iz. eguzki begi, eguzki-begi. Eguzkiak jotzen duen aldea.Ik. egutera. Gure etxea eguzki-begian dago. Eguzki-begia lurmen zegoen, eta laiotza, ostera, elur. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
EGUZKI-BEGI-ALDE.Oriente, Este. Bainan, Iruñako bertzaldean da aurkitzen Javier, urrunsko, iuzpegi-alderat. JE Ber 26.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) solana, lugar orientado al sol; lugar orientado al sur (2) rayo de sol, rayo de luz, rayo luminoso (3) (G/GN) disco solar [astro] fr (1) endroit ensoleillé (2) rayon de soleil en (1) sunny spot, south facing location (2) solar radiation, sun ray, sunbeam, ray of sunlight, ray of sunshine port (1) solário (2) raio, raio luminoso
Testuinguruan
Eguzki-begia lurmen zegoen, eta laiotza, ostera, elur. (Hiztegi Batua)
1 iz. Heg. Norbait zerbaitetara, bereziki indarkeriazko egintzetara edo joko apustura, bultzatzea edo akuilatzea. Ik. desafio; aupada. Agure zaharrak erronka gutxi. 2 iz. Harrokeriazko hitza. Makina bat erronka bazerabilen lehen. 3 iz. Lortu beharreko helburua edo eginbehar zaila. Erronka berriei aurre egin beharko diete unibertsitateek. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 erronka. (V-arr-gip, G, AN-larr; Lar, Añ, H), arronka (V-gip, AN-gip), arrunka, ronka. Ref.: Totor Arr; Asp Leiz2; Garbiz Lezo 186; Elexp Berg. Bravata; desafío, provocación; amenaza. “Ronca, amenaza” Lar. “Vanidad” Garbiz Lezo 186. “Bravata, provocación” Asp Leiz2. Judioak baitzabiltza desarrazioan, guziak zire oiu, erronka ta meatxu. (149). LE-Ir. Ta jaikitzekotán / niórk ez laguntzén, / bai ronka ta zistakotán. LE Kop 44. Erronka andi au zezen jabearen belarrietara iritsi zanean. Izt C 247. Aguro isildu zan / moruben arronka. Afrika 123. Orrenbeste erronka / aditutakuan. EusJok II 28. Erronka ta naste. AzpPr 97. Nere arrunkarikan / ez du iñork aditu. Ib. 68. Zurri ortako itzak arronkik txorrostuenetako baten ao-muturrak zirala. Iñarra Ezale 1897, 386b. Ez nazu izutuko zure arrunkakin. Alz Bern 77. Orain lau urte ainbat erronka / garai onetan ez dauka. Tx B I 104. Ez dago arrunka aundirik. Tx B 218. Geroenean etor leikio / erronka ari jardespena. Or Eus 390. Balendinen erronka garratz au entzuki. TAg Uzt 48. Aspaldian badaukak / erronka ugari. Zepai (in Uzt LEG I 319). Sunbillan degu aixkolari bat / arronka askorik gabia. Auspoa 39, 50. Joku bezperan erronka, biaramonean errenka. EZBB II 20. Amerikara dijoala-ta / dabilki milla erronka. TxGarm BordaB 135. Eztabaidie, joko-erronkak be, ez ziran falta izaten. Gerrika 41. Erronka gutxi eta / indarra galanki. Insausti 274. v. tbn. In Etxabu Kontu 147. Arrunka: Xe 198.
2 erronka. (L ap. A ; Lecl, H). “Erronka, ronflement. Erronkaz haritu, ronfler” Lecl. “Ronquido” A.
erneki. (SP, Urt, H). Atentamente. “Vigilamment” SP. “Accurate, atzárki, ernéki” Urt I 87. Zeure erretora erneki entzutea. EZ Man II 178. Irakur ezazu erneki. SP Phil 24. Behar dire halaber ernekiago konsideratu. Ib. 204 (He 206 atenzione gehiagorekiñ). Jeiki behar da erneki eta laster. CatLav 346. (V 168) Begiratu zuen erneki bazter guzietara. Mb IArg I 175. Behar bezain erneki bekatura erorteko zuten lanjerrari gogua eman faltaz. AR 113.
1 adj. Erretzen duena. Ik. erregarri. Bero erretzailea. Su erretzaile hura. 2 iz. (Tabakoa) erretzen duen pertsona. Pipa-erretzailea. Erretzailea da oso. Erretzaileen eremua. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
erretzaile.
1. (Lar). Abrasador, ardiente. “Quemante” Lar. Zer su dela uste dezu purgatorioko su hau? […] infernu berekoa bezain bizi, bero, erretzallea. Mb IArg I 254. Su erretzalle ark. AA III 478. Antxe, matailburuan, egotzi zion musu erretzalleak. TAg Uzt 249. Gure Jaungoikoa su erretzaillea da ta. ‘Ignis consumens’ . Ker He 12, 29 (Lç su konsumitzen duen bat, Dv su erregarri). Urt, Lar, Dv), erretzale. (Uso sust.). Quemador, que quema. “Bustuarius, gorputz hill erretzaillea” Urt III 428. “Abrasador, erretzallea, lat. ustor” Lar. “Brûleur” Dv. “Talo-erretzaillak, las que los cuecen [las tortas]” Iz ArOñ (s.v. talogiña). Gure menderaino erretzaileak eta hekien laguntzaileak gehienetan utzi izatu dira Jainkoaren justiziari. Dv Lab 310 (se refiere a los que queman el monte). Gisulabe erretzaile bat deitzen du eta erraiten derauko: […]. Arb Igand 105. Ostoaren erretzale, adarraren zikintzale, mulkoaren ustelarazle. Eskual 12-3-1909, 2.
