Gaurko hitza

Tagged: H Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:51 pm on 2021/01/07 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hotzil 

  1 adj. Epela baino zerbait hotzagoa. Ik. hotzepel. Hotzila dago esnea. Hori beroa?; ezta hotzila ere. 2 adj. Epela, kartsua ez dena. Ene fede hotzila pizteko. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hotzil. (G-goi-to, AN-gip-5vill; H). Ref.: A (otzil); BU Arano (otzilla); Gte Erd 153. Templado. (En G-azp, al menos, más frío que epel). “Ur hotz-hila, eau tiède” H (s.v. hila). “Templar la temperatura. Eguraldi otzilla, tiempo templado. Ur au otzilla dago, esta agua está templada” A. “Otzilla, entre frío y templado” Garate Cont RIEV 1934, 58. “Otzilla, algo templado. Sólo se usa en líquidos, no con el tiempo atmosférico” BU Arano. “Ur otz ilda ekarri (G-goi), otzilla ekarri (G-azp)” Gte Erd 153. (Fig.) Biztu egizu arren, Jauna, nire fede otz ill au. Añ EL1 233. (Uso pred.). “Hotz-hil edan, boire tiède” Lh.

  Sinonimoak: izond.

  [hotzepel]: hotzepel, epel, hotzautsi, zerbel, zerrepel g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  (1) izond. templado, -a, tibio, -a (2) izond. (hed.) casi frío, tibio, -a
  fr tiède
  en warm, lukewarm, tepid
  port morno(a), moderado(a)

  Testuinguruan

  Hotzila dago esnea. (Elhuyar hiztegia)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:42 pm on 2020/12/29 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hista 

  iz. Iseka. Izan ziren han histak eta irriak. || hista(k) egin (-en atzizkiaren eskuinean). Isekaz imitatu. Ik. ihakindatu. Charlyk gibelera zuzendutako ukabilkada baten hista eginez agurtu ninduen, boxeolari plantan. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 hista. 1. (H, A), isti (AN ap. A Apend ). Burla, escarnio. An da orien hista, an da orien irria. Mb OtGai I 250. Parre ta ista egiten zienak. Mg CC 209. Ista ta farra egiten. VMg 68. Ixan ziran an istak eta irristak. Otx 183. Aztien irriak eta istak. Or QA 58. Iseka ta ista onik egiten du Platonek aren lepotik. Zait Plat 118. 2. “Obstination, entêtement, ou se mêle quelque ressentiment” H (que cita el ej. de EZ, que quizá se trate de errata por hisia). Hista eta sepa gaixtotako izatu naiz. EZ Eliç 159. HISTAK EGIN (ixtak AN-5vill, istiak AN-ulz). “Istiak egin, […] erderaz remedar” Inza NaEsZarr 1931. “Bertzearen ixtak egiten ari da (AN-5vill) [= ‘está imitando’]” Gte Erd 165. HISTAZ. Burlándose. Histaz ta irriz dagozka. Mb IArg I 163. Koroa gogor bat ifini zioen bere buruan, istaz ta burlaz. Ub 88. HISTAZKO. Burlesco, de burla.
  Histazko errege farragarri bati bezala. Mb IArg I 152.

  2 hista. Brillo. Jainko izan nahi, eta gizon izanki, hedatu duzu Jainkoaren hista! (Interpr?). SoEg EG 1958, 167. Daphnik, ista-iario, oitugabeko ikuskizun bat miresten du Olinpuko ate-subilletik. “Candidus” . Ibiñ Virgil 46.

  Sinonimoak: iz.

  [iseka]: iseka, ihakin Ipar., nausa Ipar., trufa Ipar., burla beh., iskirio g.e., trufakeria g.e., burlakeria zah., ihakintza Ipar. g.e., musika Ipar. g.e., eskarnio Ipar. zah., purrust (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. burla
  fr iz. moquerie, plaisanterie
  en iz. mockery, taunt
  port iz. chacota Æ’, zombaria

  Testuinguruan

  Bozaren idorrean ezagun du gaizki hartu duela bere hitzen hista egitea. [Lasto sua, Aingeru Epaltza (Alberdania, 2005)]

  

