Gaurko hitza

Tagged: H Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:42 pm on 2020/06/28 Permalink | Reply
  Tags: H   

  harroki 

  adb. Harrotasunez; harrokeriaz. Ikus, bestela, edonon, Nafarroako kateak, harroki erakutsiak. Harroki hitz eginez.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 harroki. 1. (SP (que cita a EZ)). Caverna. Egotekotz bethiere harroki lurpekoan / Aingeruen desiratu batzarretik kanpoan. EZ Man I 131 (cf. ib. 95 leze lurpekoan). 2. (O-SP→SP, Dv, A). “Monceau de pierres” O-SP 229 y SP. 3. (HeH Voc→Dv, A, H). Roca. “Harrokia, harroka, harbotxia, aitza, arkhaitza ” HeH Voc. Harrokian eragina zuen hobi batean ezarri zuen, zeintan ezpaitzen oraino nehor izan ehortzirik. HeH Lc 23, 53 (Lç arroka batetan, He zein baitzen arroka zilhaturik egina, TB harrokan, Dv harrian, Brunet aitz batean).

  2 harroki. 1. (H (que cita a Ch)). De manera basta, ordinaria, pobre. Cf. harro (3). Bakhartasunean daudez, pobreki iaten dute, harroki bestitzen dire [relijioneko presunak] . “Grosse vestiuntur” . Ch I 25, 8 (SP lodiz, Ip larriki). Zenbat dire harroki haziak eta altxatuak izan direnak. “Nourris rustiquement” . He Phil 40. 2. (S, H). Frívolamente, ligeramente. “Librement, sans retenue, avec dévergondage” H. “(Habillé) avec quelque liberté” Lrq. Luziferrek bertze aldetik konbidatzen du gezurrez; […], bizi arroki, lasaiki, nola nai; bizi guapoki. LE Urt 322 (ms. 114v bizi árro). 3. Arrogantemente, orgullosamente, con vanidad. “D’une manière vaniteuse, avec vaine ostentation” H. Yadetsi zien arroki ta funtsez. Or RIEV 1929, 9. Baserriz landa nai aunat ager- / arazi, bazterrik-bazter, / arroki; ezpaitun ezer / lurbiran ederrik i bezain eder! Ldi BB 136. Ikus, bestela, non-nai, etxe-aitziñetan naiz pillota-tokietan; ikus Naparroako kateak, arroki erakutsiak. Ldi IL 48. Larru meezko yatorri-agiria erakusten baño arrokiago, or goazkizu esaten itzez laburtxoak gerala, baña… egitez, ordea? Ib. 104. Sedaz yantzirik zabiltz; arroki ta arrandiz indiollar lumak daramaizuz. Goen Y 1934, 184. Arroki altxa ta laisterka nere Iaunaren aurka nindoala. Or Aitork 165. (Sartuz, harroki mintzo da Pantxori). To, hor hiza, hi ere buhamia! Larz Iru 114. “Élégamment” Lrq. 4. (Dv→A). “D’une manière leste, gaillardement” Dv. “Alegremente” A. HARRO-HARROKI (Forma con reduplicación intensiva). Muy orgullosamente. Aoa zabalik eukazan inguruko entzulei arro-arroki begiratuaz. Erkiag Arran 143.

  3 harroki. (Lar, Añ, Hb, Dv, H, A). Esponja. “Éponge” Dv (que cita a LE y Lard). “Algunos, después de Larramendi, aplican esta palabra a la esponja” A. v. belaki. Aiék bada isopo bát inguraturik arrókias ozpiñes béteas, paratu zióte agoan berarí. LE Io 19, 29 (Lç sponjia, He belogi, Dv esponja, Ol oragun, Ker, IBk. IBe belaki). Artu zue arrokia bat, ugartu zue ozpinean. (Mt 27, 48). BOEanm 1339. Begira zeudenetatik batek arroki edo esponja ozpiñetan busti zuen, eta makilla luze bati erpiñean ipiñita, aora eman zion. Lard 462.

