Gaurko hitza

Updates from urria, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:58 pm on 2021/10/22 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  koka ahala 

  koka ahala 1 adb. Ipar. Sar daitekeen beste. Jendea koka ahala sartu da Aldudeko eliza barnera. || Plaza koka ahala betea zen. 2 adb. (Izen bati dagokiola). Ipar. Koka ahala jende sartu zen. Poltsa luzea, koka ahala diruz hanpaturik. [Oharra: pertsonak, lekuz aldatzean, kokatu egiten dira bizileku berrian, eta ez finkatu]. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  KOKA-AHALA (Dv, H, A).

  a) (Con sust.). Tanto(s) como puede(n) caber. “Saskiak badu sagar koka ahala” H.
  Bazen Elizan koka ahala jende. Prop 1880b, 368. Ostatuetan bada jende kokahala. Ox 66. Koka-âla belar. Or Eus 246. Etxean koka ahala uzta eta zorion. JEtchep 50. v. tbn. Barb Sup 163. Zait Plat 21.

  b) A tope, llenando completamente. Alta bda, mundu bat zen […]; karriketan koka ahala, ikus ahala urrun, beltz beltza oro. HU Zez 159. Bertz handi batzuetarat aurdikitzen dute koka ahala bethe artio. JE Bur 87.

  Sinonimoak: adond. Ipar.

  [gainezka]: gaindi, gaindika, gainezka, gaindizka Ipar., tontorka Gip., kunkuin Zub., gaindiz Ipar. g.e. (UZEI Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. (Ipar.) colmado, -a; a rebosar
  fr adb. plein(e), rempli(e); plein à craquer
  en adb. full, saturated, overflowing
  port adb. cheio, -a

  Testuinguruan

  Koka ahala jende sartu zen. (Hiztegi batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:27 pm on 2021/09/24 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kukuldu 

  ad. kukuldu, kukul, kukultzen || 1 da/du ad. Ezkutatu, desagertu. 2 da/du ad. Kikildu, uzkurtu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kukuldu. Tr. La forma kukuldu se documenta en Iztueta y en un ej. de Herria , y kukildu en S. Mitxelena y T. Etxebarria. Hay kukuildu en Goyhetche, y kukundu en Lafitte y en un ej. de Herria . Kukullu, que aparece en Mendaro Txirristaka, podría tratarse de errata.

  1. (SP, Ht VocGr 349, Lar, Izt, Hb, H (G)). Desaparecer, esconderse. “S’affubler, se musser dans son manteau. Kukuldurik dabilla ” SP. “Desaparecer” Lar e Izt. “1. couvrir, se couvrir d’un voile, d’un manteau, de quelque objet qui empèche d’être vu. […] Ezin ezagutu zuten zergatik kaparekin kukuldua zan osotoro, […] il était entièrement couvert du manteau. 2. se cacher, disparaître aux yeux. Kukutu, kukuldu zen agertu orduko, sitôt apparu, il disparut” H. “Cacher, se cacher” Lh. v. kukutu. Urak […] berezitzen ditu Erri bietako mugak, alik eta, berreun ta sei deztatuko bidean joanik, lur-azpira kukuldutzen dan arteraño. Izt C 78. Iturriaren urak usterik gitxienean kukuldutzen [dira] . Ib. 87.

  2. (V-ger-arr-m-gip, L, B), kukildu (V-gip), kukuildu. Ref.: A; Lh; Iz ArOñ; Etxba Eib (kukuldu, kukildu); Elexp Berg (kukilddu). Acurrucarse, agazaparse, encogerse. “1.º (He), agazaparse; 3.º (V-ger), entumecerse de frío” A. “(L), s’engourdir” Lh. ” Otzakin kukilduta, etxe zulotik urtetzen ez dabela bizi da ” Etxba Eib. ” Etxe zuloan kukildutzia ez da ona.” Ib. “Neguko txorixa dirudi, otzak kukulduta” Ib. (s.v. negu ). ” Sutondoan kukulduta dago negu guztian ” Ib. v. 1 kikildu, kokildu . Yauzten da […] / lehoiñ larrita hazkar bat: / Kukuilltzen da artzaiña biri-biribilla. Gy 322. kukundu. “Rabougrir, kukundu, korkoildu ” T-L. Arbola hori kukunduko da, haren fruituak ez dira ez ugari eta ez goxo izanen. Herr 29-12-1966, 4.

