Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 11:53 pm on 2021/12/19 Permalink | Reply
    Tags:   

    dabantal 

    iz. Ipar. Mantala. Ganibeta mahai hegian pausatu eta eskuak dabantalean xukatu zituen. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    dabantal. (SP, Hb, H), dabantail (-alla H), dabantale (BN-arb), dabantier (H), damentara (S), dantal (B; Dv, VocB), debantal (AN-gip), debantel (AN-gip-5vill, L). Ref.: A (dabantale, debantal, damentara, dantal); Izeta BHizt2 (dantal) .
    Delantal. ” Dabantala (G), id. dabantalla (L) […], dabantiera (BN, S), (avantal, delantal esp.), tablier” H. ” Dabantalea dilingan duzu, el delantal de V. está colgando, mal atado” A. Cf. VocNav s.v. devantal. v. dabantia, amantal, mantal.

    Ohartu ninduzun gure nagusiak baziela bere aitzinean larru xuri xurizko dantal edo taulierra. Elsb Fram 174. Xanxiñ agertzen da, dabantal urdiñ bat soñian eta botilla erdi bat eskuan. E. Decrept RIEV 1914, 103. Alta serbitzariak / dabantal xuritan / Zoin gurbilki ez gaitu / zerbitzaren plantan! Etcham 155. Ganibeta mahain-hegian pausa, eskuak dabantalean xuka, horra nun den orai, supazter xokoan. Lf Murtuts 9. Hunen debantala hain zen zuri eta tonagabea non urrun urrunetik ikus baitzitekeen. Mde Pr 92.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

    [mantala]: aurreko mantal, gona-aurreko, mantal, amantal Bizk., mandar Naf., gonagain g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) delantal, mandil
    fr iz. (Ipar.) tablier
    en iz. (Ipar.) apron
    port iz. avental

    Testuinguruan

    Ganibeta mahai hegian pausatu eta eskuak dabantalean xukatu zituen. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 7:46 pm on 2021/12/18 Permalink | Reply
    Tags:   

    desgogara 

    adb. Gogoz kontra. Desgogara dagoena. || (-en atzizkiaren eskuinean). Jainkoaren desgogara ez egiteagatik. || desgogarako adj. (Gehienbat -en atzizkiaren eskuinean). Ez baita beldur haren desgogarako gauzarik eginagatik. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    desgogara.

    1. (SP, Lar Sup, Dv, H, Foix ap. Lh.), desgogora. (Precedido de gen.). A disgusto (de), contra la voluntad (de); desagradable (a). “À contre-cÅ“ur” SP. “Ce qui est contre le gré” Dv. Cf. Lar: “Desafecto, desgogoa”. Tr. Documentado en autores septentrionales en la forma desgogara y en el alto-navarro Lizarraga, en la forma desgogora .
    Zeren ezta bide bat baizen, eta bat hura ere, guztia da mehar, malkhar, buruz gora, haragiaren kontra eta desgogara. Ax 475 (V 307). Jainkoaren desgogora eta bidegabetan / higanoten fagoretan, kristau onen kaltetan, / Frantzia eta errege biak nahiz desegin, / Espaiñolek liga dute higanotekin egin. (c. 1689). BertsZB 135. Hekien desgogara deus gertatzen bada, altaratzen dire. Ch I 14, 2 (SP desira eztuten bezala, Mst nahi eztien bezala, Ip bere nahiaren kontre, Ol gura duten bestela). Nihor bere buruaz kontent denean, zure desgogaraegiten da. Ib. III 40, 4 (SP higoindu, Mst desplazer egin, Echve desagradatu, Ip hastiatü). Bekhatuari ihes egiten diot, Jainkoaren desgogara ez egitea gatik. CatLav 40. (V 28) Dabilanak aien (buratsoen) desgogora, desgarai, joku, peligro ta desordenazioetan. LE-Fag. Munduko dosteta harroetan, arras andre dena Mariaren desgogora. Dh 265. Nurk ere ezpeitü güdiziatzen gizonen gogara izatia eta ezpeitü axolik hen desgogara izatez. Ip Imit III 28, 2. Emana izan zaioen nausiaren begiko desgogara egin badu, nausiak utziko du.Dv Ex 21, 8 (Urt desagradatu, Ol gogarako ez, Ker gogoko ez, Bibl laket ez). Nekez utziko dut eremu hori, horri lotua nagoelako gogara nahiz desgogara. MEIG VI 88.

