azkendu, azken/azkendu, azkentzen || da/du ad. Azkena eman, bukatu. Santuak lehenbailehen azkendu nahi zituen lanak. Ederlan bat, bikainki azkendua. Maiz azkendu genituen geure ikustaldiak haserre bizian. Meza azkendu zen arte. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
ad. [bukatu]: akabatu, amaitu, azkena eman, bukatu, buru eman, bururatu, burutu, akabo izan Ipar., fini izan Ipar., finitu Ipar., hondartu Ipar., urrendu Zub., finatu Ipar. zah.   Â
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) da ad. permanecer, quedar; quedar en último lugar, rezagarse; perderse (2) da/du ad. acabar, finalizar, concluir frda/du ad. finir, achever, terminer enda/du ad. to end, to finish, to conclude portda/du ad. acabar, terminar
Testuinguruan
Eguna azkendu eta arrastiria ilundutakoan, tabernaren batera joaten zen, Bruges-ko bidean, ikatzez baltzituriko eztarria kuytez garbitzen, ate ondoan freskura hartzen zeuden andrazko guztiek lagunkiro egiten ziotela dei. [Ulenspiegelen elezaharra, Charles De Coster / Koldo Izagirre (Elkar/Alberdania, 2007)]
baba lasto, baba-lasto1 iz. Baba landarea. Mutil galanta bera, baba-lastoa legez gazterik hazia. 2 adj. (Irain hitz gisa). Ergela. Seme-alabak bata bestea baino txarragoak: semea baba-lastoa eta alaba baba-lorea. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
BABA-LASTO (V, G, AN, R). Ref.: A; Elexp Berg.
a) “Tallo de la haba” A. “El tallo, la planta de la alubia” Elexp Berg. Mutil galanta bera, baba-laztoa legez gazterik azia. A BGuzur 117. Leitze-landan jan dukan baba-lasto tantai, / egiñen duk ortz-lana, jartzen badite mâi. Or Eus 147.
b) “(V, G, AN), gandul, muchacho grandote” A.
c) Tonto. Lotsabaga lotsabagiori, ume gorri, baba-lazto, tentel… A BGuzur 148. Kristiñau-Ikasbideko liburutxua be eztakien babalasto askok, erlejiñoko gauzetan euren buruak maixu andi egiten dabez. Eguzk GizAuz 7. Baltsakeria edo komunismoa orratzetik arako jantzia, labatik arako opilla dala uste dabe babalasto batzuk. Ib. 10. Seme-alabak bata bestie baño txarragoak: semie babalastoa eta alabie babalorie (V-ger).
d) Cobarde. “A zer baba-lastoa den ori!, zein oillo, zein txepel” (AN-larr) Inza NaEsZarr 205.
Sinonimoak: iz.
[baba(-)lasto] : ergel
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak eta Google Translate):
zilin. (T-L). “Inconsistant. Traînant” JE Ber voc. “Traînant, traînard, herresta, zilin” T-L (s.v. traînage). Arjentinako eremu, larre mugarik gabekoetan lanean artzeko, tokiko indiano zilin, alferrek kalapio, gemen gutixko zuten. Etcheb MGaric 40 (ap. DRA). Burrunba adigaitz batean nahasten dira alemanaren elhe inharroskatuak, italianoaren musika airosa, amerikanoaren hizkuntza zilina, ba eta zonbait hitz latin marruskatu. Herr 28-11-1967 (ap. DRA; la ref. es incorrecta).
(Uso sust., precedido de bere) Ez ninduten hek aditu; aditu banindute ere, baditake lokartuko ziren berdin, ene kondera luzeak loa emanik, ematurik bere zilinaz xakolinaren beraren zihika gaixtoa. JE Ber 36.
(Uso pred.) [Belhar gaixtoek] zikindu dituzte itsuski gari-landak; alha ziren, musker, artho-zangoen artean, hok, aldiz, beren ostoak zilin eta horail. JE GH 1932, 330. Etxerat behar izan zen itzuli barur-hotza, / Oilo batek enganatu balu bezain zozo, / Buztana zilin eta bi beharriak lazo! Leon GH 1953, 178. Rusiak eta Chinak biga egiten. Bien gainean bat sobera. Nor da kanporatuko, nor ahuspez, burua apal, belhaunak zilin, bertzearen aitzinean eroriko? SoEg Herr 12-3-1964, 1. Badira mintzairak, zurruntzan zintzurretik jalgitzen baitira edo ezpainetarik, zilin. Eskuara dago ahoan, aho betean, aho guzia ez baitu sobera. Egunaria 18-9-1966 (ap. DRA).
(Con reduplicación intensiva) Gure buztan hau zertako dugun xuxen nork daki? / Etzaitzue iduritzen, nahiz den ederra, / Horren karga dela dorphea bezain alferra? / Bethi eta orotan / Zilinzilin herrestan. Leon GH 1960, 123.
