Gaurko hitza

Tagged: D Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:42 pm on 2019/08/31 Permalink | Reply
  Tags: D   

  donario 

  iz. Gip. Baretasuna, lasaitasuna. Donario ederrean zihoazen. Euskaraz gozo-gozo donariorik egokienean dihardute. || Donarioz ari du euria. Donario onean ari du euria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  donario (Lar Sup).

  1. Don, gracia. “Galardón” Lar Sup. v. dohain. Irudi zait emaztia dela gauza eztia, / Donario guzietan guziz gauza emia. E 127. Bere edertasun eta donario paregabeen bidez. Arr May 178.

  2. (G-goi ap. Gte Erd). Tranquilidad, calma, parsimonia. “Donarioz ari du euria (G-goi), donario onean ari du euria (G-goi)” Gte Erd 110s. Gudariak etsaiaren alboratzean, eraen onean jartzeko martxa donariozkoa. Izt D 72. Mundu osoari begien aurrean ifintera, ikusi zezaten donarioz ondo. Izt C 10. Bereala batean andreak maneatutako jana donario andi gabe artuta. Lard 181. Guziai zegokien donario ederrean zijoazen. Ib. 86. Erromarrak gauza betaz eta donarioz artu zutelako. Ib. 531. Ala joan zan Brasil aldera / donarioz ta garboso. Iparg 361. Euskaraz gozo-gozo donariorik egokienean [diarduela]. Aran SIgn II. Esanaz gañera donarioz. Ib. 41. On Antoniok donario ederrean […] esan zuen. Camp EE 1883b, 521.

  Sinonimoak:  iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [dohaina]: zah.bertute, dohain, onbide, onoimen g.e., donu zah., prenda Heg. zah., onoidade Bizk. zah.
  [donaria]: zah.prima, sari, sarigarri, errekonpentsa g.e., donari zah., premio Heg. beh., golardo Ipar. zah.
  [baretasuna]: Gip.baretasun, lasaitasun, naretasun, sosegu, deskantsu Ipar., jabal Ipar., jabaltasun Ipar., nasaitasun Bizk., trankiltasun g.e., sosegamendu zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. don, gracia (2) iz. (G) tranquilidad, parsimonia
  fr (1) iz. don  (2) tranquillité
  en (1) iz. gift, talent (2) tranquillity, calm, peace, serenity
  port (1) dom, graça (2) tranquilidade
  

  Donario ederrean zihoazen. (Hiztegi Batua)

  

  donario (Gaurko hitza, CC0Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:41 pm on 2019/08/30 Permalink | Reply
  Tags: D   

  derbi 

  iz. Herri edo eskualde bereko bi kirol talderen arteko partida; aspaldiko aurkariak diren bi kirol talderen arteko partida. Errugbian, Lapurdiko derbian angeluarrak nagusitu zaizkie hendaiarrei. (Hiztegi Batua)

  Wikipedian

  Kiroletan, derbia hiri edo eskualde bereko bi taldek elkarren aurka jokatzen duten kirol-lehia da, hedabideek arreta berezia eskaini eta zaletuek historian zehar zirraraz jarraitu dutena. Esate baterako, Euskal Herrian ezaguna da Real Sociedad eta Bilboko Athletic Kluba urtero jokatu ohi dituzten partidak, Bilbon eta Donostian hain zuzen, non bien zaleak elkartu eta jai-giro bizia sortzen den.

  Euskal derbia

  Euskal derbia izenez Euskal Herriko Bilbo hiriko Athletic Kluba eta Donostia hiriko Erreala futbol taldeen artean urtero birritan jokatu ohi den partida edo derbi klasikoa da. Halere azkeneko hamarkadetan bi talde horien artean eta Euskal Herriko beste talde batzuen arteko partidek ere euskal derbia izendapena bereganatu izan ohi dute, esate baterako Osasuna, Deportivo Alavés, Eibar KE, Real Unión edota Sestao River taldeen aurkako lehiak.  (Wikipedian, derbi)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. derby
  fr iz. derby
  en iz. derby
  port iz. derby

  Derbiak beti izaten dira intentsitate handikoak. [Ander Capa. Athleticeko jokalaria (Berria.eus, 2019ko abuztuak 30 )]
  

  

  derbi (Gaurko htiza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 12:10 pm on 2019/08/02 Permalink | Reply
  Tags: D   

  drindots 

  iz. Erresonantzia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  drindots (Ae). “Resonancia. Drindots luzea, larga resonancia” A Aezk 291. Ezkilak drindots luzea edo dolua duenean ere norbait fite ilen da. A Aezk 210.

  Sinonimoak: iz.
  

