sugandila
iz. Muskerraren itxurako narrastia, hura baino txikiagoa eta eskuarki arrea (Podarcis sp.). Sugandila, euli ehizan. Sugandila bezala zuloetan sartzen. || horma sugandila, horma-sugandila Itsasaldeko Euskal Herriko sugandila mota arruntena (Podarcis muralis). (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
sugandila (G-nav, AN, Ae; Añ (AN); -il AN-egüés), sagundila (V-ger; Lcc (-ea, det.)), suaingila (L), suandila (V-gip), suandola (H), suangila (-illa V-ger, G-to-bet, AN-gip-5vill; -il AN-larr), suangilo (AN-gip), subalindara (V-gip), subandila (V-gip, G-nav), subangila, subekandela (L-ain), subekandra (R-uzt), subelindara (V-m, G-nav), subelingara, subemandil (B), subendil (AN-ulz), subilandara (G-nav), subilinta (G-nav), suhendila (SP -> Dv, H y A), sugaindila, sugalinda (G; Lar, Añ (V), H), sugalindara (V-gip, G-goi), sugalindila (H), sugandela (BN-lab, Sal), sugandola (BN-arb; H), sugangila, sugebandila (BN-baig), sugegandila, sugekandela (L; Dv), sugekandera (L-ain, R-uzt), sukandela (T-L), sugelandara (V-arr-oroz-m; Zam Voc), sugendil (AN-olza), sugelinda (V-ple-oroz), sugelindara (V-ger-m-gip, G-azp-goi), sugelinde (Zam Voc (V-ple-arr-oroz)), sugelindera (Dv (V)), sugemandila, sugendilla (R), sumaingila (B), sumandila (-ile B; Hb ap. Lh), suraingila (-illa V-ple, G-to), surangila (-illa G, AN-5vill; Lar (+ -ea, det.), Añ (G), Dv (G), H). Ref.: Bon-Ond 144; VocPir 489; A (sagundila, suangilla, suaingila, subekandela, sugalinda, sugandela, sugekandela, sugelandara, sugelinda, sumaingila, suraingilla); A Apend (subandila, subelindara); Satr VocP (suge); Ond Bac (subilinta); Iz ArOñ (suándilla, subándilla), UrrAnz (subálinddaria), Als (subandilla), Ulz (subendÃlle), R 293, To (suraingilla); EAEL 95; Asp Leiz2 (suangill); Etxba Eib (subalindaria); Zubk Ond (suge landara); Elexp Berg (subalinddara), Izeta BHizt2 (sumandile).
Etim. De *suge + andere/-a. Es probable que haya habido influencia de otras palabras (sagu, lindo, kandela/-ra, süsker…) que explicarÃa el aspecto de algunas variantes.
1. Lagartija. “Suhendilla, levrette, petit insecte” SP. “Escinco, lagartico pequeño, surangillea” Lar. “Lézard gris” T-L. Cf. VocNav s.v. sanatilla, sancartilla, sandrejilla, sangandilla, sangartana, sangartesa, sangartilla, sangordilla, sogalina, sogandela, sogandilla, sogindilla, sugandela, sugandilla, etc. Cf. tbn. Baraib RIEV 1907, 349. Biurtuko da surangillen, suge ta piztien bizileku. AA I 118. Suangilla, sugea, muskerra, sagua, arratoia esatea ezer ez dan bezala. AA II 355. Orobat sugeak, surangillak eta sugarrastak. It Dial 37 (Ur sugelinderak, Dv sugekandelak, Ip süskanderak). Sugandillak jandako / talua diruri. Auspoa 68-69-70, 379. Orduan abiatu zen sorgintsa […] sugaindila bat bezala. Elsb LehE 156. Ibili haiza, hor, bidez-bide, suge bandila iduri? Barb Sup 98 (en la versión de GAlm 1951, 47 suge gandila). Suangilla izutuak irudi, zere neurtitz yaioberri orren itz oskide guziek aaztumenaren zirriturik xeenetan izkuta zaizkitzu! Ldi IL 30. Eun mila sugangilen artean bat dagola buztan bikoa (V-m). A EY I 461. Sugemandilak bedeinkatuak dira (B). Ib. 442. Sugemandila ur-garaian ari izaten da (G-goi). Ib. 183. Suaingila bat (AN-larr). Ib. 442. Betazala andituta eukanak subelindara buztana orraztokian gorde bear eban (V-m). A EY IV 230. Suga, sugandilla eta beste onelako narrazti batzuk jaten ditu. EgutAr 4-12-1956 (ap. DRA). Sugandillak, euli-eizean edo armiarma sarean biltzen ari dirala ez al naute ernarazten? Or Aitork 290. Subelingara bezelaxe artzuloetan sartzen. NEtx EG 1957 (7-8), 61. Udako bero handietan suge mandil kalitzen harrusuetan. JEtchep 16. Sugelandarok biurri ta ezkatxak zirala-ta. Erkiag BatB 38. Igesika atzemoniko suangillak. Ib. 38. Zoin nagi aldiz, hegoak epheldu ordokian, sumandila! GH 1963, 118. Gaur, suangillen gisa […] or zeudek […] eguzki berotan kiskaltzen. Ataño TxanKan 115. Baita sugandilla bezela gordetzen bazera ere. Berron Kijote 61. Sugandola ferde bat da muskerra. HU Aurp 99. Suge-angela pherdeari erraiten ohi diote eskualde hetan muskerra. JE Bur 155. “Sugandila, dÃcese de la mujer avispada y vivaracha (Valle de Erro)” VocNav. Inquieto, movido (ref. gralmte. a los niños). “Geldik egon ari, subalinddarioi” Elexp Berg.
(Usado como apodo). Subemandile, Mirue eta Zapelatza, iru lapur lenbiziko mallakoak. Izeta DirG 43.
2. Sanguijuela. “Sanguisuela, sagundilea” Lcc.
Sinonimoak: iz.
[etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Zool.) lagartija
fr iz. lézard [petit]
en iz. small lizard
port iz. (Zool.) lagartixa
Neskak, niri so egon eta gero, destainazko zirkinen bat egiten zuen eta sugandila baten moduan desagertzen zen korridore ilunean barrena. [Ihes betea, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2006))] (Ereduzko Prosa Gaur)
sugandila (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)
Reply