    2. (Sust.). Disgusto. ” Desgogara handia egiten darotazu, vous me faites un grand déplaisir. Jainkoari ere desgogara egiten diozu, vous déplaisez aussi à Dieu” Dv.Zer desgogara izan lezake, baldin bere burua legenez (lepraz) […] josia ikus baleza? Dv LEd 65s (Cb Eg II 30 naigabe ).

    Sinonimoak: iz.

    [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) adb. (Ipar.) a disgusto (de), contra la voluntad (de) (2) iz. disgusto
    fr adb. (Ipar.) à contrecœur, contre le gré, malgré soi
    en adb. ill at ease, uncomfortable, embarrased; without enthusiasm
    port (1) adb. (Ipar.) a contragosto, contra a vontade (de) (2) iz. desgosto

    Testuinguruan

    Desgogara egiten du dena.

     

  • Maite 9:34 pm on 2021/12/17 Permalink | Reply
    Tags:   

    harakai 

    iz. Haragitarako gizendu den aberea. Harakaiak hiltzen. Harakai gizenak. Ahari hori harakaitarako behar dugu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    harakai.

    1. (G, AN-5vill, B, BN-baig, Sal; Aq 469 (G), Añ, VocB), harakei (V, G, S; SP, Añ, H (L, BN)), araki (V-arr-al, G-goi), arkai (A). Ref.: A (arakai , arakei , araki); Satr VocP (arakai); Gte Erd 149; Izeta BHizt2 (arakai) . Cebón. “Res muerta sin hacer pedazos (G)” Aq 469. “Cebón, buey” Añ. “Oveja con cuernos y también la destinada a matar” VocB. . “Cebón” , “cebón que se cría para cecina” A. “Oveja destinada a carne” Satr VocP. . ” Ahari hori harakaitako behar dugu (AN-5vill)” Gte Erd 149. En DRA, s.v. arakai, se le da tbn. el significado de “fiesta de la matanza del cebón”. Huná, aprestatu dut neure barazkaria, ene zezenak eta harakei gizenduak harakeitatu dirade, eta guzia prest da. “Mes bêtes engraissées” . Lç Mt 22, 4 (Ol araki gizenduak; He gizenarazi ditudan gauzak, Dv azienda gizenduak, Echn animale gizenduak, Ur abere gizenduak, IBk haragitarako gizenduak). Arakai bat dakarra. (Larraun, 1614). ReinEusk 128. Ala [jai egunetan] ekusten da erri andietan, erretzen dala ogia, iltzen dirala arakaiak, eta ez da au debekatzen premiari begiraturik. AA II 51. Errezibitia bi arakai. HerVal 203. Arakaio [sic] borz emerezira libera, […] ortxaiseneko arzar bat aari bat, […] ortxaiseneko semiaina iru aari. Ib. 201. Meza hasirik zen. Horra nun laborari batek ekarten dian ahüñe bat ederrik. Mañañak nahi üken zükian Haritchabalet-i jakin-erazi baziala harakeia, harakei gazte eta gizena. Const 24 (cf. Etxde JJ 20s: Mañañak jakin-erazi nai izan zion bere apaiz jaunari arakei (aragia jaten zaion aberea) guri ta mardul bat ekarri ziotela). Víctima, animal que se inmola. Moxek erantzun zion: “Izkiguzu, ordea, gure Yainko Yauberi eskeñi bear dizkiogun arakei ta opariak”. ‘Hostias quoque et holocausta’. Ol Ex 10, 25 (Urte sakrifizio eta holokausta, Dv bitimak eta holokaustak).