  4 harroki. (V-gip ap. Etxba Eib ; A). Orgulloso; fanfarrón. “Fanfarrón (FSeg)” A. “Orgulloso. Arrokia dozu, uste barik, gaztetxu ori ” Etxba Eib.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  adond. [harrokiro]: harro, handioski Zub., burgoiki g.e., harrokiro g.e., haidorki Ipar. g.e., hanpuruski Ipar. g.e.harroki

  iz. g.e. [belakia]: belaki, esponja

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) adb. arrogantemente, orgullosamente, con vanidad (2) iz. (Zool.) esponja ➥ 1 belaki
  fr adb. avec vanité, vantardise
  en adb. proudly
  port adb. orgulhosamente

  Testuinguruan

  Kalera jalgi dira, harroki. #gaurkohitza

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:39 pm on 2020/06/24 Permalink | Reply
  Tags: H   

  higuingarri 

  adj. Higuina eragiten duena; gorrotagarria. Ik. nazkagarri; higuin 2. Usain txarreko piztia higuingarriak. Edari higuingarri bat. Higuingarri zait hari musu bat ematea. Bizimodu hau higuingarria da. Etsai higuingarrien mendean. Eskoletatik erlijioa kendu duen lege higuingarria. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [nazkagarria]: hastio, nazkagarri, hastiagarri Ipar., hastial Ipar., higuin Ipar., greugarri Zub., nardagarri Ipar. jas., nakaitz Ipar. g.e., nakaizgarri Ipar. g.e.    

  [gorrotagarria]: gorrotagarri, hastiagarri, hastio, hastial Ipar., nazkante Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  izond. asqueroso, -a, repugnante, que da asco (2) izond. odioso, -a, aborrecible, detestable
  fr izond. répugnant, -e ; dégoûtant, -e ; odieux, -euse ; détestable
  en (1) izond. revolting, disgusting, repulsive (2) izond. detestable, hateful
  port (1)  izond. asqueroso(a), nojento(a), repugnante (2) izond. odioso(a), detestável

  Testuinguruan

  Ahotsa higuingarri egin zitzaion. [New Yorkeko kronika beltza, Gotzon Garate (Elkar, 2004)]

  

   
• 

  Maite 10:50 pm on 2020/06/12 Permalink | Reply
  Tags: H   

  kinkin 

  iz. Kinkinean erabiltzen den makila punta-zorrotza.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 kinkin.

  1. Espada. Eregiten dau baita Bernardok ezpatea; / […] eta ain modutan, ze bialtzen deutsa kinkin meea, / zeñek bertantxe itxiko eban erdibiturik. AB AmaE 452s.

  2. “(V-m-gip, Gc), un palo como de medio metro de largo, del cual se sirven los muchachos para jugar con él, metiéndolo repetidas veces en tierra, mientras uno de ellos va a buscar el suyo” A. v. kin. Kinkin dabe Bizkai ta Gipuzkoan izena onetarako bear diran makillak. A EY IV 283.

  KINKINEAN EGIN. “Kinkiñian e(g)in (jostaketa)” (G-azp). || (ibili, jolastu eta antzeko aditzekin) adb. Jokalari bat urrutira jaurti zaion makilaren biladoanbitartean, beste batek berea lur bigunean ahalik eta gehienetan sartzean datzan haur-jolasean arituz. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  KINKINEZ. “Juego de niños que consiste en meter en tierra blanda determinado número de veces cada jugador su palo, mientras uno va a buscar el suyo que se le ha lanzado” A.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. juego del hinque, hinquete, pica, picachón, trencho, puntero. (2) iz. palo con que se juega al hinque.

  Testuinguruan

  Txikitan kinkinean maiz aritzen ginen. #gaurkohitza

  

  Nahi badu @euskaljakintza – rentzako proposamena. https://t.co/nxJhmmQWMm

  — Suagaar3 (@GarikoitzGar) June 12, 2020

   
• 

  Maite 7:33 pm on 2020/06/10 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hatsalbo 

  adb. Zub. Arnasestuka. Oheburuan belauniko erori zen, hatsalbo, bihotz eriturik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hatsalbo.

  1. (S) (Pred.). Sin aliento, jadeante. “Atsalbo (S-saug), essoufflé” Lh. Hatsalbo nüzü, je suis tout essoufflé” Ib. ” “Essouflé” Lrq.
  Españako hegiala heltu zenian izerdi llapa eta hatsalbo jarri zen hats hartzeko. Béhéty GH 1927, 434. Azkena eman zion bere amorraldi itsu horri, oheburuan belauniko erori zen, hatsalbo, bihotzeriturik. Mde Pr 160. Hi gure bestan erditan / bahiz lasterkaka jiten / Berri gaixto batekin hiz / hatsalbo gü gana heltzen. Casve SGrazi 128.

