Gaurko hitza

Tagged: T Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:46 pm on 2018/11/27 Permalink | Reply
  Tags: T   

  tramankulu 

  iz. Tresna, makina edo altzaria, bereziki handia, landugabea edo bitxia dena. Ik. trepeta. Zaldia ikusi nuen putzu batetik ura ateratzen, tramankulu bati tiraka. Telegrafia gelako tramankuluak. Ez da oraindik sortu belarrien lanbidea belarriaren ordainetan beteko duen tramankulurik. Jeep hura ezin sinetsizko tramankulu traketsa zen; eserita egonda ere, ikaragarrizko zartakoak hartzen nituen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tramankulu (V-ger-gip; Mg PAbVoc, Izt 18v), tramankulo, tramankuilu, tramakulu (V-m), tramakulo, taramankulu, tarmankulu. Ref.: A (tramankulu, tramakulu); Etxba Eib; Elexp Berg.

  1. Máquina, aparato (usado gralmte. para referirse a los grandes o extraños). “El armazón de alguna máquina, como de telar, etc.” Mg PAbVoc. “Armatoste” A. Eunla batek biar dituban tramankulu, tresna ta erremientak euna ejoteko. Mg PAb 139. Tramankuluba dauka / eunla andriak. Ib. 146. Artza edo tramakuloaz aotzak, burutxak da boteak kendu ta garbitu. Ezale 1899, 148b.

  (s. XX). Zein izenez deituko ote lituzke tresna, tramankulu eta trepeta berriak? Ayerb EEs 1915, 3. Mutillak errota edo bolu bat erosi eban […], ta arri barrijak ipiñi eta beste tramankulubak barriztau. Kk Ab I 75. Azur zuzentzeko tarmankulu edo aparatuz. JZ 1921, 18. Euskaldunen izatea ez txorik egaz ez tramankuluk lanez […] ezin negurtu daikee. A LEItz 131. Tramankuloi dautse / Burgostik ekarri. Enb 198. Tramankulurik onena. Ib. 94. Doi-doia eldu zen socavón explorador tramankulura. FIr 148. Gizon batek asmau dau, kanpo-aldetik etxe-barruak ikusi al izateko tramankulu bat. Kk Ab II 133. Bere ola nai lantegian daukazan tramankulu, bulzkin eta makiñak. Eguzk GizAuz 60 (v. tbn. 21). Lematzat, orratio, etzeramakian Joxek arrantzaleak erabilli oi duen tramankulu sastarra. TAg Uzt 136. Ezarri-tramakulu <-ana-> langilleei. “Peones de prensas de estampación”. EAEg 29-10-1936, 163. Tramankulu orretan [radioan] lenengoz lanean asi zana, ez zan edozelakoa izango ez… Karmengo Amaren Egutegia 1952, 7. Milla aparatu eta tramankulu daramazkiela, edozer gauza miatzeko gai. Txill Egan 1957 (5-6), 291. Ezetariko beste taramankulurik eneunke izango nik. Larrak EG 1959 (3-6), 199. “Tiobibo” deritzan tramankulu orietako bat. Anab Poli 81. Jeep ura sinist eziñeko tramankulu traketsa zan. Anab Aprika 61. Itzaldi ederra bezain errez asmatzen zizun soinkarien alderako tramankulu bat. Zait Plat 119. Halan ipiñi zioten noski “haribako” edo “hari-gabeko” izena, hariz bethetako tramankuluari. Osk Kurl 127. Ateismuak bere armatzat artu duen tramankulu ikaragarri eta bortitza auxe [evoluzioa]. Vill Jaink 51. Ausartu zan tramankulu [= txirringuts] aren ganean jarten. Erkiag BatB 75. Solo-lanak egiteko tramankulu ta lanabesak. Ib. 22. Gu gurdiakin ibiltzen giñan, / orain daude tratoriak, / oiek dirade lenan aldian / tramankulo dotoriak. Uzt Sas 80. Tramankulu zar ura izorratu edo enkaskillatu egin zitzaion. AZink 78. An baztarrien egoan tramankuluren bat artuz. Gerrika 22. Ez da oraindik sortu belarrien lanbidea belarrien ordainetan beteko duen tramankuilurik. MEIG VI 130. En DFrec hay 4 ejs.