    2. harakei (S ap. A), harekei, haraki. Carne de animal sacrificado. “Carne en venta” A. Aberen hartzez harekei formaz edo berze faizoiñez, harmeki laster eta presa eginez. Etchart 1.1v. Lürrian aldiz zer da edertarzüna, gorotz zathi bat elhürrez estalirik, beire bat kolore faltsüz pintratia [sic], arakei bat horek zathizkatzen diena. Egiat 185. Manhatü zian gero khen ladin khorpitza etxerik ta arakeietara urthik. Ib. 174. Erosten duzienian / harakirik buxerian / libera hamabia sos / paka ezazie han berian. AstLas 41.

    3. (Lar→H), arkai (Lar). “Cecina, […] síncope de z ezen illa, toro muerto, arkaia, arakaia ” Lar. [Oilo] batzuk saldu, besteak zezin edo arakai-ordez emon, besteak txitatako gordeaz. Ezale 1897, 197a. Atzo erriogia ta arakaia irentsita, biar arakaia ta erriogia jan bear dutenai, ezin bada, bi zukuren urren, eltzekariak eman, gero bi jaki ugariz naia egin dezaten? A Ardi 46.

    4. Carnicería, matanza. Danielek ber gaiza dereikü eskentzen, orozbat Jusef Ama Berejinaren senharraren ametsetik, errege Herodaren arakeietik Jesusen salbatzeko, Ejipatara zianian eraman. Egiat 271. HARAKAI-HILTIN. “Arakei-hiltin (S-saug), charogne” Lh.

    Sinonimoak: iz.

    [harakai]: haragitako abere, haragi-abere, okela-abere (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. cebón, -ona (2) iz. víctima, animal que se inmola
    fr (1) iz. engraissé
    en (1) iz. fattened
    port (1) iz. cevado(a)

    Testuinguruan

    Ahari hori harakaitarako behar dugu. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 12:02 am on 2021/12/17 Permalink | Reply
    Tags:   

    pikabuztan 

    1 iz. Ipar. Karrozetan, bertara igotzean zangoa finkatzeko burdina. Ik. ointoki. 2 adj. Ipar. Buruarina, ganoragabea. Euskal gizarteak, bateraturik, betiko pikabuztan bakar batzuek salbu, elkartasun goresgarria adierazi du. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    PIKA-BUZTAN.

    a) Pusilánime; tonto. “Pika buztana bezen ergela (BN-lab), muy ligero, frívolo; litm., fatuo como la cola de la picaza” A. Hainbertze muthiko zantzail, bizkar handi, neska ergel ostoila, pika buztan. Eskual 15-11-1901, 1. Zuzenez segurki erraiten da holako horietaz direla pika-buztanak, ezen kameluak derabilzka, haizeak pikaren buztana derabilkan bezen errexki. Barb Sup 56. Aita batek luken bihozminik handiena nuke ene semetarik batek hartzen balitu aitzinean dugun pika-buztan horren manerak. JE Ber 72. Holakuak ditügü deitzen phika-buztan! GH 1930, 510. Jende perttoli, pika-buxtan batzuek hedoietan gora altxatzen zituzten gisa hortako balentria ederrak! Etcheb MGaric 229 (ap. DRA). Trixte paketa. Borondaterik gabeko pika buztana! D. Landart Anaiaren azken hitzak (Donostia, 1999), 171. Bixtan da erresumetako jaun minixtroak ez direla, eskualdunak erran liron bezala, phika buztanaren umeak! SoEg Herr 24-4-1958, 1.

    b) Estribo de carruaje. “Karrosetan zangoaren igaitean, finkatzeko burdinari erraiten dakote lekutan pikabuztana […] zerbeitez izen bereko xoriaren buztana gogoratzen duelakoan” Eskual 31-7-1908, 2.

    Sinonimoak: izond. Ipar.