  2. (S ap. A ; Foix ap. Lh.). (Sust.). ” Hatsalbo (Sc), jadeo” A. Ez dügü, üdari bürüz, beribil ikhustia akabo. Ez eta hanitx hatsalbo deithoratzia. Herr 10-5-1962 (ap. DRA).

  Sinonimoak: adond. Zub.

  [arnasestuka]: albetan, arnasestuka, arnaska, hatsanka Ipar., hats-bahi Ipar., antzarka Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  adb. jadeando, respirando con dificultad, resollando (2) jadeo, resuello
  fr (1) adb. hors d’haleine, haletant, -e ; essoufflé, -ée ; poussif, -ive (2) essoufflement, halètement
  en (1) adb. panting
  port (1) adb. ofegante, respirando com dificuldade, chiado no peito (2) ofegante, chiado

  Testuinguruan

  Oheburuan belauniko erori zen, hatsalbo, bihotz eriturik. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 8:43 pm on 2020/04/25 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hedatu 

  1 du ad. Tolesturik edo bildurik dagoena bere hedadura handienera ekarri. Ik. zabaldu 2. Besoa hedatu. Zangoa aitzina hedatuz. Hegalak hedatu. Arropa eguzkitara hedatu. Beren soinekoak hedatzen zituzten hura zihoan bidean. Belak hedatuz eta bilduz. Orearen gainean azukrea hedatu. Ongarria landetan hedatzen. Gu harrapatzeko arteak hedaturik dauzka. Hor gabiltza elkarren lehian, Iparraldeko haurrideei lagundu beharrean; ederki deritzat, hedatu zaien eskua hartzeko oraindaino gehiegi mugitu ez badira ere. Noren gainera hedatuko ditut ene begiak? Usoak joan, sareak heda (esr. zah.).

  2 du ad. Hedadura handiagoa eman. Bere erreinua Europaraino hedatuz. Munduko eskualde guztietara hedatzeko. Heda iezadazu erran duzun hori. Euskal aditza, hedatu beharrean, murriztuz. || Bere aita hil zutelako berria hedatzeko. Urruti hedatuko du bere izena. Jakintsuek gezur franko hedatzen dute. Egiazko fedea hedatzeko Asiara bidalia.

  3 da ad. Halako hedadura izan. Hegoaldetik Ebro ibairaino hedatzen da. Giza bizitza gutxitan hedatzen da laurogei urtetaraino. Gure artean aski hedatua dagoen ustea. Zabalago hedatuak dauden hitzak.

  4 da ad. Luzatu. Ez zaitez gehiegi heda azalpenetan.

  5 (Partizipio burutua izenondo gisa). Hedadura handikoa. Lur eremu hedatuak eskuperatuz. Espiriturik ederrenaz, zorrotzenaz eta hedatuenaz dohatua. Gogo onez aitortzen dut haren jakitate hedatua. Estekak

  (Hiztegi batua)

  Sinonimoak (UZEI sinonimoen hiztegia)

  hedatu ad.

  [zabaldu]: aldebanatu, banakatu, banatu, barreiatu, orokortu, sakabanatu, zabaldu, banandu Bizk., berduratu L-BN, jeneralizatu beh., publikatu zah., hegabanatu Bizk. g.e.  

  [hedadura handiagoa eman]: zabaldu

  Beste hizkuntza batzuetan

  • es (1) da/du ad. extender(se), desplegar(se); [arropa] tender (2) du ad. propagar, difundir (3) du ad. (Ipar.) explicar (4) da ad. [halako hedadura izan] extenderse, llegar hasta, tener tal alcance (5) da ad. alargarse, extenderse (6) da ad. (Ipar.) llegar (7) da ad. (Fis.) [gasak] expandirse (8) da ad. (Fis.) [uhinak] propagarse
  • fr (1) da/du ad. déplier, déployer, hisser, déferler, tendre ; (s’)étendre, (s’)élargir (2) du ad. (se) propager, (se) diffuser (3) da ad. [halako hedadura izan] aller jusqu’à, (s’)étendre (4) da ad. [denboran] s’élargir, (se) prolonger
  • en (1) da/du ad. [hegalak] to spread; [arropa] to hang out; [bilduta dagoena] to unfurl, to unfold (2) da/du ad. to spread, to disseminate, to diffuse (3) da/du ad. to spread, to expand (4) da ad. to stretch, to extend
  • port (1) da/du ad. estender (ser), desdobrar (ser); [roupas] pendurar (2) du ad. espalhar, espalhar (3) du ad. (Ipar.) explicar (4) da ad. [halako hedadura izan] estender, alcançar, ter esse alcance (5) da ad. alargarse, prolongar, estender

