Gaurko hitza

Tagged: D Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:03 pm on 2020/06/19 Permalink | Reply
  Tags: D   

  dilista 

  1 iz. Belar landarea, bi hazi biribil dituzten lekak ematen dituena (Lens culinaris). Ik. ilar xabal. Dilista-landarea. 2 iz. Izen bereko landarearen hazia, jateko ona. Plater bat dilistaren truke. Horren biribil zapala, dilista dirudi.

  ur dilista, ur-dilista Ur geldietan hazten den landare belarkara txikia, itxuran dilista gogorarazten duena (Lemna minor). (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  dilista. dilista (G; Lcc, Lar, Lar Sup (+ -ea), Añ (+ -ea , det. (G)), Dv, H (+ -ea)), txilista (V-arr-oroz-m; Añ (-ea , det. (V), H <ch->, A Apend), txiliste (G; Lar, Añ (V), H <ch->), tilista (A, que cita RS). Ref. A (dilista, txilista, txiliste); Arzdi Plant1 280.
  

  1. Lenteja. ” Dilista zanpatua, dilista xabala, lentille plate. Dilista biribillla, lentille ronde” H. “Arvejana, la más pequeña” A Apend. ” Tilistaro, agosto. Lenteja illa dalako ” EgutAr 1-8-1962 (ap. DRA). Cf. LzG AEF 1963-4, 129: “Dilista iturri (1687), labrantío de Virgala Mayor”. v. ILAR-XABAL, lenteja. Tr.

  Documentado sobre todo en textos meridionales.

  Tilista aroan amabost urte det. “Por la sazón de las lentejas” . RS 50. Saldabaga altamia, oza[.]tan ez dilist.ia. O PrASJU 310. Orren zanpatu-biribilla da! Dilista dirudi. It Dial 19 (Ur lentejia, Ip, Dv ilhar-xabala). Gosetua zetorrela, anaia Jakob txiliste edo lentejak deritzaten illar-motak jaten arkitu zuen. Lard 30s. Anaiak emandako txiliste-illarrak jan. Ib. 31. Eta hola ogia eta dilista azpila harturik, jan zuen. “Accepto pane et lentis edulio” . Dv Gen 25, 34 (Ur txiliste, Ol txillista, Ker tilista). Arri kozkoa zati zati egin bear da, barnean daukan zillar-txilista ateratzeko. Or Mi 125. Izebatxorekin joango naiz tillistak eiotzen ikustera. Sabiag Y 1933, 422. Othoi emadazkik dilista horiek jaterat. Zerb IxtS 22. Ilhar xabal edo dilista untzi bat Jakobek eskuan zabilkan egun batez. Ib. 22. Esau txilistak lilluratu zutela. Or Aitork 282. Sedazko tela fiñez egiña, ta sedazko ari gorriz eta josi ta bordatua, eta urrezko tilista-pitxiz apaindua. M. Lekuona, Mayo 1957, 38 (ap. DRA). Peluse, Aijitoko errixka, tilistaz (lentejaz) ospetsu. Ibiñ Virgil 81.

  2. ” Txilista (V-ple-arr-och-oroz-m), veza?, cierta hierba, la mejor para el ganado” A. “Hay varias especies de zalga: […] c) zalgazorri (V-m), txilista (V-ple-arr-oroz), txitxoi (V-gip), txirlista, la más pequeña” Ib. (s.v. zalga).

  Sinonimoak: iz.

  [landare jangarria]: aixkol, ilar biribil Ipar./Naf., ilar xabal Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  iz. (Bot.) lenteja (Lens culinaris) (2) iz. (Bot.) [hazia] lenteja
  fr  iz. lentille
  en iz. lentil
  port iz. lentilha

  Testuinguruan

  Ilunbeetako argi-izpiek gora ete behera jarraitzen zuten, ur irakinetan botatako dilista-ale bakan murgilariak balira bezala. [Argizariaren egunak, Anjel Lertxundi (Alberdania, 1998)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 8:36 pm on 2020/05/04 Permalink | Reply
  Tags: D   

  desinfektatzaile 

  iz./adj. Desinfektatzen duena. (Hiztegi batua)

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es  iz./izond. desinfectante
  • en iz. disinfectant
  • fr iz./izond. désinfectant, -e
  • port iz./izond. desinfetante

  Testuinguruan

  Desinfektatzailea erabiltzen ari dira une oro.