  3. (G ap. A), kukildu (V-gip ap. Etxba Eib), kukildutu (V-gip ap. Etxba Eib), kukundu. Acobardarse. “Amilanarse. […] Bestian arrokerixen bistan, kukilduta geldittu zan ” Etxba Eib. ” Arruen aurrian kukildutzia, txarrena ” Ib. v. kikildu, kokildu. Bañan kukullu zituan biak / Paulinoren erasuak. MendaroTx 428. Jarria zeukan / Kondeak urkamendia, / aren bildurraz kukiltze-arren / mendekoen kutizia. SMitx Aranz 68. Ama lagun, ekaitzak / ez gaitu kukiltzen! Ib. 236. Ez da desohore zazpi urtetan denen ez jakitea, eta maiz ikusten dira adin hortako jakintsun goiztiarrak geroxago kukultzen eta iraungitzen. Herr 17-11-1966, 4. Koittaua, kukilduta, ez zan ausartu ikararik eittera izara artetik. Etxba Ibilt 467. Gerla piztu zenean gure kalonjea barna hunkitua izan zan, bainan etsitu gabe eta neholaz kukundu gabe. Lf ELit 223.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [ezkutatu]: ezkutatu, gorde, kukutu Ipar., ostendu Bizk., ostu Bizk., ezabatu zah.    

  [kikildu]: adoregabetu, kikildu, koldartu, txepeldu, uzkurtu, makaldu Bizk., oilotu Bizk., ikarakortu g.e., kubildu Bizk. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. esconder(se), desaparecer (2)  da/du ad. acobardar(se); encoger(se); acurrucarse
  fr (1) da/du ad. cacher, disparaître (2)  da/du ad. se dérober; se blottir
  en (1) da/du ad. hide, conceal, disappear, go missing (2)  da/du ad. become frightened, become intimidated ; curl up, nestle
  port (1) da/du ad. esconder-se, desaparecer (2)  da/du ad. acovardar; acuaninhar-se, aconchegar-se

  Testuinguruan

  Ez zirudien hotzak kukultzen zuenik. [Berria, 2014-01-14, «Olibondoaz», GOIZALDE LANDABASO [Iritzia]]

  

   
• 

  Maite 10:32 pm on 2021/08/07 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  katalingorri 

  iz. Amona mantangorria. Ik. marigorri; marigorringo. Katalingorri: egun eguzki, bihar euri. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  katalingorri.

  1. (AN-5vill, L, B, BN), kattalingorri (AN-ulz, B, BN-ciz-mix-arb-baig, Ae, Sal), kattaringorri (AN-egüés-ilzarb-olza). Ref.: Bon-Ond 146; A; A Apend (kattalingorri); EI 384; A EY I 433s.; Iz Ulz (kattalingorri); CEEN 1969, 103; Izeta BHizt (kattalingorri). “Coccinela, insecto rojizo de alitas rojas salpicadas de negro, vaquita de San Antón” A. ” Kattalin gorri, gorri! Fla, fla, fla. Si vuela es señal de buen tiempo” CEEN 1969, 103. Cf. VocNav s.v. catalingorri y catalina.
  Sutik, zeruetan gora pindar gorriak bazoazin, milaka, katalingorri batzu iduri. GH 1926, 95. Kattalin gorri: egun iguzki, biar euri. (BN-ciz). A EY I 433s (tbn., con ligeras variantes, B, BN-arb, Sal). Kattalin gorriak ziloan sartu eta lurrez estali. JEtchep 44. Etxekandere xahar bati zer atseginarekin erranarazi diogun lehen ere aditua genion katalin-gorriaren josteta! Anddere-katagorri [sic], bihar ekhi ala ebi? Eki balinbada, hegaldu hadi; ebi balinbada, zaparta hadi. Zerb Herr 21-8-1958 (ap. DRA s.v. andere-kotagorri ).

  2. (V-m ap. A ), kattalingorri (G-to ap. A EY IV 81). “Aguardiente” A. Ogia ta (Katalin gorri, Konse portu edo) pattar apurtsu bat. Ezale 1898, 250n. Ago oneko kafea; au da lenengo aldea, / bigarrena edatea kattalin gorri maitea. (G-to) “Mistela” . A EY IV 81.

  Sinonimoak: iz.

  [marigorringoa]: amona gonagorri, amona mantangorri, marigorri, marigorringo, matxingorri Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. mariquita ➥ marigorri, marigorringo
  fr iz. coccinelle
  en iz. ladybird (Br); ladybug (Am)
  port iz. joaninha