  Testuinguruan

  Ez zaitez gehiegi heda azalpenetan. [Elhuyar hiztegia]

  Esamesa hiri osora hedatu zen. [Eraztunen Jauna III, J.R.R. Tolkien / Agustin Otsoa (Txalaparta, 2004)]

  

   
• 

  Maite 10:17 pm on 2020/01/01 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hasibide 

  iz. g.er. Hasiera.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  haspide. Comienzo. v. hasiera.  Obra guziz laudagarri horren haspidetzat hautatu zuten eskualde hau. Fedearen Propagacioneco Urtecaria (1877-1912). “>Prop 1886, 273. Ta orretarako gaien enaizelarik, norbaitek asibidea eman bear-ta, banatorkizute. Ldi Itz-lauz (1934).”>IL 87. Oñatik eman zion sallari ezin-aaztuzko asibidea: Gernika, Iruña, Gazteiz yarrai zazkio, lerdenki. Ib. 124. Urak irakin bitartean, asi-bidez, ura anixetarekin atera zuten. Anab Aprikako basamortua (1961).”>Aprika 78.

  Sinonimoak: iz. g.e.

      [hasiera]: abiada, abiatze, hasiera, hastapen, abiamen Ipar., haste Ipar., abiadura Ipar./Naf., hasmenta Naf., abio Zub., hatsarre Zub., hatsapen zah., hatse Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. principio, comienzo
  fr iz. début, commencement
  en iz. beginning
  port iz. princípio, começo, início

  Eta horretarako gaiena ez naizelarik, norbaitek hasibidea eman behar eta, banatorkizue. (Hiztegi Batua)

  

  hasibide (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:17 pm on 2019/12/18 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hagun 

  iz. 1. Aparra, bereziki ahoari dariona. Ik. lerde; adur¹. Begiak sutan, haserre gorrian, haguna dariola. Itsasoko baga dorpeek egiten duten haguna. || 2. iz. Gurpilaren metalezko egitura, pneumatikoaren euskarri dena. Ik. uztai 3. Garbitu bizikleta zapi busti batekin eta egiaztatu gurpilak behar bezala lerrokatuta daudela eta hagunak zentratuta. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hagun. Tr. Documentado sólo en textos orientales. Hay (h)abuin en Axular, en Lizarraga de Elcano y en un texto de Erro del s. XIX, hagun en Leiçarraga, TB , Joannateguy, Hiriart-Urruty, J. Etchepare, Leon, Lafitte y Oskillaso, gahun en Archu, kaburiñ en Goyhetche, ahurin en Hiribarren y kaurin en Zerbitzari. Etim. Para Schuchardt (Bask 6, 30) de occit. bavün (bauün REW 853). Faltan variantes occidentales. Se podría partir de *babune suponiendo metátesis y disimilación, aunque no sin dificultades.