  [drindots] : erresonantzia (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
  

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. resonancia
  fr iz. résonance
  en iz. resonance, echo
  port iz. (acústica) (som) ressonância; (eco) plangência

  Ezkilak drindots luzea edo dolua duenean ere norbait fite ilen da. A Aezk 210.  (Orotariko Euskal Hiztegian)

  

  drindots (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 8:34 pm on 2019/08/01 Permalink | Reply
  Tags: D   

  dunbots 

  iz. Zarata handia, burrunba. Trumoiaren dunbotsa. Berebiziko dunbotsez dorre bat bezala erori zen zelai erdian. Errotarrien dunbotsa! (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  dunbots (G ap. A; Lar, Hb ap. Lh, H), dunba-hots.

  Ruido, estruendo. “1. retentissement, fracas. Syn. de dunbada. 2. bruit de grosses sonnettes (dunba). 3. au fig. appareil retentissant, faste” H. “Sonido” A. v. dunbada. Tr. Documentado en textos meridionales desde mediados del s. XIX. Moab tronpeten dunbots eta otsaren erdian galduko da. Ur Am 2, 2 (ap. A). Ola-dunbotsak betiko ixildu dira Euskal-erriko mendietan. Camp EE 1882a, 33. Entzuten dira autzaio edo tutu eta arratzaen soñuak dunbots izugarriarekin. Otag EE 1882c, 582. Gudaren dunbots ikaragarria. Ib. 586. Etxean ta inguruetan dunbotsa burrunbatuaz, ateren batek ixtean ateratakuarena zan. Zink Crit 27. Berebiziko dunbotsez dorre bat bezala erori zen zelai-erdian. ‘À grand bruit’. Or Mi 59. Lizardiri belarrietan dunba-ots izugarria eragin bear. TAg Y 1933, 25. Sarats itzalen kulunera / ta ibai-erroten dunbotsera. Loram Y 1933, 338. Errotarrijen dunbotsa! “Ruido de piedras molares”. Laux AB 77. Guda baten dunbotsak ezkontz asmoak urratu zittun. Etxde AlosT 38. Mutur artan tupust egin zun itxasontzi astunak bere biziko dunbotsez. Zait EG 1951 (9-10), 75. Erri-etxeko malluketaren dunbotsa. Anab Poli 53. Aditu bedi gaztaiñen dunba-otsa ta danboliñaren eragiña. NEtx LBB 155. Sei pila-ardatzburu ziran, aldi-urrenka jo ta jo alako dunbotsa sortzen zutenak. “Aquel estruendo”. Berron Kijote 226.

  Sinonimoak: iz.

      [zarata handia]: arrama, burrunba, dunbada, durunda, furrunda, zaratots, harramantza Ipar., burrundara Heg., durundi Bizk., arroitu Naf., buila beh., hotsandi g.e., zunburrun g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. ruido, estruendo
  fr iz. bruit sourd et grondant
  en iz. (loud) noise; din; crash; [trumoia] clap
  port iz. ruído, barulho

  Hirian dunbots handia entzun zen, hodeietan dabilen trumoiaren moduan. [Eraztunen Jauna III, J.R.R. Tolkien / Agustin Otsoa (Txalaparta, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  dunbots (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:35 pm on 2019/06/18 Permalink | Reply
  Tags: D   

  desosegu 

  iz. Urduritasuna, ezinegona, sosegurik ez duenaren egoera.

  Sinonimoak:
  [ezinegona] : artegatasun Bizk., erreustarzün Zub., erreustasun Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegian, ‘urduritasun’)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es desasosiego, intranquilidad, pesadumbre
  fr trouble
  en unease, feeling of unease, sense of unease, misgivings
  port desassossego, inquietação

  
  Esker mila, Josi Sierra, bideoa hain txukun ipintzeagatik!

  #gaurkohitza.ren 5. urteurreunaren harira bildutako argazki eta hitz guztiak ikusi nahi badituzu: Azaleratu zure hitza!

   
• 

  Maite 9:51 pm on 2019/05/27 Permalink | Reply
  Tags: D   

  dafaila 

  iz. Ipar. Mahai zapia. Ik. zamau. Mahaian errana bego gorderik dafailan (esr. zah.). (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  dafaila (L, BN; SP, Deen I 235, Ht VocGr, Lar, Lecl, Hb ap. Lh, Dv, H (+ -alla)), dahaila (BN; Lander ap. DRA), tafaila (L-ain, BN; H; -alla Arch VocGr, VocBN, y H), tahalla (BN-mix, S; VocS, Gèze, Dv (-illa), H). Ref.: A (dafaila, tahailla); Lrq /tahal’a/; AtBou 19.

