Gaurko hitza

Tagged: A Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:55 pm on 2022/03/06 Permalink | Reply
  Tags: A   

  arrama 

  arrama 1. iz. Oihu edo hots ozena. Oreinaren arrama. || arrama 2. iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, arrama-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. adar].(Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 arrama.

  1. (V-gip, G-nav, AN-mer), errama (V-gip; Lcc). Ref.: Bon-Ond 146; Iz Als , ArOñ (arrámaak, abáildu); Elexp Berg . Rama. “Rama de árbol, errexalan erram[e]a” Lcc. “Asi xate abailketan erramaak, inclinarse las ramas con el peso de la fruta” Iz ArOñ . Párte yágo dúte kristio ónek eta jústoek, nola arbolarén arráma sánoek. LE Doc 40. Orduban asten dira botaten adurra aotik masmia legez. Botaten dabe arbolen errametan euren inguruban. Ur Dial 5s (It arbaztetan, Dv adar artetan, Ip adarretan). Arbola arek ikusi dau bere erramen orrijetan bera galdu gura eben arerijuen ekatxa eta truxuba. (1864). BBatzarN 207. Kabiatik txoritxoak / zutela begiratzen; / beste batzuek zioten / errametatik kantatzen. AB AmaE 394. Zergaitik iru Personak dauken izate bakar bat bera, zelan arbola batek daukazan iru errama banak. Itz Azald 25. Sugea geldiro doa; erramen artean beste errama bat dirudi. Arti Tobera 285. Lizar arramak atarian. (G-nav). Satr CEEN 1969, 93.

  2. errama (Mic). “Ramo, erramea” Mic (en la ed. de Fita <ercamea>).

  2 arrama.

  1. (AN, B, S; Gèze, Dv, H), arranba (S). Ref.: A; Lrq; Lh (arranba). Grito, sonido de los animales salvajes; grito de personas. “Mugissement” Gèze. “D’après Chaho, est une sorte de hurlement entremêlé de larmes, un appel au secours, syn. de marraska” Dv (que tbn. lo trae con h- inicial, tomado de Orreaga). “Cri de l’ours et autres animaux, cri rauque, mugissement” H. “(B), grito” A. “(Sc), mugido de las bestias” Ib. “(S), quejido” Ib. “(AN), aullido de lobo” Ib. “Bramido” Ib. “1.º cri des animaux sauvages. 2.º beuglement de la vache” Lrq. “(S-saug), beuglement de vache” Lh. “Arranba (S-saug), meuglement” Ib. Azkue interpreta erróneamente marrubia, que aparece como sinónimo de arrama en HeH Voc, y da para éste el sdo. de “fresa”. Oihanean huntzak hasten du arrama. (Canc. pop.). H. Salbaje baten arrama zitadak iduritu. Mustafa III. (ap. DRA) Altabizkarreko inguruetan senti dire otsoain izigarrizko harramak. (AN-erro). Orreaga 89. (ib. 57 (AN-ulz) marraskak, ib. 74 (AN-5vill) orruak, ib. 82 (B) y 85 (BN-baig) marrumak, ib. 94 (AN-arce) y 102 (Sal) añuriak, ib. 98 (Ae) ulubioak) Mendi-barrenen sarturik, / “Nun ezagokek” dasat nik; / eta dantzut artz-arrama, / esaten neri: “Azama!”. R. Errenderi in Onaind MEOE 801. Kallaren ttiuka, igelaren karaka, oreinaren arrama. Lf Herr 3-8-1961, 4. “(Sal), ruido intenso del mar, del agua en una presa, del trueno, del fuego en los incendios, etc.” A.

  2. “Disputa (B)” A.

  3. “Marrullería (AN-gip)” A Apend.. Judasen lagun egiten dana / portero zar bat Baionan, / aren tranpiya ez da pagatzen / ez emen ta ez Erroman, / gau eta egun beti or dabil / maleziyan da arraman. Tx B 180.

  Sinonimoak: iz.

  [abarra]: Bizk.abar, adar, besanga, beso, besaka Naf., errama Bizk. beh.    

