Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:40 pm on 2021/03/06 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zaharberritu 

  zaharberritu, zaharberri, zaharberritzen || 1 du ad. Zaharra berritu; zaharrari berri itxura eman. Ik. eraberritu. Berak landu eta eraberritu dizkigu euskal prosa eta neurtitzak, hizkuntza ere zaharberrituz. Liburua zaharberritu zuen eta izen berri batekin argitararazi. Teilatua teila zaharrak erabiliz zaharberritu da. 2 (Partizipio burutua izenondo gisa). Oteizak sortu dituen mito berri edo zaharberrituak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zaharberritu.

  1. zarberritu, zarraberritu (Sal ap. A ). Renovar. “Refrescar, renovar” A. Iziarko eleiz-batzarreak anzola ura berrietatzeko darabiltzan asmoetan eztakit zer erabakiko duen, zar berritzea, edo oso berria egitea. Ag EE 1895b, 75. [Bretoiera] garbitu ta txukuntzeaz batera zar berritu ta aberastu zan. Lab Y 1933, 254. Itz-neurtizkera zarberritzeak ekarri ditun etekin, onura ta onaurkiak. Zait EG 1950 (1), 7. Teresa deunakin da Donibane Gurutzakin zar-berritzen dan kantetako olerti-joera orrek prantziskotarren jatortasuna du sorburu. Gazt MusIx 162. Beharrik, hunek jestu batez xuxendua baitzaukun gure bizikleta zahar-berritua. Larre ArtzainE 104. Euskal prosa eta neurtitzak, hizkuntza ere zaharberrituaz. MIH 294. Egunoroko doinua zahar-berritzeko erantsi ohi diren aldakuntza apurrak sartzea ere ahaztu egin zaie. MEIG I 150. Atzeratuxea nabil aukeran. Zaharberritu beharrean aurkitzen naizela uste dut, ordea, pintura berri eta hutsago baten bila saiatzen dagoela nere bidea. Ib. 66.

  2. + zarberritu. Resucitar, sacar a la luz de nuevo. Ortaz, mordollozale orrek ez dezala muzin egin, zenbait itz zar-berritu arkitzean, berriak diralakoan. Lanak izango ditu liburu osoan itz berri berriak billatzen. Or MB VII. Liburu sorta zaharberritu baten atarian. MEIG IV 123.

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [berriztatu] : berriztatu, eraberritu. Ant. zahartu.

  [eguneratu] eguneratu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. renovar(se), reformar(se) (2) du ad. (Art.) restaurar
  fr (1) da/du ad. renouveler, rajeunir, moderniser, actualiser (2) da/du ad. (Art.) restaurer
  en (1) du ad. [pertsonak] to renew, to reform (2) du ad. [eraikina, gela] to renovate, to refurbish, to restore
  port (1) renovar-se, reformar, aprimorar, melhorar (2) restaurar, reconstruir

  Testuinguruan

  Berak landu eta eraberritu dizkigu euskal prosa eta neurtitzak, hizkuntza ere zaharberrituz. (Hiztegi batua)

  Berak eta Anek zaharberritu zuten baserria goitik behera, oso laguntza gutxirekin. [Bizia lo, Jokin Muñoz (Alberdania, 2003)]

  

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:11 pm on 2021/03/05 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  buhatu 