2. Exquisito (manjar, comida). Ba ekian onek, iñoiz edo bein jateko aozuri ta milingen gogorik izan ezkero, nun zuzendu ta aurkitu, aragi illen antzean biziak bere… Erkiag BatB 138.
3. Gusto, criterio. Naikoa degu olerkietan eta idaztietan mamia ta azala alkarrekin berdintzea. Barrengo gaia, dagokion itz-estalkiz ta irudi-apañez, janztea. Agoxuriak erakutsiko bidea. TAg Y 1933, 22.
Han sabeldarraioa, ahozuria, lamitia, jan-edanera emana, gulara eroria, gosez eta egarriz ur-xorta bat ere ezin erdietsiz, hamikatua ibiliko da, ahuldua eta iragana jarriko da. [Gero euskara xumean, Patxi Salaberri Muñoa, UEU, 2017]
bizitore. 1. (B; Dv→A, Hb, Foix). Emprendedor, trabajador, que sabe ganarse la vida. “Diligens, diligent” Dv. “Activo, diligente” A. “Actif” Foix. “Persona que se agarra […] al trabajo” Izeta BHizt2. v. bizikari (3). . Esku nagiak dakhar erromestasuna, aldiz bizitorearen eskuak biltzen ditu aberastasunak. “Fortium” . Dv Prov 10, 4 (Ol beso langilleak, Ker esku lanzaleak). Emazte bizitorea bere senharrarentzat khoro bat da. Ib. 12,4. 2. (B; Dv). Vivaz, que muestra vitalidad, que vive mucho tiempo (referido tanto a seres animados como a plantas). “Qui promet de vivre” Dv. “Vividor, persona que se agarra a la vida” Izeta BHizt2. v. bizitorio, bizikor. . Halako adarra ez da moko-mokoan hautatu nahi; ez dira han azkarrenak ez eta bizitoreenak. Dv Lab 351. Belhar gaxtuak aldiz artho lantharia beno bizitoreago, bixkorrago. ArmUs 1906, 91. Laur xerri ttipi, gothorrak, bizitore handi-gei,… bena gütixko. GAlm 1954, 44. (ap. DRA)
adj. Ipar. eta Naf. Ergela. Jakintsu direla esanez, tetele bihurtzen dira.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
tetele. 1. (L, BN, S; H (L)), tetel (AN-larr). Ref.: A; Asp Leiz2 (tetel). “Personne de peu de sens” H (s.v. tatalea). “Bobo” A. “Bobo, atontadillo” Asp Leiz2. . Budaren emazteak tetele batzuek dire; Kristorenak, etxeko aingeruak. Hb Egia 66 (Azkue traduce “charlatanas”). Eskual-herri guzian etzuen ikusi emazte uli, gizon tresna eta haur basa […], bere gisako tetele batzu baizik. HU Zez 121. Erranik aski, bero, loale, / abiatu zen gure tetele. Ox 116. Zer elhe tetele zuriak atheratzen othe ditu orduan urinak? Zer perekak egiten? JE Bur 87. Ez nizala pikaren azken umia, ez eta ere irri egiteko errekaitu bat, tetela, ergela edo mentsa. Zub 69. Ago ixillik tetela! TP Kattalin 181. Beharrik ez baituzue gogoan atxiki, Orreagako laborari tetele harek erakutsia. JE Ber 97. Irriz zaudezte segur sendagailu tetele huntaz. Larz GH 1934, 410. Iakintsu dirala esanez, tetel biurtzen dira. Or Aitork 168. Ez da aski tetele edo maltzur izaitea, zanpa-zanpa partiden lerroan eremaiteko. SoEg Herr 21-4-1960, 1. Zerbait athera ditake, balitz ere tetele. Harrazpi “Larresoroko Semenarioa” (ap. DRA). “(BN-lab), persona apática, muelle, sin iniciativa” A. Sinets-araz zazu zure buruari zure zainak, iguzkitarat malinkerian dagon gatuaren pare, tetelearen teteleaz loaren maletan sartzerat doatzila. Herr 22-12-1959 (ap. DRA; la ref. es incorrecta). 2. (H (L)), tetel (B, BN). Ref.: A; Lh; Gte Erd 301; Izeta BHizt2. . “Qui articule mal, en parlant, certaines lettres, et las confond avec d’autres” H s.v. tatalea. “Ceceoso” A. “Solas tetela du (B)” Gte Erd 301. v. tatale. TETELE ETA TATALA. Diciendo tonterÃas. Ez dute merezi populu-buruzagi izaitea, tetele eta tatala, egi gordina gordez, aiseria eta utzieria predikatzen dutenek. Herr 22-12-1966 2. TETELE-METELE. A lo tonto. Batzuetan goxatzen zaio begitartea [Khrouchtchevi] eta tetele-metele eskaintzen Amerikari, duela gutixko hasi den bezela, bien artean mundua erdizka dezaten. SoEg Herr 7-9-1961, 3.
Reply