    [ganoragabea]: ganoragabe Bizk., arin, babo, babalore, eltze, bulunba, ergel, alproja Heg., ganoragabeko Bizk., txotxin Bizk. g.e., koko Bizk. g.e., memelo Bizk. beh., zoroko g.e., txolin g.e., narra g.e., inputika g.e., haizebelats g.e., alotza g.e., ganbelu beh., pergut Zub., ilupa Naf., gangar Bizk., txotxolo Bizk., tankalo Bizk., kaiku, txoropito Heg., pettux Lap., taket Bizk., xanfarin Ipar., papao Bizk., zoroxka, buruarin, mozolo Bizk., inozo, astapito beh., tetele Ipar./Naf., tentel Bizk., pepelerdo Bizk., lelo Bizk., lapiko Bizk., kokolo Bizk., ganorabako Bizk., atunburu Bizk., tontolo Heg., pello Ipar., ments Ipar., zozoilo, zozo, zoro, txoriburu, txatxu, tutulu, tontolapiko, tonto, memo, lerdo, lelantoni, kirten, kaskarin, eroxka, ero (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar, Adorez eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Ipar.) estribo de carro (2) adj. inconstante, voluble, negligente
    fr (1) iz. (Ipar.) queue de pie (2) inconstant, versatile, négligent
    en (1) iz. running board (2) inconstant, unstable, fickle, negligent
    port (1) iz. (Ipar.) estribo de carro (2) volúvel, instável, inconstante, negligente

    Testuinguruan

    Euskal gizarteak, bateraturik, betiko pikabuztan bakar batzuek salbu, elkartasun goresgarria adierazi du. (HITZA BAHITUA, P.J., (2003-03-06, 1. orr.))

     

  • Maite 11:23 pm on 2021/12/15 Permalink | Reply
    Tags:   

    xirmi-xarma 

    iz. Ipar. Aztikeria. Ez dugula gutartean sorginik, xirmi-xarmaz dirua sortzeko. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    xirmi-xarma.

    1. Encantamiento, sortilegio. v. xarma. Alderdi guzietan ohore handienak eginen diozkate [De Gaulle’ri] . : entseatuko dira bai Rusoen bai Anglesen xirmi-xarma guzien suntsitzerat. Herr 21-4-1960, 1. Indietako gosete beltza xirmi-xarmaz bezala argitua eta kuntsumitua. Herr 9-6-1966, 1. Ez dugula gutartean sorginik, xirmi-xarmaz diru sortzeko. Barb GH 1970, 37.

    2. (Empleado como fórmula mágica). “En San Juan de Luz, Urrugne y otros pueblos de Labort es frecuente hacer la higa a las viejas que tiene fama de brujas, al mismo tiempo que se dicen las palabras Xirma, xarma puyes! ” RIEV 1920, 114.
    Estal nezazu eta igor jende beltz horiek! Xirmi-xarma! xirmi-xarma! Haiza zatzu, haiza zatzu! Guilsou GH 1952, 178.

    3. Por arte de magia. Aal banitu, xirmi-xarma, iragan-arazten, orren orde, Bigarren Inperioko “kalexa” bat, Leen Inperioko “dilientzia” bat. Lf Egan 1955 (5-6), 6s.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

    [aztikeria]: aztiatze, aztikeria, enkantu Heg., aztiketa g.e., aztinantza zah., xarmadura Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) brujería, hechicería, magia; encantamiento
    fr iz. magie, sorcellerie
    en iz. witchcraft; magic
    port iz. bruxaria, feitiçaria, magia; encantamento

    Testuinguruan

    Ez dugula gutartean sorginik, xirmi-xarmaz dirua sortzeko. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 10:07 pm on 2021/12/14 Permalink | Reply
    Tags:   

    aterizki 

    iz. Ateri dagoen denbora, aterrunea.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    aterizki. (AN-larr), aterixki (B). “Escampada” Asp ANaf. “Aterixki , momento en el que no llueve, nieva, etc. Orai aterixki dago” Izeta BHizt2 .

    Sinonimoak: iz.

