Gaurko hitza

Updates from urtarrila, 2022 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:11 pm on 2022/01/23 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  katarratu 

  da ad. Heg. g.er. katarratu, katarra/katarratu, katarratzen || ad. Hotzeriak joa gertatu.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  katarratu. katarrotu (Añ), katorrotu (G-goi ap. VocZeg ). “Acatarrarse” Añ. “Enronquecer, ponerse ronco” Ib. “Acatarrado, katorrotue” VocZeg 285. Nere eztarri tristea / ia urratu da / naiago det isildu / katarratu baño. GavS 35s. [Korbata] kolkuan eramango det. –Egiya; orla etzaio katarratuko. Iraola 78.

  Sinonimoak: ad. Heg. g.e.

  [marrantatu]: marrantatu, mafrunditu Ipar., errefriatu Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da ad. (Heg.) acatarrarse, constiparse
  fr da ad. s’enrhumer
  en da ad. get a cold, catch a cold, get sick, become sick
  port da ad. encatarrar-se, resfriar-se, constipar-se

  Testuinguruan

  Nere eztarri tristea / ia urratu da / naiago det isildu / katarratu baño. (F. X. Munibe, Orotariko Euskal Hiztegia)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:39 pm on 2022/01/05 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kaskatu 

  kaskatu, kaska/kaskatu, kaskatzen || du ad. Ipar. Kolpe bat edo kolpeak eman, jo. Zangoarekin hirutan borta kaskatzen du. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kaskatu.

  1. (BN ap. A ; SP, VocBN, H), kaskaatu (V-gip), kaskiau (V-gip). Hender, partir, abrir. “Findere vel findi, kaskatze ” O Not 50 ( SP). “Détériorer un corps dur en le frappant avec un autre, fêler une bouteille, un verre” VocBN. ” Eltze kaskatua, pot qui a reçu un coup et s’en ressent” H. ” Kaskáatu dau, cascar (el huevo)” Iz ArOñ. ” Kaskíau, ídem” Ib. (Fig.).
  Kaskatzen dut urruntzean aita-amen bizia. Hb ( in Herr 875, 4 ). (G-azp).
  Trastornarse, estar tocado.

  2. (B, S; Dv, VocB, Foix). Ref.: A; Lrq . “Frapper” Dv. “Golpear” VocB. “Choquer” Foix. “Heurter (un objet, non une personne)” Lrq. Kaskatuz zango muturrak. JE Bur 26. Besagainka diola kaskatzen bizkarra. Ox 94. Bizikleta kaskatu dautazue eta hautsi. JE Ber 45. Bildotx beltxa eman zen Pettanekin bezala Piarres ttipiarekin, milika, jauzi, kaska, puttar eta itzuli. SoEg Herr 10-4-1958, 1 (podría interpretarse tbn. como sust.). Elgar kaskatzen dute [bi xoriek] . JEtchep 26.

  3. “(Sal, R), debilitarse mucho un fuerte” A.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [kolpatu]: mankatu, zauritu, kolpatu Ipar., zaurtu Ipar., sakitu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. (Ipar.) debilitar(se) (2) da/du ad. (Ipar.) cascar(se), golpear(se), quebrar(se)
  fr du ad. (Ipar.) heurter, frapper
  en du ad. (Ipar.) hit, crack
  port du ad. (Ipar.) bater, socar, quebrar

  Testuinguruan

  Zangoarekin hirutan borta kaskatzen du. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:59 pm on 2021/12/28 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kereta 

  iz. Kanaberak edo kidekoak bilbatuz egiten den hesi, ate edo zernahi gauza. Etxeko keretatik azken agur bat. Kereta hagak. Kanaberazko kereta batzuen gainean etzanik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kereta. Etim. De rom. *cleta .

  (AN, L-sar-ain, B, BN-arb, Sal, S, R; SP, Lar, Aq 773 (R), H; kh- Dv, H), gereta (L, B, Ae; SP, Urt V 199, H), geleta (G, R), geheta, kerete (AN-gip), keleta (Sal, R), keeta ( kh- BN, S; VocBN vEys), keheta (A Apend), keta (kh- Foix ap. Lh.). Ref.: A (gereta, geleta, kheeta, kereta, kerete, keleta); Lh (kheta); Lrq (kheeta); Iz Ulz; CEEN 1971, 339; VocNav (gueleta, guereta, queleta) Izeta BHizt . Cañizo; reja de ramas trenzadas; cancilla. “Palos delgados tejidos y a veces embarrados que en vascuence se llaman gueretas ” Is 70s. “Cañizo, estera de cañas, kañaberazko kereta ” Lar. “Encañado, enrejado de cañas en los jardines” Ib. “Grada, locutorio de monjas, kereta ” Ib. “Jaula para secar quesos (R)” Aq 773. “Espèce de barrière avec des branches menues pliées avec certain ordre” VocBN. ” Kereta barrutik begiratzea, regarder de dedans la jalousie” H. ” Gereta, tejidos de palos delgados, que se emplean, a veces embarrados, para chozas o enramadas” SMuj EEs 1921, 29. “Enrejado horizontal de madera donde se coloca el pan (Ae)” CEEN 1971, 339.