   
• 

  Maite 10:17 pm on 2020/12/10 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hazkurri 

  iz. Janaria, elikadura. Gorputzari emanaz behar duen hazkurria. Arimaren hazkurria. Ongarria da lurraren hazkurria. Egiaren hazkurria. Jakintzaz gorago, behar du gizonak beste hazkurririk. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hazkurri. 1. (BN, S; O-SPArch VocGr VocBN vEysDvH), hazkurru (BN-baig, S; GèzeDv (S)), hazkurre (DvA). Ref.: A (hazkurre, hazkurri, hazkurru) Lh Lrq EAEL 129 Satr VocP . Alimento, sustento, comida (sdos. prop. y fig.). “Nourriture” O-SP, VocBN, Gèze. “Aliment, nourriture” H. “Aliment, nourriture. Ce mot est connu, mais très peu usité: on dit d’ordinaire jatekua, l’aliment, la nourriture” Lrq. v. hazgarri. Tr. Documentado, desde Leiçarraga, en textos septentrionales (sobre todo bajo-navarros y suletinos). En el s. XX tbn. lo emplean algunos autores meridionales. En DFrec hay 2 ejs., septentrionales.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [janaria]: bizigai, bizigarri, elikadura, elikapen, elikatze, hazgarri, jaki, jan, janari, jangai, jangarri, jateko, mantenu, alha Ipar., bizigailu Ipar., bizitzeko Ipar., entretenimendu Ipar., neurrimendu Ipar., jaten Gip., alimentu Heg. beh., bianda Ipar. zah., hazkuntza Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. alimento, comida, sustento
  fr iz. aliment, nourriture
  en iz. nourishment, sustenance
  port iz. alimento, comida, sustento

  Testuinguruan

  Zinez atsegina eta gomendagarria da, edozein euskaldunentzat jakingarri interesgarriz eta hazkurri bizigarriz betea, Kanaldudeko webgunean ikusgai dagoen euskarari buruzko solasaldia, Ainize Madariaga BERRIA egunkariko kazetaria (Komunitatea hats-bahiturik. Hiztunaren trauma: diagnosia eta paliatiboak liburuaren egilea), Josu Martinez zinemagilea (Anti filmaren egilea) eta Juan Carlos Etxegoien Xamar irakasle eta saiakeragilea (Euskara jendea liburuaren egilea) batuz egina, galdera egile eta gidari Xan Idiart dutela. [Traumaren eta jaiaren artean, Juan Luis Zabala (berria.eus, 2020-12-10)]

  

   
• 

  Maite 11:50 pm on 2020/12/06 Permalink | Reply
  Tags: H   

  herbalkeria 

  iz. g.er. Ahulkeria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  herbalkeria. (Dv, A), herbailkeria. Debilidad. “Acte de faiblesse” Dv.
  Beraz garbitasunak altxatzen gaitu mundu huntako herbailkeriez gorago. Etcheb Zeruari 77 (ap. DRA). Baina gizagajoa oso makal dago, herbalkeriak joa. Arti MaldanB 213.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [ahulkeria]: ahulkeria, ahultasun (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. debilidad, acto de flaqueza
  fr iz. lâcheté, couardise
  en iz. weakness; feebleness; faintness; debility
  port z. debilidade

  Testuinguruan

  Herbalkeriak ez dio oinez ibiltzen uzten. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 11:37 pm on 2020/10/03 Permalink | Reply
  Tags: H   

  harbide 

  iz. Harrizko bidea; bereziki, harri landuz eginiko bidea, bide lauzatua. Ik. galtzada. Arabatik zetorren harbide zaharra. Erromatarren harbideak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 harbide. (V), harribide (BeraLzM), arpide. Ref.: A Apend; Etxba Eib.
  Calzada, camino de piedra; carretera. “Calzada” A Apend. “Calzada. Pasadera, hilera de piedras que sirven para atravesar una corriente de agua” BeraLzM. “Arpide, camino de piedra y de narrias” Garate 2.ª Cont RIEV 1933, 95. “Calzada, camino empedrado. Bide txingor onek, arbide batera joten dau” Etxba Eib. Azkue le da tbn. el sentido de “camino de narrias (B)” interpretándolo como “contr. de arba-bide”.
  Oni natzaio lotuko; / arbide au dugu Kristo. / Ortatik oin bat baztar orduko / sumatzen du ots motela, / –arbide orren ertzetan daude / bi amildegi berela–. “A los dos lados de esa calzada” . Or BM 60. Arantzazura erromes / guruzpide dan arbidez, / aldapan-gora promesadunak / –sokaz, gurutzez ta katez…–. SMitx Aranz 128. Arkaitzak autsi, irauli, jarri… / berebiziko lanean. / E’tzan nekerik barkatu bear / askatasun-arbidean! Ib. 69s. Arantzazura arribideak / zabala bear, zabala. / Txiro ta aberats, goiko ta beko, / kabi ditzan eldu-ala. Ib. 76. Arabati etorren arribide edo galtzada zarra. Akes Ipiñ 11. Gaurko arribideak edo . calzadas romanas ez dira erromatarrak. EgutAr 6-4-1960 (ap. DRA). Arbidean abarketak busti yakaz, ta guztiz bizarturik daukaz. Erkiag BatB 115. Lekeitioko arri-bidean edo kamioan, alkarri elduz joan giñan gau illunean eta zugaitz-pean. AZink 61. Arribidea betean zijoan jendea igesi. Ib. 79.

