Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 11:00 pm on 2017/06/09 Permalink | Reply
    Tags:   

    batbedera 

    izord. Ipar. Bakoitza. Batbederak bere eskuz. Batbedera bere hizkuntzan baita ezagun nongo den. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    batbedera (BN, S, R-uzt; SP, Urt I 267, Lecl, VocBN, Gèze, Dv, H), bapedera. Ref.: A; Lh. Tr. Documentado, desde el s. XVI, en textos septentrionales, baztaneses y alto-navarros (en estos últimos, en la forma bapedra; bapedera en la elegía de Joan de Amendux, y tbn. en Chourio). A partir de mediados del s. XIX su uso va disminuyendo, y es poco usado en el XX. Lo emplean tbn. algunos autores occidentales modernos, como Zaitegi, Villasante o Ibiñagabeitia; tbn. Azurmendi, con un sdo. que se aparta del tradicional.

    1. Cada uno. “Chacun” SP, Lecl, VocBN y Gèze. “(Syn. de bakhotxa, mais applicable seulement aux personnes), chacun, chaque” Dv. “Bat bedera, chacun (chacun pris à part). Bat bederak badaki, chacun sait. Syn. edozein” H. v. bakoitz (2), norbera.

    Batbederak pensa beza arimaren gainian / nola salbaturen duen hura bere finian. E 39. Nigar begi bapederak bere aldias oroiturik (Pamplona, 1564). TAV 3.1.18. Ezen Iaunak bere Elizari egiten drautzan ungi guziak diradela fideletarik batbederaren probetxutan eta salbamendutan, zeren guziék baitute komunione elkharrekin. Lç Ins C 7v. Iakobek hiltzean Iosephen semetarik batbedera benedika zezan. Lç He 11, 21 (TB bi semeak, Dv aldizka benedikatu zituen Josepen semeak, Ol Yoseren semeak banaka onetsi zitun, IBk Joseren seme bakoitza). Eta hamabi borthák ziraden hamabi perla, batbederatan bat. Lç Apoc 21, 21 (He bakhotxaren bat, Ip bakhoitzkal). Bapedrak duela Aingeru bat begiratzen duena. Ber Trat 31r. Bizi deño bortxa bedi halakotz bat bedera / Konfesioan manatu penaren konplitzera. EZ Man I 121. Bat bederak emozue / zor zaion ohorea. EZ Noel 114. Eta hetan trabailla arazitzen zituen Faraonek bere azpiko iende hek, seiñalaturik bat bederari, bere eguneko lana eta sailla. Ax 26 (V 15). Badakizu zer behar zaion batbederari eman, eta zergatik hunek gutiago horrek geiago duen. SP Imit III 22, 3. Ukhen diala borondate, eta intenzione, ezkillaren soiñuez gure bat bederaren obligatzeko. Tt Onsa 48. Izanen da liburua, / Non baitaite markhatua / Bat-bederaren kontua. Gç 159. Eta hala bat bederak behar lituke artha handirekin hastetik eritarzun horri erremedioak eman. Mong 593. Zoñek Jinkoaren miragarriak ohoratzen baitzütien, eta bat bederak bere anzo minzo zirela enzüten zütian. Bp II 72.

    (s. XVIII) Eta biek egiñ izan zuten amets bat, batbederak bere ametsa gau batean. Urt Gen 40, 5 (Bibl bakotxak). Erran nahi du bat-bederak eztuela zer loriatu xoilki bere aitzinekoen eginbide, eta merezimenduetan. ES 106. Eta horiek guziak gertatzen dire Jainkoaren zuhurtziaren eta iustiziaren ordeñuen arabera, zeiñak pisatzen baititu batbederaren disposizioneak eta merezimenduak. Ch I 13, 6. Batbedrak uste behar duela gastiguak hobeki dituela merezi konsolazioneak baiño. Ch III 52, tít. Eta nik bapederari partitzen baitiotzat argiak merezi duela iuiatzen dudan bezala. Ib. 43, 4. Predikuak beartuzie artu deseo andi bateki izan daitezen zuen probetxutan, ainola bapedraren bailerduka [=’como si hablara para cada uno’] predikazaleak. SermAN 1v. Orhoit gaitezin bat bedera Jainkoak egin darokun graziaz. CatLav 2 (V 10). Irakurtü dütien gaizen ororen entzüteko, erran nahi beita batbederaren kontzentziaren ikhertzeko. Mst III 43, 2. Jainkoak etzuen entzun printze ondikozko haren othoitza, zeren etzen bihotzetik heldu. Orobat da gutarik bat-bederaz. Lg I 273. Jinkoa gu batbederatarik eztela urrun. AR 75. Manifestatzen diola bapedrak bere k(on)zienzieko sekretu guziak (Muruzabal, s. XVIII). ETZ 72.