  Mantel. “Manteles” Lar. “Toalla, tohalla, puede venir de el Bascuence dafailla, que significa mantel, y también toalla” Lar. “Nappe de table, tãhãlla <tanhanlla>” VocS. “Nappe” Dv. “Dafaila, dafailla (L, BN) […], mantel” A. v. zamau. Tr. Documentado sólo en la tradición septentrional, sobre todo en los suletinos, en la forma tahailla; en la tradición no suletina los testimonios encontrados corresponden a la forma dafaila. Mahaian errana bego gorderik dahaillan. “Caché dans la nappe”. O Pr 641. Zieta nin sakho, / Gathülia manddo, / Kullera zurezko, / Tahalla beltz, ta xathar bat lunjeratako. Etch 320. Erregeren proküradorik egin batzarre ederra, / eta plazereki hedatü bere mahainin tahailla. Ib. 522. Aintzindaria sartzen da lasterka harat eta altxatzen du eskuz dafaillaren pertail bat… deusik ez! Atheka 99. Oihal zuriak harizkoak, kotoinazkoak, dafailak, zerbientak. EGAlm 1897, 31. Gelhariak mahañ gañen tahalla bat hedatürik, ekharten dütü janartorak manhatiak. ArmUs 1900, 80. Ekharri zuen gure aitzinera khutxa handi bat eta hedatu zituen harren gainean, dafaila orde, arropa egiteko erosiak zituen kolorezko oihal kotoin pheza batzu. Prop 1904, 187. Oi zer larrua! Argi dirudi, halaber gorri xuhaila… / Arrosa hostoz izan behar da zeruetako dafaila… Ox 173. Jesus Jaunak, orduan, saritzat eman zion dafail bat, erranez: “To, harzak dafail hau. Gosetzen edo egarritzen haizen alde guziez, aski dukek erraitea: “Dafaila, heda hadi!”, eta dafail horren gainean izanen duk, berehala, behar dukan jateko edo edateko guzia”. Barb Leg 64. Sorhopilan hedatzen daukute andretarik biek dafaila, mahaineko untzi eta tresneria guziarekin. JE Ber 26. Abiatzen gira dafailako pusken biltzen. Ib. 32. Mahainaren araberako dafaila. “Ces choses se conviennent l’une à l’autre”. Herr 12-11-1959, 4.

  (L, BN ap. A), tafaila (BN ap. A), tahalla (S). Ref.: A (dafaila, tafaila); Lrq (tahala). Servilleta. En Azkue aparece dahaillu ‘servilleta’, que dice tomar de Oihenart, pero en éste sólo hallamos dahailla “nappe” (v. supra). –Nola behar da mahin saintiala huillantü? –Modestia handi bateki, bururik, eta tahailla eskietan gainen etxekiten dügüla. CatOlo 108 (ap. DRA). Nola atxiki behar da komunioneko dafaila? CatLav 251 (V 127). Tahaillaz eztütüzü behar ezpaiñak xahatü komüniatzeko phüntian. UskLiB 92. Guziek bezala egin nizun; estekatu nizun nere tafalla nere botoin xilotik. Arch Gram 161. –Zer egin behar da Aphezak Komünionia emaiten dianian? –Behar da eskietan gañen tahailla etxeki bidarra beno aphalxiago. CatS 79.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [zamaua]: mahai-zapi, mantel Heg., zamau Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) mantel
  fr iz. (Ipar.) nappe
  en iz. tablecloth
  port iz. (Ipar.) toalha de mesa

  Errezibimendua ikusgarriagoa izan zedin, bertzalde, apaingarriz eta edergarriz josi genuen jauregia, sala nagusia batik bat, jangelatzat eta dantzalekutzat erabiltzekoa zena, non dafaila dotore batzuek mahaiak estaltzen baitzituzten… [Lur bat haratago, Joan Mari Irigoien (Elkar, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  dafaila (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:33 pm on 2019/03/04 Permalink | Reply
  Tags: D   

  dontsu 

  iz. 1 adj. Zorionekoa, zorionez betea. Ik. dohatsu. Bizitza dontsu eta zorionekoa. Heldu zen egun dontsua. Kristoren etorrera dontsua. Dontsuaren etxean guztiok barrez, dongearenean negarrez (esr. zah.). 2 adj. Aspergarria edo gogaikarria gertatzen dena. Ik. zorioneko 2. Politika dontsuak zer ekarri digu? (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  dontsu (V; Lar, Mg PAbVoc, Añ, Hb ap. Lh, Dv (V)). Ref.: A; Etxba Eib.