2. (V-m-gip, G), erretzale, erratzale. Ref.: A EY III 293; Elexp Berg. Fumador. Erretzale geranok eta loteri-zale zeratenok Españi gobernuari urtero miloika asko ematen diozkagu. Ldi IL 155. I baino erretzaile andiagorik etxoat nik inor ezagutu. Azorria bere erreko euke ik. (V-m). A EY III 293. Erretzalle azkarrak / Cubako belarrak, / ostatuan zabarrak, / langille elbarrak. Yanzi 217. Erretzalleak-eta, bizioz artzen dutela oitura, ta ezin iritxiz uzten. (In EZBB I 73). Erretzaille gerala edo zerala? Ez deritzat ongi. Zendoia 185. Persian aldiz eta Turkian, tabako hartzaleeri edo erratzaleeri, sudurra edo ezpainak motz.GH 1923, 445. Au ere zigarro-erretzalle amorratua baizan. Ataño TxanKan 46. Zigarro-erretzaille askok etxean ereiten zuten tabakoa. BAyerbe 151s.
3. erratzaile.Destilador, fabricante de aguardiente. Cf. erretegi (3). Atxeman zuten alkool-gordegailu bat eta frogatu Marseilleko erratzaile delakoarentzat atxikia zela horko errekitua. Herr 3-11-1960, 2. Dominique Buasco erratzailea eta haren komis François Bernardi agertu dira. Ib. 2.
eraldatu, eralda, eraldatzen || da/du ad. Zerbaitek bere era aldatu; zerbaiti bere era aldatu.Ik. antzaldatu; itxuraldatu; formaldatu. Suaren indarrez, dena eratu eta eraldatu egiten da lurbiran. Materia ez da sortzen, ez deuseztatzen, soilik eraldatu egiten da. Beruna urretan eraldatu. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
eraldatu. (Lar), era-aldatu. Transformar. “Transmutar” , “trasponer” Lar. Gure oldozmenean eraldatutako nabaipenak besterik ikusten ez dutenen eraketa. Zink Crit 33. [“Mendi-mendian”] eraldatu zuen bakarlari ta gizon ta emakumeak abestutzeko. Garit Usand 38. Suaren baitango indarrez dana eraldu ta eraldatu egiten da lurbiran. Zait Plat 35. Jainkoak naiko du-ta alabear au era-aldatzea. Berron Kijote 85.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esda/du ad. cambiar, transformar, trasformar frda/du ad. transfigurer, transformer en da/du ad. to transform, to convert, to change portda/du ad. mudar, transformar
Testuinguruan
Kazetaritza gizartea eraldatzeko erreminta moduan ulertzen dugu Goienako langileok. Eguneroko jarduna bistaratzeko keinu hau egin nahi izan dugu martxoaren 8an [@goiena, 2022-03-08]
1 iz. Beirazko ontzi batean jartzen den argia, eskuan eramaten dena. Ik. kinke; kriseilu. Aitonak prestatu zizkien esku-argiak. 2 iz. Argi egiteko erabiltzen den esku tresna elektriko bonbilladuna, argi sorta norabide jakin batean igortzen duena. Ik. linterna 2. Esku-argia piztu eta hilobiaren barnera fokuratu zuen. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ESKU-ARGI (V-gip, B, BN-lab). Ref: Lh; Iz ArOñ; Izeta BHizt. Linterna, farol. Behartu dire aphaindu, soinekoz, oinetakoz, khoro, bela, eskuargiz. Prop 1896, 181. Haren aintzinean, buru-has hura ere, elizako esku-argi berezia ezkerrean, Mattin beattar eliza-muthila. Barb Piar II 190. Esku-argi batekin etorri bear izaten zun etxera arrats illunetan. Etxde JJ 88. Aitonak prestatu zizkien esku-argiak. Ib. 256. Eskillaretan euki dau etxekoak esku-argia. Erkiag BatB 114. Nik ere laguntzera joan nai ba, artu giñuzen esku-argiak. Zendoia 224.
iz. Eskumena, aginpidea.Espetxeen eskuduntza eskualdatzeko asmorik ez du Madrilek. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
kaier. (Chaho, T-L). Cuaderno. Botuen eta instrukzionen kaiera. Revol 91. Hire liburuak, hire kaierak, hire lumak eta hire izkiribiña. Arch Gram 57. Eskuetan zituzten probintzia guzietako kaierak, zoinetan baitziren heiek Versaillarat igorri zituztenen botuak. Elsb Fram 60. Anartean, Kristobal teatroari hurbildu da “kahiera” eta “crayon” handi bat eskuetan. Ox 34. Liburu, kaier eta graionez ari zen lana. Herr 14-11-1963, 3. Joan den astean, kaier bati fidaturik, ezarri ginuen 1842ko urtarrilean hil zela. Lf ELit 185. Baginuen […] apezgaiek “kaier” bat elgarri pasatzen ginuena, bakotxak bere artikulutxoa egin, eta aintzina kurri. Larre ArzatinE 190.
Sinonimoak: iz.
[eskuduntza] : eskumen, aginpide (Hiztegi batua)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Zuz.) competencia, incumbencia fr iz. compétence, ressort, domaine en iz. competence port iz. competência
Testuinguruan
Haren aburuz, auziaz erabakiak hartzeko eskuduntza duen erakunde bakarra Europako Batzordea da. [Berria, 2005-05-31, «Frantziak ezetz esan arren, aurrera segituko du berreste prozesuak», JUANMA SARASOLA [Harian]]
Reply