  2 harbide. 1. (BN, S ap. A ← VocBN ; Dv) “Endroit où l’on peut prendre des choses qui peuvent s’y trouver” VocBN. “Lieu où l’on a les choses à la portée de la main” Dv. “Mango, lado por donde se pueden tomar y alcanzar las cosas” A. Cf. harpide. Ebanjeli guzian arkitzen duguna da Espiritu Santu beraren ar-bide, Jesusen parabolaz ta itzalez agerzen digun bat. Mb IArg I 371 (¿errata por sarbide?; cf. ib. 371 y 372 sarbide y sar-bide respectivamente). 2. Billete. Bera geroxeago joango zala, guri trenerako emateko arbidea edo boletoa. Zubill 115. HARBIDEAN ( (L-ain, S ap. A)). “Harbidean (S): a) al alcance de la mano, […]; b) en propia jurisdicción, […]. Harbidean dauzka sagarrak (L-ain), […] las manzanas tiene al alcance de la mano” A. v. irispide.

  Sinonimoak: iz.

  [galtzada]: arruta, bide, estrata, galtzada, ibilbide, kurtso, kamio Heg., kamino Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. calzada, camino de piedra
  fr iz. chaussée
  en iz. road
  port iz. pista

  Testuinguruan

  Atezainak langa altxatu eta sartu gara aparkalekura, jardina ederra da eta harbide bat dago aldapan gora eraikin nagusiraino. [Lagun izoztua, Joseba Sarrionandia (Elkar, 2001)]

  

   
• 

  Maite 10:24 pm on 2020/08/03 Permalink | Reply
  Tags: H   

  halabeharrezko 

  adj. Halabeharrez gertatzen dena, ezin saihestuzkoa. Azken ahapaldiak halabeharrezko bihotz ikara sortzen digu.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  HALABEHARREZKO.

  a) Que casualmente viene a cuento, que casualmente es apropiado.
  Egun batez […], ikasleak aintzin neduzkala, etorrita oles egin zidan […]. Ikaskizuna alabearrezko zan. Ua argitaratzean, alderakizun egoki bat zitzaidan burura, zirku-iokutik artua […]. Ark […] arengatik esan nula uste. “Et forte lectio in manibus erat”. Or Aitork 137.
  b) Inevitable. Azkeneko aapaldiak (16gna), Oratiren azkenarekin bat datorrela, alabearrezko biotz-ikara sartzen digu “ai” ta “ene aberri kutun” oietaz bakarrik apur bat biguntzen dalarik. Gazt MusIx 67. Ñabarduren mugarriak, desiragarri bezain halabeharrezkoak, arau batzuen barnean hesitu beharko dira. In MEIG VI 41.

  Sinonimoak: izlag.

  [ezinbestekoa]: baitezpadako, behar, beharrezko, ezinbesteko, ezinbestezko, nahitaezko, noraezeko, premiazko, presakako, presako, presazko, urgente, derrigorrezko Heg., beharreko Bizk., behartsu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  izlag. fatal, inevitable, indefectible, que es obra del destino; casual, accidental; forzoso, -a, imprescindible
  fr izlag. fatal, -e ; inévitable, fortuit, -e
  en  izlag. inevitable, unavoidable
  port izlag. inevitável; compulsório, imprescindível

  Testuinguruan

  Zereginek eta gizonek nekea sortzen didate nire bakardade halabeharrezkoan; zuk ondo dakizunez, handinahia hitz hutsala izan da beti niretzat, Barbonek ni espetxeratzeko zoriona izan nuenez geroztik; beraz, arimaren sentipena ez den guztia barregarria iruditzen zait zugandik urrun oinazetuta naukan malenkoniak jota. [Parmako kartusia, Stendhal / Jon Muñoz (Elkar/Alberdania, 2007)]

  

   
• 

  Maite 11:31 pm on 2020/07/10 Permalink | Reply
  Tags: H   

  haurride 

  1 iz. Senidea. Zenbat haurride zarete? Zortzi haurrideetako lehena. Haurrideak eta ahaide guztiak. Haurride osoa (Ik. haurriderdi). Haurride biren alor artean ongi dago zedarria (esr. zah.). 2 iz. (Hedaduraz). Gizon guztiak haurride garela. Ene haurride euskaldunak. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [anai-arrebetako bakoitza]: senide, tarteko    

  [ahaidea]: ahaide, askazi, familiarteko, senitarteko, senide Bizk., bernaje g.e., hurko Ipar. g.e., egoki Ipar. zah. pl.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. [odolekoa] hermano, -a (2) iz. (hed.) hermano, -a; semejante
  fr iz. frère ou sœur
  en  iz. sibling
  port (1) iz. [odolekoa] irmão, -ã (2) iz. (hed.) irmão, -ã; semelhante

  Testuinguruan

  Familian lau haurride ziren. [New Yorkeko kronika beltza, Gotzon Garate (Elkar, 2004)]