  [zarata ozena]: burrunba, dunbada, dunbots, durunda, furrunda, zaratots, harramantza Ipar., burrundara Heg., durundi Bizk., arroitu Naf., buila beh., hotsandi g.e., zunburrun g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. rama (2) iz. ruido intenso, estruendo; clamor; berrido, bramido, mugido, rugido
  fr (1) iz. branche (2) iz. bruit fort, grondement; clameur; beuglant, rugissant, meuglant
  en (1) iz. branch (2) iz. ruido intenso, estruendo; clamor; berrido, bramido, mugido, rugido
  port (1) iz. rama (2) iz. barulho alto, estrondo; clamor; berrando, rugindo, mugindo, rugindo

  Testuinguruan

  Oreinaren arrama entzun genuen. #gaurkohitza

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:05 pm on 2022/02/27 Permalink | Reply
  Tags: A   

  ankerkeria 

  iz. Ankerraren nolakotasuna; ankerraren egitea. Nire gizona hor barna zebilela, gerraz gerra, gizakion ankerkeriaren lekukotasuna emanez. Gogora etortzen zaizkio bizitzan egindako ankerkeria guztiak. Alemanen ankerkeria zela eta, beldur zen hara joateko, torturen aurrean adorea galduko zuelakoan. Heriotza zigorrak ankerkeriazko eredua ematen dio gizakiari. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ankerkeria. (-keri BeraLzM). Crueldad; acción cruel. v. ankertasun. Guri ziñezgatx egiten yakuzan ankerkeriak Españako laterriaren izenean yoandakoak egiten ebezan. GMant LEItz 62s. Eurokaz egiten ebezan ankerkerien barri emoten. Ib. 63. Gure Yaurlariaren ankerkeri ta diru-goseagatik. Goen Y 1934, 99. Geroenean, ankerkeri (crueldad) izugarri au eztitu zen. Etxde JJ 172. Nere emaztearen errua, dollorkeria ta ankerkeria (despotismo) ezkututik azaleratu da. Etxde AlosT 104. Ez-iakinean ankerkeria sartzen zitzaion, eta burruka gaiztoan atsegiñ artzen, eta odol-atsegiñez mozkortzen zan. Or Aitork 139. Nere ankerkeriak il du agian. Txill Let 141. Euliai, batez bere, eskolako ordu gogaikarrietan egiten eutsezan ankerkeriak!… Lenengo ego bat kendu […]. Erkiag BatB 40. Gizartearen indarraz eta ankerkeriaz harmaturik zetorren gizon hura maltzurkeriaz garaitu beharrez. Mde HaurB 77. Alik eta bengantza-ordaiña jaso artean, onelako ankerkeria egin didan arengandik. Berron Kijote 117. En DFrec hay 4 ejs.

  Sinonimoak: iz.

  [bihozgabetasuna]: ankertasun, errukigabetasun, gupidagabetasun, krudelkeria, krudeltasun, bihozgabetasun g.e., gizagabetasun g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. crueldad, inhumanidad, impiedad
  fr iz. cruauté, inhumanité, impiété
  en iz. cruelty, inhumanity
  port iz. crueldade, desumanidade, impiedad

  Testuinguruan

  Kezka politikoa, sentiberatasun soziala, ankerkeria batzuen ezagutza, munduan dagoen saminaren negar-zotina iritsia zen ordurako nire belarritara. [Gauza txikien liburua, Pako Aristi (Erein, 2004)]

  

   
• 

  Maite 10:55 pm on 2022/02/24 Permalink | Reply
  Tags: A   

  artotu 

  ad. Gehiegi umotu.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 artotu. 1. ( -th- Sc). “Madurar o curarse demasiado” A. “Mûrir trop, au point de s’affadir” Lh. 2. “(B), podrirse y emblanquecerse las ramas” A. “Pudrirse, emblanquecerse. Zutoin oiek artotu in dire. Abeak ere artotu” Izeta BHizt2. . Zoin urthe laburrez etzuen egin eritasunak bere lan tzarra! Lehenik mendian [ametz] gorenak, ttipi ala handi, juaiten hasi ziren, kaskuetarik eta adar muthurretarik arthotuz. B.

  2 artotu. “Dirutu, artotu, garittu… da, hacerse con mucho dinero, maíz, trigo…” Iz ArOñ.

  Sinonimoak: iz.

  [artotu]: urundu/irindu, lirindu, zahitu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es ad. Madurar o curarse demasiado
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Zutoin horiek artotu egin dira. Orotariko Euskal Hiztegia, mold.