  1. (L, BN, Sal, S, R; SP, Lar, VocBN , Dv (BN), H), habuin (AN-mer, L, Ae; SP, Lar (a-), Lar Sup , Añ (abuiña AN), Izt 47r, H (L)), haboin (L-ain), gahun (S; Dv (S), Hx), kaburin (L-côte (+ -riñ), BN-arb; H (+ -riñ)), gaurin (L-côte), haburin (L-ain; Hb, H (a- L)), ahurin (L; H), kaurin . Ref.: Bon-Ond 137; VocPir 77; Darric LBasque 5; A (habuin, haboin, hagun, ahurin, gahün, kaburiñ); Lh; Satr VocP (aguna). Espuma de la boca. “Habuina, écume de bouche, haguna. Habuina dario ahotik, il écume de la bouche” SP. “Espumajo, espumarajo”, “espuma, […] abuina, haguna” Lar. “Écume, bave” Dv. “Ahurina, écume qui coule de la bouche” H. “Habuina, écume que l’on jette de la bouche, bave” Ib. v. 1 adur, lerde, arrapo, 1 barauts. Eta lurrera eroririk [semea] iraulzkatzen zen haguna lariola. Lç Mc 9, 20 (He, Leon haguna; TB hedarra, Dv heldorra, Or aparra; v. tbn. Lç Lc 9, 39 haguna dariola). Beha iazozu haserretua dabillan bati, nola mintzo den, nola ahotik habuiña darion. Ax 280 (V 187). Persona batzuk […] zokos zoko dabilzanak mantxatzen guzia beren mi gaiztoaren abuñas (160, 220, 284). LE-Ir. Lehoa kasik da erhotzen / Ahotik gahuna du galtzen. Arch Fab 101. Otsoari gozoz dario yadañik, / Kaburiña hortzetarik, / Eta nigarra begitik. Gy 33. [Zezenak] ezdaki nori iazar, ahurin zurrutan. Hb Esk 221. [Otso bat] mihia kanpoan eta arrapoa edo haguna zariola. Jnn SBi 116. Beren hortzak karraskatuz, haguna zariotela ahotik, xakhur errabiatuer bezala. Elsb Fram 175. Nahi bezenbat xixtu eta fuera eta tomate edo sagar ustel orok leihoetarik burura [ministroari]; ezin egona baitu ordean. Zortzi guziez, edo gehienez, han edo hemen behar du horrela bere haguna aurdiki. HU Zez 182. Egintzetan gaindi doakona deus ez da, gizon tzar horren barnea […] betetzen duen pozoinaren haguna baizik. Ib. 179. [Zakurra] begiak odoletan, nahasiak, haguna zariola ahotik, ile-ondoak xutik. JE Bur 63s. [Borda-ttipiko nausia] begiak sutan, hasarre gorria, haguna zariola. Lf Murtuts 8. Begietarik nigar, ahotik kaurin. Zerb “Astoa” (ap. DRA).

  2. (Lar, VocS 133, VocBN , Gèze, H, Foix), habuin (Lar (a-), H), gahun (Gèze, Foix), kaburina ((det.).H), aun (BN ap. A ). Espuma. “Écume” VocS, VocBN y Gèze. “Écume en général” H. ” Eltze haguna, écume d’un pot qui bout, d’un pot-au-feu. Itsas haguna, l’écume de la mer agitée. Zaldi hagunez estalia, cheval suant et couvert d’écume. Uhaguna, eau qui bouillonne, que se précipite et écume, écume qu’elle produit. Esne haguna, écume du lait qu’on agite. Salboin haguna, écume de savon” Ib. ” Aun (BN), espuma de leche cocida (no es la nata)” A. Cf. itsas kaburin. Itsasoko baga dorpeak, ber bileniéz hagun egiten dutela. Lç Iudae 13 (TB haguna). Itsasoaren orroek lazkatzen zituela; urek batak berzeas golpe emanez, abuñak zeruraño goititzen zirela. (AN-erro, s. XIX). ETZ 266. (Satr lo interpreta como “uhain, olatu”) [Uhina] orroaz eta haguna burrustan zariola, bat-bedera xutitzen zen bertan pareta zabal baten idurirat. JE Ber 79. Labaiñea ugelaz leguntzen ari zan aita, arpegia bitsaz zuri zuri zualarik. Gero […] haguna ta bizarrak batera khentzen zituan labaiñaz. Osk Kurl 102. Eltxanoari agunara gendu. ZMoso 59.

  HAGUN-ZALI. Espumadera. v. agorxali. Maria, zer egin duzu hagunzalhia? –Besainka botatu, andrea: dena zilho zen-eta! Herr 16-1-1958 (ap. DRA).

  Sinonimoak: iz.

      [ahotiko aparra]: apar, arrapo Ipar., bits Bizk., habuin zah., bisuts Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. llanta (2) iz. (Ipar.) espuma; espumajo, espumarajo
  fr (1) iz. jante (2) iz. mousse, écume, bave
  en (1) iz. rim (2) iz. froth, foam
  port (1) iz. aro (da roda) (2) iz. (Ipar.) espuma

  Orlegitasunaren ilusioari uko eginez, olatuak hagun zuritan puskatzen ziren eki-sartzeak urretu harkaitzetan.  [Ezer gabe hobe, Itxaro Borda (Susa, 2009)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  hagun (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)