  2. Trasto, bulto (referido a las cosas del equipaje). Eun da bigarren gelia izentau deuste eta antxe aukeratu naz, neure tramankulu gustijekaz. Izur JerOst 10. Tramankulu <tx-> gustijak itxi, autsak astindu, eta gosari apur bat artu ostian, urten genduan. Ib. 50.

  3. An dijoa tramankulu ura andre orrengana. Onek, gauza zuri bat gaiñera datorkiola konturatu danean, ekin dio karrasika. BBarand 16 (ref. a un hombre disfrazado con una sábana).

  Sinonimoak:  iz.

  [aparatua]: aparatu, arnes, tresna, gailu Heg., trepeta beh., imintzio g.e., adrezu zah.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. armatoste, cachivache, trasto/artefacto grande, aparato pesado
  fr iz. instrument, outillage
  en iz. hulking great object
  port iz. despec trambolho, traste

  Aterkiak gordetzeko tramankulu bitxi baten ondoan zakarrontzi are bitxiago bat zegoen. [Egurra Pinotxori, Aritz Gorrotxategi (Alberdania, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  tramankulu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:20 pm on 2018/11/26 Permalink | Reply
  Tags: T   

  tratulant 

  iz. Ipar. Tratularia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tratulant (BN-baig, S), tratalant (S; Gèze, Foix ap. Lh). Ref.: Lh (tratalant, tratulant); Lrq (tratü); Satr CEEN 1969, 211.

  Tratante, comerciante. “Maquignon, marchand de bÅ“ufs ou de chevaux” Gèze. “Maquignon, marchand, négociant peu scrupuleux” Lh. “Tratante de ganado” Satr CEEN 1969, 211. Tratulanta aberatserazten. Arch Fab 123. Axantxa, Auritzeko tratulanta, ibili uk or gaindi etxez-etxe miatzen eta eskaintzen. Zub 41. Mahomet, kamelu tratulantaren semea. Zerb IxtS 101. Tratulant oker batzuek merkatuetan eskaintzen dituzten Tamba eta Shiba bi [gaztain] motak. Zerb Azk 41. Nun dira […] hamar, dotzena betroin tratulanten ordainak? Herr 27-2-1958, 2. Hasian-hasi goratuz dohatzi urhe peza bilhari, pizkilu eta sederia tratulant zipotero heien parabola saminak! Etcheb Obrak 35. Soldado erromanoek, bai heien ondotik etorri tratulantek hunat ekarri zituzten sineste berri mixteriozko batzu. Lf CEEN 1973, 129.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

     [tratularia]: tratulari, makinun Ipar., tratante Heg., tratugile g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) h. tratulari tratante
  fr iz. marchand, -e ; commerçant, -e ; trafiquant, -e ; maquignon
  en iz. dealer, merchant
  port iz. tratante

  Zigarro meharrak biribilkatzen zituzten, tratulantak, martxandizari ohartu bitartean, zaintsuki eta frankotan erabat nazkaturik.  [%100 basque, Itxaro Borda, Susa, 200] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  tratulant (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:49 pm on 2018/11/25 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txarretsi 

  ad. du Txartzat jo, gaitzetsi. Obrarik bikainenak txarretsiz eta txepelenak goraipatuz. Bat ontzat hartu eta beste guztiak txarretsi.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

   txarretsi (BeraLzM), xarretsi (L ap. Lh; Hb ap. Lh). Reprobar; despreciar. “Txarretsi (desaprobar, reprobar), de txarr (malo)” AG 2342. “(Hb), mépriser” Lh. Ondo egina! Orregatik iñork ez zaitu txarretsiko. Goen Y 1934, 95. Jaun onek be Marxen garrazkeriak txarresten ditu: […] Marxen gaikeri (materialismo) zarpallak […] iguin emoten dautso. Eguzk GizAuz 78. Iauntxoen asmo zitalak erdeinatu (gutxietsi, txarretsi) egiten baitzituen. Zait Plat 16. Ioni ta Itali zarretako iakintzaleak ere ezin arbuiatu (gutxietsi, txarretsi) ditukezu. Ib. 27. Kritikorik sonatuenek maiz egin izan dute kolpe huts, obrarik bikainenak txarretsiz eta txepelenak goraipatuz. MIH 137. Horiek zeharo txarrestekotan, txarretsi ere beharko ditu […] euskal hiztegi guztiak edo ia guztiak. Ib. 202.