  

   
• 

  Maite 10:29 pm on 2020/01/20 Permalink | Reply
  Tags: D   

  dindatu 

  ad. du Zarata egin. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  dindatu. (Lar, H), dindaitu (Lar). Sonar, tintinear. “Retiñir, dindatu, dindaitu ” Lar. “Tinter” H. v. durundatu. Egin naiz kobre soinu egiten duenaren edo zinbala dindatzen duenaren pare. “Qui tinte” . Lç 1 Cor 13, 1 (He habarrots egiten duen zinbala bat, TB dunduritzen, Dv zinbala burrunbari bat, Ol txilin burrunbari, IBk ezkila tintilari). Eta bazebilelarik, haren hirur medailek dindatzen zuten bata besteari kontra. Mde Pr 91. Ardoak izarniatzen zizkion begiak eta girgilek dindatzen zuten. Ib. 111 (v. tbn. 93 y 108)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. sonar, tintinear
  fr du ad. sonner, tinter
  en du ad. jangle, jingle
  port du ad. tilintar

  Eta bazebilelarik, haren hirur medailek dindatzen zuten bata besteari kontra. Mde Miranderen idazlan hautatuak (1976). “>Pr 91. (Orotariko Euskal Hiztegian)

  

  dindatu

   
• 

  Maite 10:00 am on 2019/12/23 Permalink | Reply
  Tags: D   

  dendatu 

  ad. dendatu, denda/dendatu, dendatzen || 1 da ad. Bizk. g.g.er. Ahalegindu, saiatu. 2 da/du ad. Bizk. g.g.er. Adoretu, animatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  dendatu.

  1. (Vc ap. A; Mg Nom 66, Añ, H (V, G, BN, citando a Lç y Mg)), dentatu. Intentar, afanarse, esforzarse, aplicarse. Cf. tentatu. v. ahalegindu, saiatu. Dendadi eta heiagora egin ertzeko penan ez aizená. “Efforce-toi” . Lç Gal 4, 27. Nere Osaba jaun ta besteekin ere leiatu edo dentatu naiz onelako izen-aldatze edo, erdera usaian,. ethimologietan. VMg XVs. Dendatu biar dogu ardura andijagaz guraso tristeen pozgarrijaren billa. fB Ic I app. 10. (Acompañado de -t(z)era ). Ze poza niria enzuten badot bizkaitarrak alkarren leijan dendatuten diriala erostera liburu au. Mg CO IV. Dendatu biar gara […] nekezari euskaldun utsak irakatsi deuskuben gisaan berba egitera. Mg PAb 195s. Murgildu edo mus eginik uretan, dendatu zan arrapatzera. VMg 6. Abiatu ta dendatu bear da laster medizinak, sendagarriak, erremedioak artzera. Añ GGero 214. Dendatu gaitezan bada guztiok dotrina egijazkua ikastera. fB Ic I 9. (Acompañado de -t(z)en ). Dendatu nasala, uste dot, gurasuai eureen, ta umeen onerako zer egin santu au buruban sartuten. fB Ic I 304. Jakitunak ez dirala dendatu [euskeeran] […] eureen adin aberatseen ondasunak zabaltzen. JJMg BasEsc II. Ez zaitiala arren dendatu kendu nai izaten neure gogotik daukadan pensamenturik gozueena. Ib. 278. Dendatuten bagara geure alegin guztijakaz erreiñu au jaso ta eregiten. (1860) BBatzarN189. Euskal azia ereiten, arren, / danok gaitezen dendatu. AB AmaE 427. (Acompañado de -t(z)eko ). Ezarri eutsazan [kargiari] egur barrijak lenguak gitxitu biarrian; dendatuten zan ostera lepora jasoteko, baña alperrik. Mg CO 117. Denda ta igitu zaiteze apari ta oe garbi on bat iminteko lagun oni. Mg PAb 93. Ikustekua da, damubaz bere, zelan dendatuten dirian [azerijak] zelatetako, bidiak ebagiteko, samapeti oratu ta itoteko [ardiak]. Ib. 110.

  2. Animar(se). [Komunioa] sarri egitera dendatu edo animatzeko esan zuen “Ogi au jaten duena biziko da beti”. Mg CC 206. Bildurrak ez dau nagituten, ta bai dendatu ta azkortuten pelietako irme ta sendo. Mg CO 86. Deritxat nor edo nor dendatuko dala Giputz euskeran imintera. Ib. 294. Eztago dema bezelako akullurik nekazaririk txepel, nagi ta geldoena dendatzeko. Ag G 80. Orrelako autuetan joan zitzaien orduak […] goizalderarte, batak bestea dendatzen edo bildurtzen […] beti ere alkarri ixo-ixoka, andik edo emendik zarataren bat ote zalakoan. Ib. 158.

  3. (V-ple ap. A ; Lar, Añ, H). “(Hacer) cala y cata, averiguar con certeza, denda, dendatu, errotik jakin ” Lar. “(Descubrir) campo, explorar” Ib. “Requerir, reconocer, probar” Ib. “Tentar, probar, examinar, tentatu, dendatu ” Lar, Añ.