    (s. XIX) Gauza horren frogatzeko / Ez dut urrun joan beharko, / Badaki bat bederak. Monho 66. Bat bederak bere estaduko eginbide edo obligazioetatik [konzienziako billakuntza egiten du]. Añ CatAN 48. Bat-bederak hautatuko du hobekienik dagokon meditazioneko geia edo sujeta. Dh 52. Haren aintzinean erraiteko Arrosarioa eta Ama Birjinaren Lithaniak edo bertze zerbeit othoitz, bat bederak bere debozionearen arabera. MarIl 12. Bekhatüren phenaren pian, batbedera obligatürik da kofesoraren ordren eta penitenzia ükhenen konplitzera. UskLiB 86. Aborritua naiz, diotza, eta nortaz? / Oroz eta batbederaz. Gy 239. –Zer da examina? –Da bere bat banak oroitzea edo bat bederak bere aldetik eginala egitea bere bekatuez oroitzeko. CatEliz 470. Bat-bederak jasanen duen juiamendu berezaz. Dv LEd 189. Nihor ez diteke deskansu. Aitzitik hirrisku handienean liteke bat bedera. Hb Egia 55. Kondiak eman behar / Ditu bat bederak. Bordel 144. Bat bederak ükheiten dütian graziak, eta bat bederak egiten dütian obra hunak, baliatzen direla Khorpitz güziari eta Elizaren menbrü orori. CatS 34. Heldu naiz hiru gauzen / zuei ematera. / Galda zatzue hirur, / berex bat bedera. Zby RIEV 1908, 772. Gutarik bat-bederak behar duela bizi eta hil, sortzeak eman darozkigun jaidura gaixtoekin. Jnn SBi 171. Huntan orotako ona ororentzat denaz geroz, bat bederarentzat ere baita. HU Zez 139.

    (s. XX) Egun guziez ikusten duelakotz, elhatzen, haztatzen, bat bederak ezagut dezake bere laguna basherrietan egin ez dezaken bezala. JE Bur 201. Ordu berean, aire fresko gaziño bat hautemaiten dauku bat-bederari sudurrak. JE Ber 77. Bakotxak zenbaterañokoa du negurri ori? Bat bederak ezagutu dezake? FIr 174. Zuzena izaki, errubage ta kutsubage baita, bat-bedera zeatz eta oso dedino. Zait Plat 134. Etekin ori bat bederak bere gisa entenitzen du, eta emen eztago geiago itzegin bearrik. Vill Jaink 85. Ona emen, alorren bereizkuntzak aipatzeko tokia: bakoitzaren indarra, kolorea eta bat-bederak berez ekarri dezaken uzta. Ibiñ Virgil 86. Baziren Euskal Herrian ezin konta ahala ipuin […]. Bat bederak ba omen zuen, gainera, bere forma berezi. MEIG IV 96.

    v. tbn. Mat 144. Volt 166. Harb 438. Arg DevB 210. CatLan 24. CatB 64. JesBih 445. CatLuz 32. Lap 397 (V 181).

    Cada. Iainkoa[k] nahi duenean, aisia [sic] bat bederatik uria egiten du. “Quand Dieu veut de chaque vent il pleut”. Volt 167. Eliza bat bederak zergatik dü Patron bat? Bp II 133. Bere presenzia real eta korporalaz Aldareko Sakramendü güziz Seindian, eta bere graziaz eta protekzioniaz bere Elizan eta Giristino batbedera baitan. CatLan 48.