  1 du ad. Ipar. Putz egin, ufatu. Sua buhatu: suari putz egin. Kasurik egin gabe nondik haize aldakorrak buhatzen duen. 2 du ad. Ipar. Kilikatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 buhatu. Etim. Préstamo románico; cf. gasc. bouhà . v. tbn. DCECH s.v. bofe . 1. (BN-mix, S; VocS , Lar, Hb, Gèze, Dv), bohatu (O-SPAd→SP). Ref.: A; Lrq.
  (Aux. trans.). Soplar. “Souffler” O-SPAd 880, SP, VocS, Gèze, Dv, Casve. “(Sc) soplar” A. v. ufatu. Tr. Exclusivamente septentrional.
  Eta hori erran zuen ondoan, buhatu zuen heien gainerat, eta erran zioten: errezebi zazue Izpiritu Saindua. TB Io 20, 22 (EvS, Leon buhatu; Lç, LE, Ol (h)ats eman, He hatsa arthiki, Dv haize egin, Or, IBe arnas(a) egin). Ikhusi nituen laur aingeru […] atxikitzen zituztenak lurreko laur haizeak, haize batek ere ez zezantzat buha […] lurraren gainean. TB Apoc 7, 1 (Ip buha; Ur (V) putzik egin). Eta ikhusten duzuenean haizea buhatzen eguerdiko aldetik, erraiten duzue bero eginen duela. TB Lc 12, 55. Eta noiz ere […] haiziek buhatu baitute, eta eman etxe horren kontra, ezta hori erori, zergatik fundatua baitzen harrokaren gainean. EvL Mt 7, 25 (TB, Ip buhatu; Lç, Ol eraun(t)si, IBe jo). Hire deseiñaren konplitzen / ehiz izanen kapable, / khiristi armadak oro / kunpaiñan buhatüz ere. Mustafa 214. (ap. DRA) Belharra ihartu da eta lorea erori, zeren Jaunaren hatsak gainera buhatu baitu. Dv Is 40, 7. Lau haizeetarik athor, izpiritua, eta hil horien gainera buha zak, eta berriz bitz beitez. Dv Ez 37, 9 (Ol, Ker putz egin). Kasürik egin gabe zer berartan borogatzen dian eta nontik aize aldakorrak buhatzen dian, aitzina badoa bere gogoaren indar oroz. Ip Imit III 33, 1 (Echve, Leon jotzen, Pi putz egiten). Aize borthiz batek buhatzen zialarik. Ip Hil 203. Otsailak buha, buha, xoxoa kafiran hila. GAlm 1956. (ap. DRA) (Con compl. directo). Avivar (el fuego); fig. animar, incitar.
  Iraun beharko du bethi, / Bethi indar berean, / Yaunaren kolerak / Buhatzen duen suak. CantIzp (1868), 113. Ez da su hura [ifernukoa] mundu huntako suak bezalakoa, bainan su bat, Jainkoak bere justizian eta koleran phiztu eta buhatzen duena. Lap 414 (V 189). Behar oraino [errientak] berotu, buhatu, kitzikatu gibeletik, makurrago joan diten. HU Aurp 138. Drumontek hasi du berak pizten sua […]. Bizkitartean berari ere ongi gosta zaio sua piztu ondoan, haren buhatzea eta kitzikatzea. Ib. 60. Zure haizea buhatu duzu, itsasoak estali ditu.Bibl Ex 15, 10. Hañ dira handi gaseta gorriek buhatzen deizkien gezürrak, eta hañ dira hürrün hedatzen. ArmUs 1893, iii. “(BN-mix), apagar luces” A (seguramente habrá que entender ‘apagar luces soplando’). 2. Volar por los aires, explotar.
  Tarnoz-en etxe bat buhatua […]. Gaza untzia nunbait zaltratua zitaken: sua lotu zaio eta zartatu da, murru, tronadura eta paretak airatuz. Herr 9-6-1966 1.

  2 buhatu . 2 buhatu (bua- SP sin trad.). Cf. 2 buba .

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [ufatu]: arnasa bota, arnasa eman, haize egin, haize eman, hats eman, putz egin, ufatu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  (1) du ad. (Ipar.) soplar, avivar, atizar (2) du ad. (Ipar.) animar
  fr (1) attiser (2) remonter le moral à
  en (1) rekindle, stir (2) cheer up
  port (1) atiçar (2) encorajar, animar

  Testuinguruan

  My Heritage plataforma genealogikoak Deep Nostalgia izeneko aplikazio bat abian jarri du, argazkietako pertsonei mugimendu apurra eta, itxuraz, bizitza laburra ere buhatzeko. [Sakon, Angel Erro (Berria.eus, 2021-03-04)]

  

   
• 

  Maite 9:41 pm on 2021/03/04 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  murko 

  iz. Pitxerraren antzeko ontzia, batez ere apaingarri gisa erabiltzen dena. Sevres-ko murkoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  murko. v. 1 mulko.

  murko.