    [aterizki]: (Meteorol.) aterraldi, aterrune, aterrarte

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. s.f. (Meteorol.) escampada
    fr iz. accalmie, éclaircie
    en iz. clear weather
    port iz. estiada, estiagem

    Testuinguruan

    Orai aterixki dago. Izeta BHizt2. (Orotariko Euskal hiztegia)

     

  • Maite 9:22 pm on 2021/12/13 Permalink | Reply
    Tags:   

    atertu 

    ad. atertu, ater, atertzen || 1 du ad. Euria, elurra edo antzekoa egitetik gelditu. Euri-jasak berrogei egunez eta berrogei gauez atertu gabe iraun zuen. Atertzen duenean aterako naiz. 2 da/du ad. Gelditu; geldiarazi. Atertu gabe hitz egiten. Berrizaleek eragin duten iraultza ez da sorterrian, Frantzian, atertzen, mugak ez baititu haren olatuak gelditzen. Herri jaietako suen antzera atertu gabe ari da askatzen txinparta goriak. Ater dakizkigun negarrak. Lekuko bat arras idorra, bestea ezin atertua. Ez gaitezela ater ongi egitetik. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1. (V, G, AN, B, BN; Lar, Añ, VocB; -th- L-ain, S; SP, Lecl, VocBN.( A)Gèze, Dv, H), atartu (R-is). Ref.: A; Iz R 302, Ulz , ArOñ ; Etxba Eib; Lrq; Gte Erd 28, 110, 111; Elexp Berg . Escampar, dejar de llover, de nevar, etc. “Ezta behin ere athertu, il n’a point cessé de pleuvoir” SP. “Serenarse el tiempo de lluvias” Lar. “Escampar” Lar y Añ. “Athertu da, il a cessé de pleuvoir” H. “Atertu” Izt C 235 (en una lista de fenómenos meteorológicos). “(V. int.), cesser de pleuvoir” Lrq. “Atertutzia bai guri komeni, baña ez dakitt” Etxba Eib. “Atérketan badau, si para de llover” Iz ArOñ. “Átartu dien, ha escampado” Iz R. “Orain atertu du (G-azp, AN-5vill, B)” Gte Erd 110. “Atertu du (V-arr, B, BN-arb), txingorra egin du baña atertu du (G-azp)” Ib. 28. “Atertu du mementoan (BN-arb)” Ib. 28. “Eztau atertu gau guztian” Elexp Berg. Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es empleado tanto con aux. transitivo como con intransitivo. El uso explícito de euri, etc. junto a atertu (euria atertu da/du ) es relativamente más frecuente al Norte. En DFrec hay 4 ejs., uno septentrional.

    2. (V-m, AN-gip-araq; Dv). Ref.: A Apend; Satr CEEN 1969, 85; Gte Erd 28. Cesar, detenenerse, parar. “(Fig.), jendea etzen athertzen, le monde ne cessait pas de venir, d’aller” Dv. ” Atertu miñak (V-m), calmarse los dolores” A Apend. ” Aterzen eztena (AN-araq), el que habla mucho” Satr CEEN 1969, 85. ” Jentea atertu gabe eldu zen (AN-gip)” Gte Erd 28. v. gelditu. Tr. Con instrumental lo emplean Lizarraga de Elcano y Orixe, con ablativo Ducq, J. Etchepare, Barbier, Orixe, Lafitte e Ibiñagabeitia.

    3. Resguardarse de la lluvia. Zetarako ixango ete dok gixairudi au, atertuteko baño –elaiak esan eban–. Emen bustiten nok-eta, beste leku batera jo biarko yuat. Altuna 12s.

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [euria-eta egitetik gelditu]: ateri egin    

    [gelditu]: jas. gelditu, geratu, baratu Ipar./Naf., ekuratu Zub., arrastatu Ipar. zah., trikatu Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) du ad. escampar, dejar de llover, dejar de nevar (2) da ad. cesar, detenerse, interrumpir
    fr (1) du ad. arrêter de pleuvoir (2) da ad. faire cesser en général, interrompre
    en (1) du ad. [eguraldia] to clear up (2) da ad. to stop; to end, to finish
    port (1) du ad. estiar, escampar, parar de chover (2) da ad. cessar, parar; interromper

    Testuinguruan

    Atertu egin zuen eta zerua garbitu. [Itzarri nahi ez zuen printzesa, Felipe Juaristi (Alberdania, 2002)]

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel