

  

   
• 

  Maite 11:49 pm on 2022/01/21 Permalink | Reply  

  trabagarri 

  1 iz. Trabatzen duen gauza, eragozgarria. Bere neurriko eleberri bat egiteko trabagarri dituen dohain bikainak brida estuz menderatzen ditu. 2. adj. Traba egiten duena. Atzerrian, euskaldun garbia izatea ez zitzaion izan hain trabagarri. 3 (-en atzizkiaren eskuinean, artikulurik eta kasu markarik gabe). Adimenaren trabagarri, ez laguntzaile, den hizkuntza. (Hiztegi batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  trabagarri.

  1. (L ap. A ; SP, H). (Sust.). Impedimento, estorbo, obstáculo. “Trabagarri bat, un détourbier [?]” SP. “Qui sert à entraver, au propre et au figuré” H. v. traba. Liburu Sainduen irakurtzean, maiz trabagarri dugu izpiritu kuriosegia. Dv Imit I 5,

  2. Euskalkiren bat, aski landua bera, besteak baino behartsuago eta errumesago gertatzea, adimenduaren trabagarri, ez laguntzaile? MIH 386. Izatekotan ere eragozpide baitituzte eta bere pauso arinen trabagarri. MEIG IV 75. 2. (Adj.). Obstaculizador. Euskaldun garbia izatea ez zitzaion izan gure arteko zenbait gurasok beren seme-alabentzat beldur duten bezain trabagarri. MIH 259s.

  Sinonimoak: iz.

  [eragozgarria]: debeku, enbarazu, eragaitz, eragozgarri, eragozle, eragozpen, eragozpide, estropezu, galarazpen, oztopo, oztopobide, traba, behaztopa Ipar., faxeria Ipar., poxelu Ipar., trebukagarri Ipar., destorbu Ipar./Naf., baragailu Zub., epantxu Zub., objekzio beh., behaztopabide jas., behaztopagarri jas., behaztopa-harri jas., atzerabide g.e., atzeragarri g.e., atzerapen g.e., eragozketa g.e., molestia Heg. beh., baragarri Ipar. g.e., murtzi Ipar. g.e., enpatxu Ipar. zah., harzaragarri Ipar. zah., trabu Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. estorbo, impedimento, traba, obstáculo, dificultad
  fr iz. empêchement, obstacle
  en iz. hindrance, impediment, obstacle; handicap
  port iz. obstáculo, dificuldade

  Testuinguruan

  Horrelakoetan beti gertatuko natzaio trabagarri, gainean eraman beharreko zama astuna. {Baina bihotzak dio, Xabier Montoia (Elkar, 2002)]

  

   
• 

  Maite 10:45 pm on 2022/01/20 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bar-bar 

  1 onomat. Hizketa-hotsaren onomatopeia. Jendea hasi da bar-bar hizketan. 2 onomat. Dirakien uraren onomatopeia. Nork bere barruan bar-bar irakiten dauzkan joera xume eta bihurriak. 3 adb. Barra-barra. Kai ingurutik etxera bar-bar jendea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  bar-bar.

  I . (Onomat.).

  1. (V-arr-oroz-ple, L, Sal, R ap. A; Aq), bar-bar-bar. (Onomatopeya de ruido de voces, conversación, etc.). “Albórbola […] barbar dago (AN)” Aq 941. “Hablar a troche y moche” A. Cf. marmar.
  Agotak bezala beti bar, bar, bar drainsatela. (Olagüe, 1615). ReinEusk 130s. Batera bestera begira, batian barrez, bestian erdi lotan, miiñakaz barbar. JJMg Mayatz 220. Bar-bar-bar, oro hartaz elekan, egun bat; bi, hiru, zortzi egun goren-gorenaz. HU Zez 143. –Brien fiura, pullitak gituk… Ala… etzautak leher egin bederen?– Eta, bar, bar, bar bere buruarekin, ithurri alderat badoa Sabuquy ere. Ox 198. Jendea asi da, bar-bar, izketan gogara. “La gente comienza a hacer comentarios” . Or Eus 28. Behin, erretor bat, ez othe zenetz Makean, predikatzen ari zen bar-bar-bar Jainkoak berak daki zertaz. Lf Murtuts 22. Nik ez niken beintzat nai iri aundi batean eortzi nindezaten, izketan barbar yoaten baitira. Or QA 116. Ruso erakaspenak oraino