  

   
• 

  Maite 11:04 pm on 2022/02/14 Permalink | Reply
  Tags: A   

  ardaila 

  1 iz. Gip. Berriketa; sesioa. Jende zoroen ardailak. Horra hor oraindik, nafar-giputzen arteko ardailak. 2 iz. Gip. Iskanbila, zarata. Sagardotegian, lauzpabost lagun barrenean, ardaila handirik gabe. Inguruko ardailak askorik galarazi gabe aritzen ziren beren eskuizkribuak aztertzen. || ardailan adb. Berriketa sutsuan, iskanbilan. Baserritarrarekin jardun du ardailan. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ardaila.

  1. (G ap. A ). Charla; alboroto, barullo. “1.º (G; Izt), barullo, […]; 2.º (G-azp-to), charla. Ardailla dario, está charlando” A. “Aitaita maite du, bai, mutil txikiak; baiño ain da gaiztoa, ezikan ezin beregana kuturtu eta arekin egiten ditu ardailla batzuek (G-azp)” Ib. (s.v. kuturtu). Tr. Documentado en Aguirre de Asteasu y en autores del s. XX. Lagunak bekatura, perilletara dijoazela ekustea: egiñ dezagun kontu danza zikiñetara, etxeren bateko jende zoroen ardalletara. AA III 516. Dotriñara etorri bearrean batzuek joaten dira plazara pelotara, besteak auzoetara jokora; batzuek albiraka, besteak zenbait etxetako ardallan. Ib. 595s. Aizak eta i, eup ta begira, tori ta ekak, ator ta ua, ernai, alaitsu, biziro ta urduri, egundañoko ardallarik ero ta ikusgarriena barabilte. Ag EEs 1917, 172. Bañan ezin luzaroan egon [emakume aien aldamenean]. Igarriko ninduten, ta igarri ezkero, iñondoko ardall ta arrandiyak neretzat izango ziran noski. Inzag RIEV 1923, 502. Ateko deia! (beste ateruntz joanez) Itxoin beza pizka batean. Ea nor dan. Au ardalla. Ez gaituzte pakean utziko. Lab EEguna 91. Ixildu dira erabat emen / kantari zeuden txoriak, / alatsu bean erriko ardail / urduri-ots nabasiak. EA OlBe 66. [Sagardotegian] lau-bost lagun barrenen, ardalla aundirik gabe. Urte artan sagardoa ez zeukan gain gañekoa ta. JAIraz Joañixio 42. Kaiari eantsita zegon garaiean ango ardalla ez zan nolanaikoa izaten, lenengo ustutzeko ta ondorean betetzeko. JAIraz Bizia 15. Uriko zarata ta ardaila eraginetik alde egiten. Zait Plat 20. Etsai guziek elkarturik zarramalkatu ta inolako ardaila sortu zuten. Ib. 53. Gaztedi-ardalla an zebillan, tximu-titereak bailiran, jolas eta olgeta, txurrut eta zarata. SMitx Unam 68. Nere baitan nabil. Gogo-enparantzan, / ezpai-ardailla det dantzan. / Ulermena det irakin, / gauzen muiña nundik / ote-diteken jakin. NEtx LBB 244. Baiña, ze jendetza dator aldapan gora, istilu ta ardailla? Ene! soldadu gogor batzuek. Ib. 130. Begoz or bean beko gorroto, / Ardail ta iskanbil biziak, / Alkarren kaltez egun eta gau / Nar dabiltzan gutiziak. Arruti (in Onaind MEOE 814). Utsik agertzen da, baiñan apustu-zaleen ardallaz beterik. Lab Jok 55. Gau guzian ezin lorik egin izan du zuen ardalla dala ta. Lab SuEm 185 (184 ardaill ori). Leturiaren txoraldi hau pintatzean berean ere aberastu gaituela deritzat, beraz, Txillardegik. Baina ez zuen horretan gelditzeko asmorik. Hasieran gaude oraindik; ez dakigu ezeren berri, Leturiaren itsumena gurea baldin bada. Neke eta ardaila, erdietsi du gogo zuena. MIH 299. Gizon urduri eta gogor horien kezkak, ardailak eta lanak irakurri ondoren, askozaz ere hobeto ikusten eta ulertzen dugu XVIIIgarren mendeak Euskalerriari eragin zion gogo aldaketa. MEIG III 126. “Ardailla aundirik eztu orrek (G-to), ese no tiene grandes mescolanzas de ocupaciones” A.