  4. (V-oroz-ple ap. A; Añ, vEys, H). “Quiere decir adornarse, engalanarse” Ast Apol 90. “Ataviar” Añ. “S’habiller, se vêtir avec recherche, s’attifer” H. “Engalanarse” A.

  5. “(B), incorporar a un niño para que salga de vientre” A.

  Sinonimoak: ad. Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [ahalegindu]: g.e.ahalegina egin, ahaleginak egin, ahalegindu, indarkatu, saiatu, bermatu Ipar., entseatu L-BN, iseiatu Zub., aplikatu zah., permatu Ipar. zah.
  [adoretu]: adoretu, kemendu, kuraieztatu, azkortu Bizk., animatu beh., arnastu g.e., ausarditu g.e., alaitu zah., esportzatu zah.
  [aztertu]: g.e.analizatu, arakatu, aztertu, ikertu, ikuskatu, ikusmiratu, ikustatu, miatu, etsaminatu Ipar., aratu Bizk., azterkatu g.e., bilakindetu zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es ad. (1) ad. intentar, afanarse, esforzarse, aplicarse (2) animar(se), alentar(se), estimular(se) (3) tentar, probar, examinar, tantear, indagar (4) engalanar(se), ataviar(se)
  fr ad. (1) essayer, tenter (2) encourager (3) tenter,  tester (4) se décorer
  en ad. (1) attempt to, try to vtr + prep  (2) encourage, cheer up (3) temp, try, examine (4) adorn
  port ad. (1) esforçar-se, labutar (2) animar-se; alentar (3) tentar, averiguar, investigar, examinar (4) engalanar-se

  Laruelle dendatu zen ahotsa apur bat goratzen. [Sumendiaren azpian, Malcolm Lowry (Karlos del Olmo), Elkar, 2008] (Egungo Testuen corpusa)

  

  dendatu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   

   
• 

  Maite 11:32 pm on 2019/10/24 Permalink | Reply
  Tags: D   

  desjabetze 

  iz. Norbaiti, legez, ondasun baten jabetza kentzea. Aurkeztu duten desjabetze planak ez du zuzenean hartzen bere etxea. Desjabetze agiria sinatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  desjabetu . “Desheredar, despojar” PMuj. En DFrec hay 4 ejs., y 10 de desjabetze. Ez dugu petrentzionerik neor gure zangopean ezartzeko, neori bere mintzaira galarazteko, neor bere nortasunaz desjabetzeko. Herr 8-10-1964, 4.
  

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. expropiación, desapropiación
  fr iz. expropriation
  en iz. expropriation
  port iz. expropriação

  Espero dut hurrengo urratsa desjabetzea izatea. #gaurkohitza

  

  https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Pazo_de_Meir%C3%A1s_-_Fachada_principal.jpg

   
• 

  Maite 10:56 pm on 2019/10/17 Permalink | Reply
  Tags: D   

  domaia 

  iz. Ipar. Pena, lastima. Domaia da ez baititut 30 urte gutxiago. || damu-domaia Ipar. Kalte-ordaina. Bizikleta hautsi didazue; damu-domaiak zor dizkidazue. Sei mila euroko damu-domaiak pagatu beharko dizkio. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (En la expresión domaia da, ‘es una lástima’). Domaia da ez baititut 30 urthe gutiago! Larz Iru ziren (1962). “>Iru 24. Domaia duk hik eskola kitatzea. Erramun harginaren oroitzapenak (1989). “>Etchebarne 21.

  2. v. DAMU-DOMAIA(K) (s.v. damu).

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [domaia]: lastima, pena
  [domaia]: kalte, gaitz, oker

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) lástima, pena
  fr iz. dommage
  en iz. pity
  port iz. lástima, pena, dó

  Eta ez, ez zait jendea gustatzen. Horrela, oro har. Domaia da, ze zutabe onak idatziko nituzkeen bestela. [Ez zait jendea gustatzen, Aritz Galarraga (Argia.eus, 2019-09-15)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  domaia (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:14 pm on 2019/10/10 Permalink | Reply
  Tags: D   

  desobiratu 

  ad.  Exhumatu (Elhuyar hiztegia)

  Sinonimoak: iz.
  

  [desobiratu] : exhumatu, desobiratu, hobitik/lurpetik atera (Elhuyar hiztegia)
  

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. exhumar
  fr du ad. exhumer, déterrer
  en du ad. (formal) exhume, disinter, (colloquial) dig up
  port du ad. exumar

  Franco hobitik ateratzeko azken oztopoa kendu du Gorenak. Hala, Espainiako Gobernuak desobiratzea gauzatzeko aukera du jada. Auzitegiak Gobernuaren dekretuaren gaineko kautelazko galarazpena indargabetu du. [Franco hobitik ateratzeko azken oztopoa kendu du Gorenak (Eitb.eus, 2019-10-10)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  desobiratu (Argazkia: EFE)