  2. (Onomatopeya de la abundancia, multitud). “Barbar, par-ci par-là” VocBN. “Barbar (Vc), esparcir” A (probablemente en este sdo. ). Cf. barra-barra.
  Eguzki-galdatan bar–bar plaza: […] erriko aitona xaarrak, alkatea erdian dutela, […] txistu-ots berritxuak noiz jaikiko diran zai, neska-mutil gazteak. Mok 11s. Urguilldik eta kai-ingurutik / etxera barbar jendea. “La gente vuelve en tropel a casa” . Or Eus 399. Errazkin, / deabru kazkin (gaizkin) / Baraibar, / laiñoa barbar. Ib. 61. Uretan sortu bitez barbar pizti arnasdun biziak. “Producant aquæ” (Gen 1, 20). Or MB 391. Ioan nintzan Kartagora, ta nondinai maite lizunak bar–bar zetozkidan. “Circumstrepebat me undique” . Or Aitork 53.

  3. “Onomatopée […], mouvement d’un insecte qui marche, et sensation qu’il cause. Marmalo bat barbar dabilkit golkhoan” H. Cf. barbarita, barbalot.

  4. “Barbar (Sal, R, Sc), ruido de ebullición” A. Cf. bor-bor. Itxasoa ari zelakotz bar–bar–bar, zerbait ixtoria miresgarri ahapetik kondatuz. SoEg Herr 23-6-1955 (ap. DRA). Gerlatik lekora, baziren hasi zirenak gerlarien zauriak ezin aski saminduz, bar–bar egon zadin azkarri etsaien arteko herraren sua. Ib. 10-2-1959 (ap. DRA). Nork bere barruan bar–bar irakiten dauzkan ioera xume ta biurrienak. Zait Plat 125.

  5. (Onomat. del murmullo suave). Gogoan dauka osto-tartean / ateman zun azaria… / Egoa pal pal, ostoak barbar, / sor zedukan belarria. “Estaba sorda por el viento sur que agitaba la hoja” . Or Eus 382. Barbarbar asi zen semea garnu egiten. (L-sar). A EY II 328.

  II . (Sust.).

  (Aq→A), barbara (Dv). Vocerío. “Albórbola, barbarra” Aq 941. “Barbara, murmure de voix, grognerie” Dv. Andik emendik, Zure / zoramen esanekin / zauritzenago naute / eziñ-esanarekin: / iltzear nadukate / bar–bar totel orrekin. Gazt MusIx 198.

  BARBAR-HIZKERA. Lengua bárbara. Cf. barbaro. Barnean naski, nere buru-txokoan, ez heberkeraz, ez grekoz, ez latiñez ez barbar-izkeraz, Egiak, ago mihien laguntza gabe, ele-zatien otsik gabe esanen liket. Or Aitork 307.

  Sinonimoak: adond. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [bor-bor]: barbarka, bor-bor, borborrean, galgalka, pil-pil, pil-pilean, pilpilka, bur-bur Ipar., borborka Heg., bol-bol Bizk., bolbolka Bizk., burrustan Ipar./Naf.    

  [barra-barra]: ausarki, ausarkian, bolo-bolo, erruz, franko, gizenki, gogotik, jori, lodi, naro, naroki, naroro, oparo, plei-plei, ugari, frankoki Ipar., goriki Ipar., ihaurri Ipar., nasaiki Ipar., tole Ipar., eurrez Bizk., bizkorki Naf., abasto beh., barra-barra beh., ertohil g.e., joriki g.e., ugariki g.e., ugariro g.e., abondo zah., aseki zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) adb. onomatopeya de murmuro, susurro, cuchicheo (2) adb. voz que expresa abundancia, multitud (3) adb. [borborka] a borbotones, en ebullición
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Jendea hasi da bar-bar hizketan. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 9:59 pm on 2022/01/18 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  laskitu 

  ad. laskitu, laski/laskitu, laskitzen || Bizk. Hondatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  laskitu. v. lauskitu.