  Testuinguruan

  Katalingorri: egun eguzki, bihar euri. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 11:47 pm on 2021/08/04 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kuxkuldu 

  ad. kuxkuldu, kuxkul, kuxkultzen || da/du ad. Gip. g.er. Kuzkurtu.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kuxkuldu. (V-gip, G-azp-bet), kuskuldu (G-bet), kixkildu (V-gip), kuskulatu (Dv→A). Ref.: A Apend (kuskuldu); Garate Cont; BAP 1957, 49; Iz ArOñ (kixkildu, kuxkulduta) . Acoquinar(se); entumecer(se), encoger(se). “Se courber, comme brisé” Dv. “Ponerse en cuclillas” A Apend. “Kuxkuldu, agacharse” Garate Cont BAP 1957, 49. “Kixkíldu nau otzak, kixkílketan, encoger (el frío)” Iz ArOñ. “Kuxkúlduta, kuxkúlketan, acoquinarse. […] Kuxkúldu, encogerse. Otzak kuxkulduta, encogido de frío” Ib. v. kuzkurtu. Jenobebak otzak kuxkulduta, gau osoak begirik itxi gabe zeramazkien. Arr GB 68. Txalupakoak bildurrak kuxkulduta, alkarri ziotsaten. Arr Bearg 108 (ap. DRA). Neska txiki bi alkarri begira, kuxkuldu ta ijuti eginez. (V-gip) A EY IV 348. Miguel, Van Gogh, amairik gabeko bideak / begi ernaiak, atzapar kixkilduak / pakea zuengan, […] / giza larriduraren gau honetan. Lasa Poem 113. KUXKUL-KUXKUL EGIN. “Kuxkul-kuxkul eiñ, encogerse” Iz ArOñ.

  KUXKUL-KUXKUL EGIN. “Kuxkul-kuxkul eiñ, encogerse” Iz ArOñ.

  Sinonimoak: ad. Gip. g.e.

  [kuzkurtu]: kikildu, kizkurtu, kuzkurtu, uzkurtu, mokortu Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (ikus kuzkurtu) encoger(se), acoquinar(se), entumecer(se)
  fr da/du ad. (se) recroqueviller, (s’)endurcir, (se) dessécher
  en da/du ad. to curl up, to huddle
  port da/du ad. encolher-se, acoquinar-se

  Testuinguruan

  Gero, ziegaren txoko batean lurrean kuxkuldu zen, txakurra ikusteko moduan, hasia baitzen berriro marmarka. [Gauez harrizko zubiaren azpian, Leo Perutz / J.M. Olaizola “Txiliku” / Joxe Mari Berasategi (Elkar, 2019)]

  

   
• 

  Maite 10:43 pm on 2021/07/21 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kakalardo 

  1 iz. Scarabaeidae eta beste familia batzuetako hainbat intsektu gorotz-jaleri ematen zaien izena (Fam. Scarabaeidae, Fam. Dytiscidae, Fam. Hydrofilidae eta Fam. Gyrinidae). Ardi gorotza den lekuan, ez da urrun kakalardoa. 2 iz. (Irain hitz gisa). Gezurti!, kakalardo!, labezomorro! (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kakalardo.

  1. (V-m-gip, G, AN-gip-ulz; Lar, Añ, H), kakalardarro (A), kakarraldo (V-ger-ple-oroz-m; Añ), karkarraldo (Izt), karkaraldo (V; msOch ap. A.), kakalerdo (G-azp, AN-gip), kakalarro (G-bet), karrakaldo (G-goi; T-L). Ref.: A (kakalardarro, kakarraldo, karkaraldo, karrakaldo); EI 171; Iz Ulz, UrrAnz; Etxba Eib; Elexp Berg. Escarabajo. “Escarbot, et aussi cerf-volant” H. “Scarabée” T-L. “Ardi-korotza dan lekuan, ez da urriñ kakalardua” Etxba Eib. “Udako illun abarrian, adardun kakalarduak egan agertzen ziran” Ib. “Kakalarduak baldar-baldar eitten dabe egaran” Elexp Berg. Cf. Baraib 141: “Kakaldarro, escarabajo” y LexBi s.v. cacarraldo. v. kakamarlo. Ona emen [sapoak] sarrien iaten dabezan piztiak: iñurri edo txingurriak, parasma edo aremu edo armiarmak, kakarraldoak. Ezale 1898, 127b. Iru edo lau bidar jaurtigi du aora zetorkion iraña deadarrez […]: Gezurti! Kakalardo! Labezomorro! Ag G 352. Kakarraldoen bildurragaitik / an geratu ddat senarra. (V-m) A EY IV 20. Sorun belarra jaten ai zela kakalardua ankapin artu izandu men-tzun zaldiyak. (AN-gip). JMB Mund II 158. Bei-pekotzetan zeinbat gure kakarraldo ibilli oi dire. Kk Ab II 140. Ikusiko bazendu azkonarrak zelako pozik yaten dauzen kakarralduek! Ib. 140. Karramarro (kakalardo) bat etorren Arabatik Oñatira. And AUzta 56. Kirkirrak, kotxorroak, karrakaldoak eta abar batzen zituzten muttikoak. Osk Kurl 204. Txindurritxua atxurrian da / kakalardua laiatzen. BasoM 164. v. tbn. EZBB II 31. Zendoia 170. Karrakaldo: Txill Let 65.