  1. Dichoso, feliz. Sg. Lar y Añ “donoso”, tal vez para justificar una conjetura etimológica. v. deuntsu; dohatsu. Tr. Documentado desde Refranes y Sentencias, su uso disminuye relativamente en el s. XX. Es utilizado generalmente por autores vizcaínos; entre los guipuzcoanos, aparte de uno en Cardaberaz, sólo se encuentran ejs. del s. XX. Dontsuaen etsean duztiok barrez, deungeaenean negarrez. “Venturoso”. RS 96. Ah dontsua! Erretorika zer dan badakizu? Cb EBO 39. Iragoriko egun dontsu ta zorionbagetan. Mg PAb 202. Gaztañak ta sagarrak daukazan nekezalia dontsuago da andiki guztiak baño. Ib. 59. Oroitzen ninzan erle dontsuaz, zeñek lora eder ez diradenetatik ere atera oi duen eztia. VMg XI. Gabon gau bat izan zan beretzat ondo dontsu ta zorijonekua. Ur MarIl 98. Alako gertaera dontsubagaitik. “Con tan fausto motivo” (1866). BBatzarN 219. Lur dontsu eta zorijoneko oneganako […] borondate ona. “Este privilegiado país” (1866). Ib. 215. Dontsua da gizona ona bada andrea. AB AmaE 420. Jaunak emon dagizuzala egun dontsuagoak eta zorionekoagoak. Itz Azald 23. Zera zu seme dontsua. / Aita bat degu guk biok eta / laster zerade aitortua. Ill Pill 23. Zuri, zeure eriotz dontsuan Jesus ta Maria begira zegozkizun orri. ArgiDL 121. Zorioneko ta dontsu da ongi bizi dana. Zait Plat 150. Asko ziran bete-izate aiñ dontsuari mira eiñda. Etxba Ibilt 458.

  2. (V? ap. A; Lar, Añ), dontzo, donzu. Santo. Jaungoikoen Agindu Donzuak. Ulib 9. Aingeruakaz batera esateko: Dontsua, dontsua, dontsua. Ur Bisit 221 (ap. A). Numanciatar Tarifa uri dontsu, santua. AB AmaE 444. Ez iakan eldu orbanik / lora dontsuari. Azc PB 38 (se refiere a la Virgen María). An dago, lur dontsuan, illobi donean. Muj RIEV 1907, 208. Ia, ire esku dontsu orren ontasunean atsegindu deitela! Zam ib. 425. Jaungoikoari, bere Ama Dontzoari. Echta Jos 364. Alako bake dontsuba ekarri ebalako. Kk Ab I 40. Iturri eta osin dontsuak. JMB LEItz 93. Maiatzeko il / Dontsu onetan. Enb 78. Sukaldeko sua da, batez ere, benetan dontsua. Su ori Andra Mari jainkesaren irudi edo ikurra da. JMB ELG 85. Guretzat, Biedermann jauna, / jabetasuna dontsua da. / Guretzat santua, santu! Lab SuEm 190.

  (Fig.). Bertso batzuek jarri / nai nizuke, sua, […] /, baiña beti etzera / umil ta dontsua. Insausti 297.

  3. (V), dontzu (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ; Elexp Berg. Dichoso (irónicamente). “Diru dontzu oi, ese maldito dinero” Iz ArOñ. “Siempre tiene sentido peyorativo. Se usa cuando uno está molesto de tanto oir hablar de un tema. Bariante dontsuoi be etzan bela akabatzekua” Elexp Berg. Zer da Anatomija dontsu ta izen ospe andiko ori? Mg PAb 52. Atrapau bagendu barberu dontsuba, kenduko geuntsan bizarra. Ib. 192. Politika dontsuak! Zer ekarri deusku? AB AmaE 223. Nola izan lezakek ik ez jakitea, bularreko aurrak dakitenean zer igaro zitzaion Pepete dontsuari? Apaol 97. Ire senargei dontsu ori nire senarra baiño esangiñagoa izan dailla. A BeinB 63. Zer da enetzat naturaleza dontsu ori? Makina izugarri bat besterik ez. Vill Jaink 159.

  4. dontzu (V-gip), dontza (V-gip). “Dontzu bat, dontzabat, inválido, digno de compasión” Iz ArOñ.

  Sinonimoak: izond. Bizk.

      [zorionez betea]: atsegindun, bienabenturatu, dohatsu, zorioneko, zorionezko, zoriontsu, bozkariotsu Ipar., lorios Ipar., uros Ipar., irus Zub., zoriondun g.e., zoritsu g.e., zorizko g.e., ditxoso zah., deuntsu Bizk. g.e.

      [ditxosozkoa]: zorioneko, ditxosozko Gip. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. (B) feliz, dichoso, -a (2) izond. (B) de marras; dichoso, -a (utilizado en sentido peyorativo)
  fr izond. bienheureux, -euse
  en izond. happy, pleased, delighted
  port alegre, feliz, jubiloso

  Dontsuaren etxean guztiok barrez, dongearenean negarrez (esr. zah.). 
  

  

  dontsu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)