  Sinonimoak: ad. Bizk.

  [hondatu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, porrokatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., lorrindu Bizk., trimindu Bizk., zuzitu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., narriatu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (B) estropear(se), revolver(se)
  fr da/du ad. (s’)endommager, (s’)abîmer, (se) gâcher
  en da/du ad. to ruin, to spoil; to be ruined/spoiled
  port da/du ad. estragar-se

  Testuinguruan

  Horrela kontatu zidaten dagoeneko gitarra jole bikaina izateko dohaina laskitzen ari zitzaiola. (Berria, 2017-12-19, Hautuak)

  

   
• 

  Maite 9:48 pm on 2022/01/17 Permalink | Reply
  Tags: S ( 160 )   

  salatu 

  1 du ad. Gauza edo egintza gaitzesgarri bat jakinarazi; norbait erruduntzat hartzen dela adierazi. Ik. akusatu¹. Agintari gaizto hark kristautzat salatu zuen Agata. Salatu ninduena. Bere herritarrak sala eta sal ditzan. Errudunak salatzeak ez baititu makurrak zuzenduko. Gezurretan salatzea. Tolosan zeuden gobernu mutilei salatu egin zien, pulpitutik gobernuaren kontra ari zela. Berak salatu du bere burua. Txantxetako edo itxurazko literatura hau bereizgarri nabari batek salatu izan du. Berriari berea ematen zaiolarik ere, arestiko berrikeriak salatu behar genituzke, hobe ustean dabiltzanak kontura daitezen. Salatariak badu bete beharrezko baldintza bat: salatzen duen bekatuaren kutsutik garbi egotea.

  2 du ad. (Ezkutatu nahi dena, ezkutuan dagoena-edo) ezagutarazi, erakutsi. Hire mintzoak salatzen hau nor haizen. Oihenartek ez digu bihotzeko “ezkutu hondarrik” salatzen, ezagutu ere ez zituen eta. Pisuak salatzen du lur astuna, baita lur arina ere. Eta senarrari salatzen dio, elizan zer ikusi duen. Bere izena salatzea debekatua daukagunez gero. Ez zion inori salatu, zer esan zion profetak. Txantxetako edo itxurazko literatura hau bereizgarri nabari batek salatu izan du. Belarriko minak salatzen du, ezin daitekeela gure hizkuntzan horrelakorik esan.

  3 (Partizipio burutua izenondo edo izen gisa). Gu biok joan ginen ustezko salatari salatuaren tabernara. Salatuen aulkian.

   (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad.

  [akusatu]: akusatu Ipar., denuntziatu Heg. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. [ezagutarazi] delatar, dejar en evidencia, poner de manifiesto (2) du ad. denunciar, delatar, acusar; divulgar/contar un secreto; traicionar, vender (3) du ad. (Zuz.) [salaketa egin] denunciar (4) du ad. (Zuz.) querellarse, acusar ante un juez o tribunal
  fr (1) du ad. [ezagutarazi] révéler, faire connaître (2) du ad. dénoncer, accuser
  en (1) du ad. to give away, to betray (2) du ad. [bidegabekeria] to denounce, to condemn (3) du ad. [pertsona] to denounce, to betray, to sell, to inform on, to grass on (4) du ad. (Zuz.) to report
  port (1) du ad. [ezagutarazi] pôr/ficar em evidência (2) du ad. delatar, denunciar; atraiçoar, trair (3) du ad. (Zuz.) [salaketa egin] denunciar

  Testuinguruan

  Nork salatu zuen Anne Frank? Susmagarri bat identifikatu dute. [Edu Lartzanguren, berria.eus (2022-01-17)]