  2. “Pelma, latoso. Aspertua nago ume kakalardo onekin” Elexp Berg.

  Sinonimoak: iz.

  [kakamarloa]: kakamarlo Ipar., kakarraldo Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Zool.) escarabajo (2) iz./izond. estúpido, -a; zampabollos (epíteto despectivo)
  fr  iz. scarabée, escarbot
  en iz. beetle
  port iz. escaravelho

  Testuinguruan

  Ardi gorotza den lekuan, ez da urrun kakalardoa. (Hiztegi Batua)

  

  Aspertua nago ume kakalardo onekin. Elexp Berg. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  

   
• 

  Maite 11:18 pm on 2021/07/08 Permalink | Reply  

  konkolotx 

  adb. Zangoak eserlekuaren alde banatara jarriz eserita.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  konkolotx. (BN-baig ap. A (s.v. konkili) ; T-L), konkotx (BN-mix ap. A ), kokolotx (AN-gip ap. A). “A horcajadas” A. “Califourchon (à)” T-L. v. ixtaklok, konkailo. Emaztek haur xehe bat edo biga soinhegira konkotx, mendixkari gora erne bazathorzkun. Prop 1900, 73. Haugi, igan hakiat bizkarrera, ixtaklok, konkolotx! Barb Sup 6. Bethi airean, konkolotx, emazte gaixoak ez zakien gehiago nun eta nola gorda bere burua! Ib. 8.

  Sinonimoak: iz.

  [kunkailo] : apurrin, hankalepo, konkolotx, konkili, zangalatrau, arretxiko, hankalatraba (Labayru hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. a horcajadas
  fr adb. à califourchon
  en adb. astride
  port adb. a cavalo

  Testuinguruan

  Bizkar gainean konkolotx eraman zuen. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 10:49 pm on 2021/06/27 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  karaka 

  iz. Oiloaren kantua edo oihua. Ik. kukurruku. Arrautza txar bat eta anitz karaka. Oilarrak kukurruku, oiloak karaka. || karaka egin Hiru aldiz karaka egin zuen zulo ilunean oiloak. || karakaz adb. Karaka eginez. Ik. karakaka. Karakaz egon. Oilo taldea karakaz eta zalapartaka. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 karaka. (AN-gip-araq-erro, B, Sal, R; Aq 1070 (AN), H), kakara (T-L). Ref.: A; Izeta BHizt. Cacareo. “Chant de la poule” H. “Caquet de la poule” T-L. “Hau ollo karaka!” Izeta BHizt. v. kakaraza. Arrautze txarbát ta anitz karáka. LE Prog 106. Olloaren karaka entzuten zen eta belatxingarren ega-ukaldia. Or Mi 72. Auxe bada egazti taldetxoa! / Bat baño beste da areagoa! / Jaungoikoak dakin egunetako asi / alara ta kakara. JKort EuskOl 1931, 34. Ordubata da, ez euli-soiñu, / irrintzi, marru, karaka, / lizar-osto bat ez da mugitzen, / ez belar-izpi geraka. Or Eus 342. Croar de la rana.
  Kallaren ttiuka, igelaren karaka, oreinaren arrama. Lf Herr 3-8-1961, 4. KARAKA EGIN (T-L). Cacarear. “Crételer” T-L.
  Iru aldiz karaka egin zuen zulo illunean olloak. Or Mi 79. Karakak egin eta, aren arroltzea / bero bero da, baiñan laister du oztea. Or Eus 108. –Zer egiten dik oiloak? –Oiloak alara: kakara! Lf Herr 3-8-1961, 4. KARAKAZ (BN-baig, Sal ap. A; kakaraz G-to ap. A). “Cacareando” A. [Olloek] karakaz eta zalapartaka erantzun zioten etxeko-andre gaztearen deiari. TAg Uzt 112. Egoak arrotuta, karakaz eta istilluka irten zan bere oetik burrukalari. Ib. 117. “Cacarear, karakaz egon (G, AN)” Aq 1069. Eliza ondoan zeude karakas ollo batzuk (83). LE-Ir.

  2 karaka. Carraca (embarcación). Etzen segurki itsas untzi txarra “Santiago” deitu delako “Karaka”. Ardoy SFran 152.

  Sinonimoak: iz.

  [garranga]: alara, kakara, kakaraza, garranga Ipar., kokoratz Ipar., kada Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz.  cacareo
  fr iz. gloussement
  en iz. clucking
  port iz. cocoricó

  Testuinguruan

  Oilarrak kukurruku, oiloak karaka. (Elhuyar hiztegia)