    2. Mismo. Haiek eta gu / ez gaitu / sekula lotuko zorte bat bederaren loturak. Azurm HitzB 64.

    Sinonimoak: izord. Ipar.

        [norbera]: bakoitz, nor, norbera Heg., bat-bera zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izord. (Ipar.) cada uno; uno mismo
    fr izord. (Ipar.) chacun, -e ; soi-même
    en izord. each one; oneself
    port izord. (Ipar.) cada um; si mesmo

    Batbedera bere hizkuntzan baita ezagun nongo den. (Hiztegi Batua)

    batbedera (Gaurkohitza, Domeinu Publikoa)

    batbedera (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:46 pm on 2017/06/08 Permalink | Reply
    Tags:   

    atotsi 

    ad. atotsi, atots/atotsi, atosten 1 dio ad. (nor osagarririk gabe). Gip. Deitu. Faraoiak berehala Josefi atotsi eta esan zion (…). 2 du ad. Gip. Erakarri, onartu. Jainkoak gizon santu hau atotsi edo beregana hartu zuen. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    atotsi (H, A), atotsitu.

    1. Llamar, hacer venir. “Atostea, appeler” H. “Acoger, llamar” A (que cita el ej. de Lard 29). En AxN se explica autemaiten du (454) por atosten du. Bere jaioterrian arkitzen da Etxe eder galant bat berak egiña, azkeneko urteak bere erritarrakin igorotzeko [sic] asmoan, bañan Jaunak atotsi zion lenago, bere adiskide ta ezagun ugarien miñean. Izt C 508. Faraonek bereala Joseri atotsi, eta esan zion […] aita bere aide guziakin erakarri zezala. Lard 59s. Jainkoak gizon santu au atotsi edo beregana artu zuen, ain fede biziarekin beti billatu izan zituen ondasun betikoak gozatzera. Ib. 29. Ea onela beren izketa, erakutsi-on, ejenplo eder eta bizimoduarekin beste gazte autatu onen batzuek ere beren asmo santu ta ibillera-modura atotsitu ta erakarten ote zituzten. ‘Aficionar y atraer’. Aran SIgn 94s. Garizuma denboran berak atotsiturik, beste Aita-lagunak batu zitzaizkan. ‘Llamados por él’. Ib. 98. Begi belarriak izkuta itzazue zeron soñ-egalarekin, arkume beltzak atosten gaitu-ta. ‘Nous appelle’. Or Mi 79.

    2. Acoger, recibir. Esta acepción parece tener su origen en la trad. de Azkue del ej. de Lardizabal (v. supra). Aitorseme ori, noiz-edo-noiz Mikenaiko lur ospetsuak atotsiko du. Zait Sof 17. Oidipu aldarreia nork atotsiko din bere esku-erakutsi urriz? Ib. 105. Aitonak, ollalokak bere egalpean txitoak bezelaxe, maiteki atosten (acoger) zitun billobatxoak. Etxde JJ 99. Jaungoikoa erruki izango al zitzaion bere altzoan atotsiz! Ib. 233. Mayik amaika bider esan zion etxean atotsiko zutela eta etzedilla ijituen gixa orra-onaka ibilli. Ib. 274. Emaria au da: iragarlea atostea, zintzoa atostea, zintzoa etxean artzea, ikasleari antoxin bat ur otx ematea. “Suscipere”. Or Aitork 413.