  I. (Sust.). (V-ger-ple-arr-oroz-gip, G; Lar Sup , Aq 569 (G), Añ, Hb, H (V, G)), murku (V-gip), morko (V-gip; H). Ref.: A ; Urkia EEs 1930, 9; Iz ArOñ (morko); Elex Berg2 . “Jarro” Lar Sup. “Cangilón, botijón” Aq 569. “Jarra” Añ. “Landan ura gorde ta erateko lurrezko ontzi txikia” Urkia EEs 1930, 9. “Botijo” Elexp Berg2. v. burko. . Dindika murkoa betatu doa. RS 94. (v. tbn. 191) Morko andi batzuek bete erazi zituen urez. Mg CC 196. Eta onetarako [olioa] ifintzen da lurrean lur konketan edo lur murkoetan. It Dial 106 (Ur lur murko; Dv korkoil, Ip lürrezko butilla). Musturdun morko edo murko biribil lurrezkoagaitik. A Ezale 1897, 167a. Sulla, morko ta beste urontzi batzuek. Ag G 15. Sevresko murkua. “El jarrón de Sèvres” . Laux AB 31. Murku zar arkapeko, arkapeko murku zar. (V-gip) A EY III 365 (trabalenguas). An urrean egoan morko zabal batean eskuak busti zituan. Erkiag BatB 95 (v. tbn. 104).
  v. tbn. Otx 112. Gand Elorri 211. Etxde Egan 1961 (1-3), 95. (msOch 319, Izt 36v), morko (V-ger-m ap. A). “Jarro desportillado” msOch 319. “Vasija grosera, jarra desportillada” A. “(V-ple), orinal, vaso de noche” A.

  I I (Adj.).

  1. morko. Desportillado, (vasija) deteriorada. Lurrezko pitxar morko ta leiarrezko edanontzi batzuk. Ag Kr 19. Kazuelatxoan intxaur-saltzea, / txarro morkuan txunpletin. “Aita San Migel” (ap. DRA).

  2. (V-ger-ple-arr-oroz ap. A), morko (V-ger-m ap. A). “Persona grosera” A. || MURKO EGON. “Murku dao, está de morro (enfadado)” Iz ArOñ.

  Sinonimoak: iz.

  [suila]: edarra, pegar, suil, ferreta Ipar., txanbil g.e., txantxil g.e., lusuil Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. vasija, cántaro, jarra
  fr iz. récipient, pichet, cruche
  en iz. vessel, pitcher, jug
  port iz. vaso, jarro

  Testuinguruan

  Ming dinastiako murko baten truke 1,22 milioi euro ordaindu dute Londresko Bonhams enkante etxean. [Berria, 2009-05-16, «Murko txinatar bat 1,22 milioi eurotan erosi dute» [Kultura]]

  

  Murko dago! #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 9:51 pm on 2021/03/03 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zizpuru 

  iz. Hasperena. Zotin-zizpuruen hotsa. Zizpuruak eman. || zizpuru egin Hasperen egin. Begiak landa ilunetatik aldendu zituen aharrausika, eta zizpuru egin zuen. || Azaleko zizpuru batzuk egin.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zizpuru. (V, G, AN; Añ (AN), Izt 114r, VocCB , Dv (V, G), H), zispuru (Lar, H), zispirio (Lar, H), zispiro, zizpiro ( VocCB , s.v. zizpuru ), zizpirio (H), zizpiru, sispuru (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (sispúru). Suspiro; gemido; sollozo. “Suspirar, zizpuruak emon” Añ. “Sollozo” Ib. Tr. Documentado en la tradición vizcaína desde Betolaza, y tbn. en autores guipuzcoanos desde mediados del s. XIX. En el s. XX su uso disminuye.