  2. (Adj.).Charlatán. Nikanor-en itzak, orraitio, ez ziran izaten geienbat ugari, etorri aundikoak eta amaitu eziñak; ez zan barritsua, ardailla. Erkiag BatB 20.

  Sinonimoak: iz. Gip. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [berriketa]: berriketa, berriketaldi, ele-mele, hitz-mitz, elasturi Ipar., tartarika Ipar., txilimala Bizk., kalaka Ipar./Naf., kalaketa Ipar./Naf., berrikeria g.e.    

  [iskanbila]: ahakar, anabasa, birrinbili-barranbala, demanda, errieta, errietaldi, etiketa g.e. , gorabehera, iskanbila, istilu, kimera, lipizta, liskar, liskarraldi, mokoka, mokokaldi, tirabira, tirabirako, zalaparta, zaparrasta, aharra Ipar., eskatima Ipar., karmañola Ipar., kasaila Ipar., tarrapata Ipar., xaribari Ipar., astrapala Bizk., baraila Bizk., droga Bizk., lazka Bizk., matxetin Gip., sesio G-N, kalapita Ipar./Naf., bilaxka Zub., armonia beh., desditxa beh., matrikula beh., atarrapuzka g.e., ausiabartza g.e., liskarreria g.e., zirriparra g.e., ahaka zah., ateleka zah., matraka Bizk. beh., okasio Gip. beh., haparka Ipar. g.e., despita Gip. g.e., biahore Ipar. zah., debadio Ipar. zah., disputa Ipar. zah., atralaka Bizk. zah., bilaka Zub. zah., arroitu Naf.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (G) disputa; charla, conversación (2) iz. (G) alboroto, barullo, bullicio, vocerío
  fr (1) dispute; conversation, discussion (2) tapage, vacarme, tapage, brouhaha
  en (1) dispute; argument, chat, discussion (2) racket, din
  port (1) disputa, contenda; conversa (2) tumulto

  Testuinguruan

  Hura zen iskanbila eta ardaila, hura zarata eta nahaspila. [Mikel Strogoff, Jules Verne / Karlos Zabala (Ibaizabal, 2002)]

  

   
• 

  Maite 11:29 pm on 2021/12/28 Permalink | Reply
  Tags: A   

  desordu 

  iz. Ordu desegokia. Ik. ezordu; desgarai; destenore. Mintza bedi behar den garaian, ez desorduan. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  desordu. (G, AN-gip; Lar, Añ). Ref.: Gte Erd 168 . Deshora, destiempo, hora intempestiva. ” Desordutan etorri ziran (AN-gip)” Gte Erd. v. desoren, ezordu. Honelako gauza bat egiteko, desordurik desegokiena hautatu zuten. Arti Tobera 286. Jende asko uste-uste bako desorduetako kalejira ta zarata arek arrituta laga eban. Etxabu Kontu 173. Ahoduna mintza bedi behar den lekuan eta garaian, ez desorduan eta deslekuan. MIH 224.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [ezordua]: ezordu, ezoren Ipar., desgarai g.e., ezgarai g.e., desoren Ipar. g.e., destenore Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. deshora, hora intempestiva
  fr iz. heure indue, contretemps
  en iz. inconvenient/wrong time; inopportune moment
  port iz. fora de hora

  Testuinguruan

  Ez dira desorduetan, deslekuetan, demode sentitzeko garaiak, ez behintzat zer pentsa uzten badizute. [Bi zero bi bi, Goizalde Landabaso (Berria.eus, 2021-12-28)]

  

   
• 

  Maite 10:07 pm on 2021/12/14 Permalink | Reply
  Tags: A   

  aterizki 

  iz. Ateri dagoen denbora, aterrunea.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  aterizki. (AN-larr), aterixki (B). “Escampada” Asp ANaf. “Aterixki , momento en el que no llueve, nieva, etc. Orai aterixki dago” Izeta BHizt2 .

  Sinonimoak: iz.