    Sinonimoak: ad. Gip. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [deitu]: dei egin, deitu, hots egin Heg., dei eman zah., deitatu Ipar. zah.
        [erakarri]: erakarri 

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) dio ad. (G) llamar (2) du ad. (G) acoger, recibir
    fr (1) appeler (2) accueillir, héberger
    en (1) call (2) take in
    port (1) chamar (2) acolher

    Faraoiak berehala Josefi atotsi eta esan zion…  (Hiztegi Batua)

    atotsi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:38 pm on 2017/06/07 Permalink | Reply
    Tags:   

    gauzain 

    iz.  iz. Gauaz zerbait zaintzen duen pertsona; gauaz kaleak zaintzen eta auzokoei ateak irekitzen zizkien pertsona. Ik. sereno. Gauzaina hil eta fabrikan sartu ziren. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    gauzain, gauzai. Sereno. v. GAU-JAGOLE. Juan zan gau-zaya ta esan ziyon: E! Altxa, altxa! EgutTo 29-6-1918 (ap. DRA). Gau-zaiari otsegitera nijoan, ardura gabe. Lab SuEm 191. En DFrec hay 6 ejs. de gauzain.

    Sinonimoak: iz.

        [gau-jagolea]: gau-jagole Bizk., sereno Heg. beh.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. vigilante nocturno; sereno (2) iz. (Mil.) imaginaria
    fr iz. veilleur, -euse de nuit, vigile
    en iz. night watchman, watchman
    port iz. sereno

    Sleegers jauna gauzain bezala kontratatu dute. [Anne Franken egunkaria, Anne Frank / Josu Zabaleta (Erein, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    gauzain (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:37 pm on 2017/06/06 Permalink | Reply
    Tags:   

    porrokatu 

    iz. porrokatu, porroka, porrokatzen 1 da/du ad. Hautsi, xehatu; suntsitu, desegin. Mokorrak porrokatu. Eultzia berehala porrokatzeko. Harresiak porrokatu. Zurezko eta harrizko jainkoak porrokatzen dituzte. Nire bihotza urrikalmenduz porroka dezan. 2 da/du ad. Irud. Bekatuaren kateak porrokatu. 3 da ad. Erabat nekatu. Arras unatua, izerditua eta porrokatua. Agertuko da porrokatua eta zutik ezin egonez. || porrokatu 2 adj. Amorratua, sutsua. Langile porrokatuak. Jokalari porrokatua. Herri hizkuntza zale porrokatuak zirelako. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [hautsi]: apurtu, hautsi, puskatu, koskatu Ipar.
        [suntsitu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., laskitu Bizk., lorrindu Bizk., trimindu Bizk., zuzitu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., narriatu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah.
    porrokatu izond.
        [amorratua]: amorratu, sutsu

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. [xehatu, txikitu] despedazar, destrozar, partir (2) du ad. [suntsitu] (hed.) destrozar, deshacer (3) du ad. [minik eman gabe, borrokan aritu] (Ipar.) luchar agarrados (4) du ad. Ik. borrokatu || (1) izond. extremado, -a, exagerado, -a, empedernido, -a, tenaz, muy amante de (2) izond. cansado, -a, rendido, -a; destrozado, -a
    fr (1) du ad. [xehatu, txikitu] détruire, découper, rompre (2) du ad. [suntsitu] (hed.) défaire, détruire || izond. acharné, -ée ; exagéré, -ée ; invétéré, -ée
    en ad. to break, to smash, to tear to pieces; to devastate, to destroy || izond. zealous, avid; mad; enthusiastic

    Langile porrokatuak dira.

    porrokatu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

    Save

     

  • Maite 10:41 pm on 2017/06/05 Permalink | Reply
    Tags:   

    ingurumen 

    iz. Ekologian, izaki bizidunen garapen eta jardueran eragina duten egoera eta faktoreen multzoa. Autobideek kalte handiak egiten dizkiote ingurumenari. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    ingurumen.

    1. (Det., precedido de gen.). Aproximadamente, más o menos. v. inguru (I, 4). Bogatu zuten ondoan hogoi eta bortz edo hogoi eta hamar bidarten ingurumena. TB Io 6, 19. Laur ehun eta berrogoi eta hamar urtheren ingurumenaren buruan. TB Act 13, 20.