  Zuri emaiten deutsuguz zizpuruak, negar egiten dogula erri negarrezko onetan. Bet 7. Negar egingo dau zizpuruandiagaz. “Gemidos” . Cap 151. Erantzun eutsan andrakume gaixuak zizpuru ta zotin andi bat emonda. Mg CO 152. Zispuru ta sentimentu asko eginik. Añ GGero 76. Buruba makurtu ta azaleko zizpuru batsuk egitia ez da asko damu. JJMg BasEsc 58. Emon eutsan negarrari, ta zizpuru andijakaz asi zan erregututen. Ur MarIl 109. Ala ere, Jesusek ez itzik atera zuen, ez zizpuru bat aditu zitzion. Lard 454. Nere azkeneko zispirio eta asnasa eman ditzadanean. Arr EL 262. Ez ta ere zispiro bat kemeatzea. Otag EE 1881b, 91. Ainbeste gogo amodiozko, / laztan bero ta zispuru. Otag in FrantzesB II 130. Oien zispuruak dira limurkari bat aetara eraman erazitzen dituena. Ant EE 1884b, 285. Erroman oi dozu zizpiru. AB AmaE 152. Firi firitxo dator / aixe zirimiria, / zizpuru bigunakaz / esnatzera orria. Ib. 383. Ango tristesiak ez dauko zispuru bateko konsuelorik. Itz Berb I 285. Zispuru luze bat emon. Ag AL 87. Zizpuru eta inkesak soiñu egin dabe sasiarte, gartxuondo ta elorri-adarretan. Erkiag Arran 183. Larri zaar baten asperen-zizpuru / aizezko bat baiño ez dalako. Gand Elorri 224. Tarteka zizpuru samur batzuk entzuten dira. Or in Gazt MusIx 40.
  v. tbn. CrIc 32. Astar II 205 (163 zispuru). A. Arzac EE 1882c, 378. Camp EE 1883b, 523. Azc PB 57. Ag AL 81. Zispiru: Ag Serm 368.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

  [hasperena]: antsia, arnasbehera, hasperen, hasbeherapen Ipar., hasbehera g.e., beheraspen zah., suspirio zah., arnasbotatze Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. (batez ere B) suspiro
  fr iz. soupir
  en iz. sigh
  port iz. suspiro

  Testuinguruan

  Begiak landa ilunetatik aldendu zituen aharrausika, eta zizpuru egin zuen. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 10:37 pm on 2021/03/02 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zorabiagarri 

  adj. Zorabiatzen duena. Ik. zorabiatzaile. Urrin zorabiagarria ere erabiltzen du. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: izond.

  [zorabiatzailea]: zorabiatzaile (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  izond. mareante; de vértigo
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Garbi-usain zorabiagarri batek hartu zuen konpartimendua eta bat-batean eguzkiak irten zuen bete-betean, eta paisaia elurtu berriak, edertasun paregabez, argi-keinu bizi etengabeak eragiten zituen eguzkiaren begi jolastietan. [Ihes betea, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2006)]

  

   
• 

  Maite 10:24 pm on 2021/02/27 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  ziziri 

  iz. Belar landarea, bi hazi biribil dituzten lekak ematen dituena (Lens culinaris).

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ziziri. (V-ple ap. A ). “Lenteja” A. Cf. txitxirio.

  Sinonimoak: iz.

  [landare jangarria]: dilista, aixkol, ilar biribil Ipar./Naf., ilar xabal Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B) lenteja ➥ dilista
  fr iz. lentille
  en iz. lentil
  port iz. lentilha

  Testuinguruan

  Ziziri-ale bat ematen duzu! #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:41 pm on 2021/02/26 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  geldigor 

  adj. Geldigaitza, egongaitza. Haur geldigor honek ez gaitu bakean uzten.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  geldigor. (V-gip). Inquieto. “El inquieto, o sea, el que no para quieto” Iz ArOñ. Beste erritarrak baño zerbait geiago zirala uste zuten eta besteen gain agindu ta nausi izatea nai zuten zaldun geldigor-arro aiek. EEs 1928, 19s. Baiña lan asko izaten duna ta geldigorra da oso, galdera askori lotua egoteko. Iz R 296.

  Sinonimoak: izond.

  [egonezina]: egonezin, egongaitz, ezegonkor, ezinegon, geldigaitz g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. nervioso, -a, inquieto, -a
  fr izond. nerveux, anxieux, qui a le trac
  en izond. nervous, anxious
  port izond. nervoso, tenso

  Testuinguruan

  Geldigorra naiz eta egitasmo askotan sartzen naiz gero itota ibiltzeko. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]