  Etxeko landa erditik markatua keretatik sartzeko. (1765). SenperEus 58. Hortarakotzat, sorhoetan […] egiten dira kheretaz [korralak] . Dv Lab 274. Brontzezko aldarea bere keretarekin. (Ex 38, 30). Ur ( in BOEg 213 (Ur erreja; Dv, Bibl krisela, Ker, BiblE sare ) ). Geretak jauz. “Éviter les poursuites” . Hb GH 1929, 86. Kapera luze bat teilatuari dohakon athe edo keheta xar batekin. Prop 1893, 149. Eginik izan behar lükie txoxezko khereta aldia bat, labe borthan igaiten ahal dien heñian, behar dena labe zolaren garnitzeko. Alth Bot 19. Khanaberazko gereta batzuen gainean etzanak badire. Prop 1907, 45. Zonbat aldiz keetara / ez naiz egotu begira. Barb Piar II 105. Etxeko keretari hurbiltzearekin. Lf Murtuts 34. Belar pherdea metatzen da, taulaz edo kheretaz eginikako molde baten barnean. Gatxitegi Laborantza 94.
  v. tbn. Ox 134. Keeta: Lf Murtuts 8. Geheta: Herr 25-9-1958, 3.

  *gerata (G-bet ap. A ), geata (G-bet ap. A ). “Adral del carro” A.

  *gereta (Ae), keleta (R-uzt), geleta (R-vid). Ref.: A Aezk 293; Iz R 395; VocNav (guereta, gueleta) . “Emparrillado sobre el pesebre” A Aezk 293. “Pesebre especial con barras para que la hierba no caiga al suelo” Iz R 395. “Pesebrera constituída por una especie de escalera colocada horizontalmente” VocNav.

  Sinonimoak: iz.

  [xeila]: xeila Ipar., keheila Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (batez ere Ipar.) cancilla, puerta rústica
  fr iz. portail, porte
  en iz. gate
  port iz. portão, porteira

  Testuinguruan

  Bazka-zortasunarekin kargaturiko finkaren jabeak hori itxi ahal izanen du, baina jabe horrek bidea, langa edo kereta zabaldu beharko du, lur nagusiko abelburuak bertara sar daitezen. [Foru Zuzenbide Zibilari buruzko Konpilazioa edo Nafarroako Foru Berria, , IVAP/IZO, 2005]

  

   
• 

  Maite 10:47 pm on 2021/12/23 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kedartu 

  kedartu, kedar/kedartu, kedartzen || 1 da/du ad. Kedarrez bete. Hango hormak kedartuta daude kearen keaz. 2 (Partizipio burutua izenondo gisa). Zapi kedartu bat. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kedartu. 1. (V ap. A ; kh- Hb ap. Lh.), kedarratu (V-gip ap. Elexp Berg ), keldertu (kh- SP). Cubrir(se) de hollín. “Devenir en suie” SP. Zapi kedartu bat bekoki erdiraño. Mg PAb 124. Ango ormaak kedarratuta dagoz keiaren keiaz. Ib. 117. Arri-ikatz-kez kedartu beiez beren erraiak. A BeinB 36. Iguzkiak errea nintzen, eta ur ezti ihintzik ez nuen ene zintzur kheldertuaren hezatzeko. Prop 1896, 184. 2. kedarratu (V-gip ap. A). Ahumar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. cubrir(se) de hollín, ennegrecer(se) de hollín
  fr da/du ad. (se) noircir de fumée
  en da/du ad. to cover in soot; to be covered in soot, to be/become black with soot
  port da/du ad. cobrir de fuligem

  Testuinguruan

  Hango hormak kedartuta daude kearen keaz. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 11:12 pm on 2021/11/16 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kikirriki 

  iz. Oilar gaztearen oihua edo kantua. Ik. kukurruku. (Hiztegi Batua) || 1. izond. Nabarra, kolore askotakoa. 2. Ik. kukurruku. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 kikirriki. (Vc, Gc ap. A). “Multicolor, abigarrado. Zuri ta gorri ta kikirriki, blanco y rojo y abigarrado (es cantinela popular)” A. [Gizonezkoak] ikustea apainduak, aiñ garbiro ta txukunki, txuri ta gorri ta kikirriki. Izt C 254. Oiala kolore hanitzetakoa edo kikirrikia. GH 1927, 394. [Platonek ludia] bizi, nabar, ximen eta izpildun agertuko digu, dana zuri, gorri ta kikirriki ikusten baitu. Zait Plat 48.