  Sinonimoak: ad.

  [gaitzetsi]: apaletsi, diskriminatu, gaitz esan, gaitz iritzi, gaitzetsi, gutxietsi, muzin egin, txikietsi, zaputz egin, arbuiatu Ipar., erdeinatu Ipar., gaitz erran Ipar., hastandu Ipar., mespretxatu Ipar., nardatu Ipar., mendratu Ipar./Naf., gaitzets izan g.e., kondenatu g.e., urruindu g.e., despreziatu zah., menospreziatu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. reprobar, desaprobar, censurar
  fr du ad. désapprouver, repousser, rejeter
  en du ad. [arbuiatu] to condemn; to disapprove; to reject
  port du ad. reprovar, censurar, condenar

  Indarkeria matxista txarretsi da gaurko manifestazioan, “Inori, inoiz, inon ez” lelopean. #gaurkohitza

  

  txarretsi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:05 pm on 2018/11/22 Permalink | Reply
  Tags: T   

  tinel 

  adb.  1 adb. g.er. Prest, gertu. 2 adb. g.er. Bere orduan, puntuan. Biharamunez ekia tinel sortuko da.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tinel (B ap. A; H).

  1. (Estar, etc.) presto, pronto. Manatzen dio benda dezkiela begiak ta etzin daiela lurrean; guzia iten du tinel (43). LE-Ir. Orrén itza egiterá / daude tinél aingerúak. LE Kop 155. Gudarako iskillu guziekin etorrita, burrukan biotz-biotzez aritzeko tiñel. Ol 1 Par 12, 33. Tiñel gaituzu gu! “Estamos firmes”. Or Poem 526. Erantzupiderik bage bizi ziran Atenaitarrak, edonora ioteko beti gertu, beren antzinatea gaitzesteko, edo, gutxiesteko ernai ta tinel. Zait Plat 123.

  (Ref. a cosas). Dispuesto, preparado. Non-elkarra, ta noiza, are, / tiñel daduzkate. Ldi UO 45.

  2. (Andar, ir, etc.) puntual. Beira espeziálki irúzkia, ta kontíno ibiltzegúra ain tinél egunóro. LE Doc 56. Egunoró ain tinél dabilána guri argitzekó. LE Urt ms. 121r. Biamonez Ekia tiñel sortuko den. “Puntual”. Or Poem 533. Esnatu gaitzatela xuxen eta tiñel olako ordutan. Or QA 112. Betiko erlantz auen / alkarte iñork begira badeza, / igieraz ain tinel. Gazt MusIx 107. Eta [izarrak] nork pizten ditun ederki, / ain tinel eta zoar. Ib. 127.

  Sinonimoak: izond. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [zehatza]: konkretu, xehe, zehatz

      [presta]: prest

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) (Estar, etc.) presto, pronto (2) (Andar, ir, etc.) puntual
  fr (1) prêt, -e ; préparé, -ée ; disposé, -ée (2) ponctuel
  en (1) ready; prepared; willing (2) punctual
  port (1) presto(a), pronto(a) (2) pontual

  Tinel nauzu! #euskaraldia (2018/11/23 – 2018/12/03 )]
  

  

  tinel (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:13 pm on 2018/11/10 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txinget 

  iz. Bizk. Kisketa. Ireki nion neure maiteari neure atearen txingeta. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txinget (V-arr-oroz-m-gip; Dv (<ch-> V), Zam Voc). Ref.: A; SM EiTec1; Etxba Eib; Elexp Berg.