  [aterizki]: (Meteorol.) aterraldi, aterrune, aterrarte

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. s.f. (Meteorol.) escampada
  fr iz. accalmie, éclaircie
  en iz. clear weather
  port iz. estiada, estiagem

  Testuinguruan

  Orai aterixki dago. Izeta BHizt2. (Orotariko Euskal hiztegia)

  

  Aterizkia ere esaten da, aterraldia adierazteko; alegia, atertu duela eta, tarte hori izendatzeko: orain aterizkia dago eta bagoazke etxera, berriz eraso baino lehen. https://t.co/n8r14C2gHo

  — Fernando Oiartzun (@fernandoiartzun) December 13, 2021

   
• 

  Maite 9:22 pm on 2021/12/13 Permalink | Reply
  Tags: A   

  atertu 

  ad. atertu, ater, atertzen || 1 du ad. Euria, elurra edo antzekoa egitetik gelditu. Euri-jasak berrogei egunez eta berrogei gauez atertu gabe iraun zuen. Atertzen duenean aterako naiz. 2 da/du ad. Gelditu; geldiarazi. Atertu gabe hitz egiten. Berrizaleek eragin duten iraultza ez da sorterrian, Frantzian, atertzen, mugak ez baititu haren olatuak gelditzen. Herri jaietako suen antzera atertu gabe ari da askatzen txinparta goriak. Ater dakizkigun negarrak. Lekuko bat arras idorra, bestea ezin atertua. Ez gaitezela ater ongi egitetik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (V, G, AN, B, BN; Lar, Añ, VocB; -th- L-ain, S; SP, Lecl, VocBN.( A)Gèze, Dv, H), atartu (R-is). Ref.: A; Iz R 302, Ulz , ArOñ ; Etxba Eib; Lrq; Gte Erd 28, 110, 111; Elexp Berg . Escampar, dejar de llover, de nevar, etc. “Ezta behin ere athertu, il n’a point cessé de pleuvoir” SP. “Serenarse el tiempo de lluvias” Lar. “Escampar” Lar y Añ. “Athertu da, il a cessé de pleuvoir” H. “Atertu” Izt C 235 (en una lista de fenómenos meteorológicos). “(V. int.), cesser de pleuvoir” Lrq. “Atertutzia bai guri komeni, baña ez dakitt” Etxba Eib. “Atérketan badau, si para de llover” Iz ArOñ. “Átartu dien, ha escampado” Iz R. “Orain atertu du (G-azp, AN-5vill, B)” Gte Erd 110. “Atertu du (V-arr, B, BN-arb), txingorra egin du baña atertu du (G-azp)” Ib. 28. “Atertu du mementoan (BN-arb)” Ib. 28. “Eztau atertu gau guztian” Elexp Berg. Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es empleado tanto con aux. transitivo como con intransitivo. El uso explícito de euri, etc. junto a atertu (euria atertu da/du ) es relativamente más frecuente al Norte. En DFrec hay 4 ejs., uno septentrional.

  2. (V-m, AN-gip-araq; Dv). Ref.: A Apend; Satr CEEN 1969, 85; Gte Erd 28. Cesar, detenenerse, parar. “(Fig.), jendea etzen athertzen, le monde ne cessait pas de venir, d’aller” Dv. ” Atertu miñak (V-m), calmarse los dolores” A Apend. ” Aterzen eztena (AN-araq), el que habla mucho” Satr CEEN 1969, 85. ” Jentea atertu gabe eldu zen (AN-gip)” Gte Erd 28. v. gelditu. Tr. Con instrumental lo emplean Lizarraga de Elcano y Orixe, con ablativo Ducq, J. Etchepare, Barbier, Orixe, Lafitte e Ibiñagabeitia.

  3. Resguardarse de la lluvia. Zetarako ixango ete dok gixairudi au, atertuteko baño –elaiak esan eban–. Emen bustiten nok-eta, beste leku batera jo biarko yuat. Altuna 12s.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [euria-eta egitetik gelditu]: ateri egin    

  [gelditu]: jas. gelditu, geratu, baratu Ipar./Naf., ekuratu Zub., arrastatu Ipar. zah., trikatu Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. escampar, dejar de llover, dejar de nevar (2) da ad. cesar, detenerse, interrumpir
  fr (1) du ad. arrêter de pleuvoir (2) da ad. faire cesser en général, interrompre
  en (1) du ad. [eguraldia] to clear up (2) da ad. to stop; to end, to finish
  port (1) du ad. estiar, escampar, parar de chover (2) da ad. cessar, parar; interromper

  Testuinguruan

  Atertu egin zuen eta zerua garbitu. [Itzarri nahi ez zuen printzesa, Felipe Juaristi (Alberdania, 2002)]