  2 kikirriki. v. kikiriki.

  kikiriki. (Lar, Añ, H), kikirriki (V-m ap. A ). “Quiquiriqui” Lar, Añ. “Chant de coq” H. “Canto de los pollos” A. Oilar, oilanda, oilaxko / oro hasi direneko: / ku ku ru ku, ko ko ri ko / ke ke re ke / ki ki ri ki. Ox 105s. Oillarrak esnatuta / zuan kikiriki, / ama Joxepa Antonik / atia iriki. MendaroTx 282.

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [kikirriki] iz. : kukurruku

  [kikirriki] izond. : nabar, pinttokari

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. abigarrado, -a, multicolor
  fr izond. bigarrer, barioler; multicolore
  en izond. multi-coloured, multi-colored; vivid, colourful, colorful
  port izond. colorido(a), com cores berrantes, apapagaiado(a); multicor, multicolor, multicolorido

  Testuinguruan

  Jada altzari-pieza gehienak, astunenak, igoak zituzten eramaileek, tarteka puxka txikiagoak ere bai; ate ondoan zutik geratu nintzen dena miretsi ahal izateko, zure gauza guztiak hain baitziren bereziak, nik egundo ikusi gabeak; baziren idolo indiarrak, eskultura italiarrak, margolan handi, kikirrikiak; eta gero, hori gutxi balitz, liburuak heldu ziren, handi eta ederrak, nik egundo irudikatu ezinak [Emakume ezezagun baten gutuna, Stefan Zweig / Edorta Matauko (Igela, 2005)]

  

   
• 

  Maite 10:54 pm on 2021/11/11 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kakamarlo 

  iz. Ipar. Kakalardoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kakamarlo. (L-ain, B, BN-baig; Dv, H), kakamalo (BN), kakamerlo (Lh), kakamarto (vEys, Lh), kakamarro (B, R; H), karkamalo (BN-arb-lab), karkamarlo, kakamorro (Aq 1212), kakamarrao (V-m). Ref.: A (kakamalo, karkamalo); Izeta BHizt (kakamarro) . “Scarabée qui fouille dans les déjections animales” Dv. “Escarabajo” A. ” Kakamarro bat ikusi dut. Hor badire hainbertze kakamarro ” Izeta BHizt. v. kakalardo. Armiarmo, / kakamarlo, / apho, bare, sathor, suge, / sagarroi, pitots, basurde. Ox 113. kakamarroak ere, Jainkoak iñak ditun, ta Ark eman eginbearrak betetzen zitizten. TP Kattalin 187. Bertze bi etsai: kakamarlua eta zizari urdina. GH 1933, 80. (Fig.). Urtetik urterat ari zaiku goratuz, zabalduz, gizenduz, hanpatuz, kaskailduz, […] Parise karkamarlo ikaragarria! SoEg Herr 1-10-1959, 1. Berria hedatu baita, Krutchef, Eisenhower, Mac Milan eta De Gaulle, lau karkamalo handiak gutartean izanen direla egun hortan. Herr 23-6-1960, 2.

  Sinonimoak: iz.

  [kakalardoa]: kakalardo, kakarraldo Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Zool.) escarabajo (2) iz./izond. estúpido, -a; zampabollos (epíteto despectivo)
  fr iz. (Ipar.) scarabée, escarbot
  en iz. (Ipar.) beetle
  port iz. escaravelho

  Testuinguruan

  Haurtzaroan, kakamarloen beha egotea maite nuen. [Berria, 2006-01-13, «Kakamarloa», Aurelia Arkotxa [Gaiak]]

  

   
• 

  Maite 1:57 pm on 2021/10/24 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  konkailo 

  adb. Zangoak eserlekuaren alde banatara jarriz eserita.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  konkailo. (-illo S ap. A ), kunkailo ( -illo ap. A), kunkulle (S ap. Lrq /kunkul’é/). “Llevar a un niño a horcajadas” A (se trata, obviamente, de una expr. adv., no de un verbo). “À colifourchon” Lrq. v. konkili.

  Sinonimoak: iz.

  [konkailo]: apurrin, hankalepo, konkolotx, konkili, zangalatrau, arretxiko, hankalatraba (Labayru hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. (Z) a horcajadas
  fr adb. à califourchon
  en adb. astride
  port adb. a cavalo

  Testuinguruan

  Konkailo eraman zuen. #gaurkohitza