    2. (VocBN -> Dv y A, H), ingumen (Hb ap. Lh). Alrededor(es). “Alentour” Dv. Khondetarra ingurumen guzian aiphatua da. Prop 1900, 71. Gazteagoko eta berdin khartsu direnak, bere ingurumenerat Mill-Hill-dik bilaraziak baditu. Prop 1906, 64. Ingurumeneko haurrentzat altxatuak diren eskola xeheagoetan. Ib. 73. Bil daitezela [zuhur-hitzak] eta ingurumenean aipha, hedatuko dire. Lander RIEV 1908, 624. Haren gostuko ez zen ingurumenetan gizonik, bera bezain ederrik eta zentzudunik. Lf Murtuts 29. Ez dugu ahantzi behar, toki hortan eta ingurumenetan arrotz hainitz bazela kokaturik. Lf CEEN 1973, 129.

    Sinonimoak: iz.

        [ingurunea]: inguramendu, inguru, ingurugiro, ingurumari, ingurune, bornu Bizk., ingurina Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. alrededores, afueras, cercanías (2) iz. (Ekol.) (sing.) medio ambiente
    fr (Biol.) (Ekol.) (sing.) environnement, milieu
    en (sing.) the environment
    port (1) arredores (2) iz. (Ekol.) (sing.) meio ambiente

    Ingurumenaren nazioarteko eguna, ingurumenari Nazio Batuen Erakundeak urtero eskainitako eguna da. Ekainaren 5ean ospatzen da. (Wikipedia)

    ingurumen (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

    Save

    Save

     

  • Maite 10:46 pm on 2017/06/04 Permalink | Reply
    Tags:   

    trapaila 

    iz. Bat-bateko haizearen eraginez sortzen den itsaskirria. (Anjel Lertxundi)

    Trapaila, Anjel Lertxundi (Hitz beste, 2005-05-05)

    Sautrela-koek nire gustuko hitz bat eskaturik, trapaila aipatu nien. Bat-bateko haizearen eraginez sortzen den itsaskirria edo trapaila. Estropadetan arraunlari trebatuenek nahi izaten duten itsas zabaleko giro aldakor bizia. Zarauzko gazte batzuek beren asteburuetako girora ekarritako hitza: «Trapaila polita zebilek gaur!». Hitz zahar berritua, testuinguru arrantzale batetik parranda-girora ekarria.

    Xuxen-ek ez dit onartzen. Testu idatzien corpus-ek ez dute jasotzen. Ez da Orotariko Euskal Hiztegia-ko 125.987 hitzen artean ageri. Baina bizi-bizi dago kostaldean. Akademiek, hiztegiak, corpus-ek ezin jaso dezakete hizkuntza bat bere osotasunean. Zorionez. Bestela, akademiak, hiztegiak eta corpus-ak batere trapailarik gabeko itsaso hil baten deskribatzaile huts genituzke.Hizkuntza bizi batek, arraunketa sasoitsua egingo badu, trapaila behar eta nahi, hori da kontua.

    Sinonimoak: iz.
    [trapaila] : itsaskirri

    Beste hizkuntza batzuetan (Word Reference hiztegiak):

    es marejadilla (propiciada por el viento que surge repentinamente)
    fr houle, légère
    en wave movement, undulation
    port marejada, marulho

    Trapaila garaiotan arrantzuan ibiltzeko haina gogorik biltzen badugu, bederen. [Trapaila garaiak, Hasier Etxeberria (Alua Mundua!, 2015-11-09)] (Zuzeu.eus)

    trapaila (Argazkia: Alua mundua!, zuzeu.eus)

     

  • Maite 11:57 pm on 2017/06/03 Permalink | Reply
    Tags:   

    trapailu 

    adj. Aiurri txarrekoa.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    trapailu (-all- G-azp ap. Gte Erd 212). Irritable, de mal carácter.

    Sinonimoak: iz.
    [aiurri txarrekoa] : suminkor, haserrekor

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es irritable, de mal carácter
    fr irritable, irascible; personne qui a un mauvais caractère,
    en irritable, (informal) grouchy; person who has a bad character
    port avinagrado(a), envinagrado(a); pessoa de mau caráter; irritável, irritadiço(a)

    Trapailu halakoa!

    trapailu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel