konorte

iz. Zentzumenez baliatzeko gaitasuna. Ik. korde; ezaguera 5. Konorte gabe gelditu zen. Harri batek buruan jo zuen eta konorte gabe erori zen lurrera. Konortera etorri. Konortera bihurtu zenean. || konortea galdu Konortea galduta erori zen. || konortea kendu Harrikada batek konortea kendu zion. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

konorte (V-arr-gip, G-azp; Añ (V), H (V, G)), konort (V, G-to), konor, konortu (V-gip, AN-5vill, B). Ref.: A (konort); A Apend; Iz ArOñ; Etxba Eib (konorta); Elexp Berg; Gte Erd 201; Izeta BHizt2 (konortue).

1. Sentido, conocimiento. “Sentido, sensación”, “(quedar sin) sentido, konorte baga geratu” Añ. “Sentido, sensibilidad” A. “Normalidad, estado mental” A Apend. “Konorte, del castellano ‘conortar’, ‘desconorte'” Garate 2.a Cont RIEV 1933, 99. “Konorta dauka ondiok” Etxba Eib. “Artu eban konkorrekuakin konorta galdu eta luze-luze jausi zan” Ib. “Konorte gabe gelditu eta ez zitzaion berealakoan ezaguera etorri (G-azp), konorturik gabe gelditu da (AN-5vill), […] konortua etorri zaio (V-gip, AN-5vill)” Gte Erd 201.

Tr. Hasta el s. XX sólo se documenta en autores vizcaínos. Konorte es la forma más general. Hay ejemplos seguros de konort en Uriarte, D. Agirre, Erkiaga y San Martin (Zirik 75); los de Arrese Beitia y Echeita son ambiguos. Hay además konor en Zavala y konortu en A. Irigaray. En DFrec hay 3 ejs. de konorte.

Gelditu ziran jaunaren serbitzari biak konorte edo zenzugabe bezela, beldurraren beldurrez. Mg CC 128. Bildur-ikaraturik, konorte baga ta zorabiaturik egongo naz. Añ EL1 23. Eukiko dot burua konfesetako, gatxagaz indargeturik edo konorte on bagarik, ozta-ozta egongo banaz berba egiteko? Añ EL2 27. Konor guztiak / yoanik daukaz yo baleuan legez / oñaztarriak. Zav Fab RIEV 1907, 95. Entzunik Hugok berba oneek, geratu zan konort eta adore bagarik. Ur MarIl 42. Jarri zanean bere konortean. AB AmaE 292. Ikaraturik ta konort bage bezela gelditu ziran. Ag EE 1895b, 77. Konort baga egon nintzan bitartean odol asko galdu iatan. Ag AL 145. Oian etzun ebenekoxe gexuari etorri yakon konorta. JZ 1922, 219. Konortera etorri zanian, jaten eta edaten emon gura ixan eutsoen. Altuna 97. Konortea argi dute. FIr 192. Sasi ondoan bertan konorte barik, luze, aurkitu eben gaxua erritarrek solorakoan. Bilbao IpuiB 118. Konorta erdi galdurik edo, tentel samar egoan. Erkiag Arran 193. Eta mutikoa, konorte gabe, lurrera erori zen. Arti Ipuin 28. Konortik barik legez eldu zan. Gerrika 54. v. tbn. VMg 44. Echta Jos 229 (konortera). Kk Ab II 43. Otx 59. TAg Uzt 274. Zait Sof 194. Mde Pr 334. Osk Kurl 148.

Konorturik gabe baizago euskalduna, etzuen itzik yardetsi. “Estaba el vizcaíno tan turbado”. AIr RIEV 1928, 606s (Anab ib. 611 oso ikaratuta; Or RIEV 1929, 9 larri zen, Ldi ib. 211 nastua).

2. (Lar, Añ, H). “(Estar de buen) aire, […] konorte onekoa” Lar y Añ. Bein triste, bein pozik; bein aldi txarra, beste bein konorte ona. Añ NekeA 219.

Sinonimoak:iz. Bizk.

    [kordea]: korde, zentzu, akordu Naf. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es iz. sentido, conocimiento, consciencia, conciencia
fr iz. connaissance
en iz. consciousness [state of being awake]
port iz. sentido, consciência

Konorte gabe gelditu zen. (Hiztegi Batua)

konorte (Rembrandt van Rijn, Public domain)