  1. Pestillo. “Picaporte, pestillo. Txingetakin itxizu atia, aiziak ez deixan eregi” Etxba Eib. “Atiai txingeta emon da etxaburuko atetik urteizu” Elexp Berg. Idigi neutsan neure laztanari neure atearen txingeta (V). CantCS 5, 6 (G kisketa; Dv krisketa, Echn krixketa).

  2. “(V-ger-m), argolla de hierro fija a una pared” A.

  Sinonimoak: iz.
  

  [txinget] : kisketa, krisket, morroilo (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es picaporte, pestillo
  fr iz. targette, verrou, loquet
  en latch [door, gate]; bolt; door handle
  port iz. pestilo, tranqueta, trinco

  Ireki nion neure maiteari neure atearen txingeta. (Hiztegi Batua)

  

  txinget (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:09 pm on 2018/11/02 Permalink | Reply
  Tags: T   

  tinketz 

  adb. (Ipar.) 1. Guztiz, erabat. 2. Tinko. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tinketz (A; SP (-kh-) -> Dv, H).

  1. Mucho, grandemente. “Tinkhetz edatea, boire d’autant” SP. “Sobremanera […] (Lç Mc 6, 51)” A (que cita tbn. el testimonio de Pouvreau, que traduce erróneamente “de golpe”). Non are tinketz spantago baitzitezen berak baithan. Lç Mc 6, 51 (TB hainitz). Tinketz ahalkatua belhauriko nago. Harb 256. Ene arima tinketz izitua da. Ib. 320.

  2. (-kh- SP). Firmemente, fuertemente. “Fortement” SP. v. tink. Etzaizko afekzione gozo hari tinkhetzegi lotu behar. SP Imit III 7, 1 (Mst sobera bürüneriareki, Ol zailki). Zure barrenaldia eta Jainkoa gogoan tinkhetz badadukazu. SP Imit II 5, 2. Tinkhetz iharduki eta hari behar dela tentazioneen kontra. SP Phil 497 (He 504 zinki eta muthiriki). Bere hitz gaixtoen tinkhetzago aurtikhitzeko. Ib. 354. Tinkhetz bagaude Iainkoa serbitzatu nahiz. Ib. 455.

  Sinonimoak: adond. Ipar.

      [guztiz]: alde batera, begietaraino, betean, bete-betean, ederki, ederto, erabat, guztiz, hagitz, oso, osoki, oso-osorik, osorik, osoro, plei-plei, sits eta bits, txit, zeharo, anitz Ipar., arras Ipar., arrunt Ipar., biziki Ipar., gain-gainetik Ipar., tutarrez Bizk., osotoro Gip., alde bat L-N, txoil Naf., guztiro g.e., osotara g.e., betero zah., konplituki zah., seko Gip. beh., net Ipar. g.e., soberanoki Ipar. g.e., tint Bizk. g.e., alde guztiz Ipar. zah., beteki Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) adb. (Ipar.) sobremanera, en extremo (2) adb. (Ipar.) firmemente, con firmeza
  fr (1) extrêmement, terriblement, excessivement (2) fermement
  en (1) greatly, enormously (2) firmly; solidly, sturdily
  port (1) adb. (Ipar.) sobremaneira (2) adb. (Ipar.) firmemente

  Begiak tinketz irekiak ditu.

  

  tinketz (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:04 pm on 2018/10/29 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txingote 

  iz. Giza irudiko panpina-antzekoa. 

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txingote. “(V-gip), mamarracho, caricatura, figura ridícula (FSeg)” A.

  Sinonimoak: 

  [txingote]: txorimalo, txotxongilo (Elhuyar hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. monigote, mamarracho, esperpento
  fr iz. imbécile, fantoche, polichinelle
  en iz. sight, ridiculous person
  port iz. pingo de gente, ridículo, -a, palhaço, -a

  Ordezko txingote edo esperpento bat sortu zuen bere aginduetara lana egin zezan, bere nobelak firmatzeko eta kazetarien eskaerei erantzuteko. [Argia, 2003-09-07, 1910. zbk. | «Joxean Agirre: “Literaturarekin bakarrik bizitzeari sekulako beldurra diot”», Mikel Asurmendi] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  txingote (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)