iz. Inurria. Txindurri gorria, beltza. Txindurri hegodunak. Ikasi behar dela txindurrietatik behargin eta kontuzkoa izaten. Â (Hiztegi Batua)
Sinonimoak: iz.
[inurria]: inurri, xinaurri L-BN (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz.  hormiga ➥ inurri
fr iz. fourmi
en iz. ant
port iz. formiga
Testuinguruan
Txindurri lanean, bertsoz bertso, Urtzi Urkizu (Berria.eus, 2020-10-22)
1 iz. Ipar. g.er. Uholdea. Tristeziazko tulubio batean itoa. 2 iz. Ipar. g.er. Ekaitza. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
tulubio.
1. (G-to, AN-5vill, B; Ht VocGr, Lecl, Arch VocGr , H), tulubia (BN-ciz), tulumio (BN-baig), turubi, turebio (V-oroz). Ref.: A (tulubia, tulumio, turebio). Diluvio, tormenta (sentidos prop. y fig.). “Déluge. Par exagération, il s’emploie pour une grande abondance de chute de pluie. Uri tulubioak hari dira, il fait des déluges de pluie” H. “Tormenta, huracán” A. v. dilubio.
Ithoa bailizateke tristeziazko tulubio batean. JesBihD 22. Hura jazarri zangon enganioari, eta biziozko tulubioari pharatu zangon. MarIl 121. Trabatu ez balute […] Erresumako nahasdurek. Tulubiozko egun deithoragarriak iragan ziren bezen laster, […]. Ib. 2. Zer turubiak zauzkun menditarik jautsi, / bazterrak gain behera dauzkute erhautsi. Eskual 18-11-1913 (ap. DRA; la ref. es incorrecta).
2. tulubi. Abismo, precipicio. v. tulunbio. [Astoa] tulubi batean zen / ustekabean sarthu: / baiña bihurtu zen laster ur gaiñera, / eta zilhotik athera. “Dans un trou se précipita” . Gy 306.
Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.
[uholdea]: uholde, uraldi, pesia Ipar., zoperna Ipar., uralde Ipar., ufal Bizk., uriola Bizk., dilubio zah.   Â
[ekaitza]: bisuts, ekaitz, tenpestate, denborale Heg., borraska Heg. g.e., tenpesta Ipar. zah., tormenta Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es  iz. aguacero, lluvia torrencial; tormenta; inundación
fr iz. averse, pluie torrentielle; tempête; inondation
en iz. downpour, torrential rain; storm; flood
port iz. aguaceiro, chuva torrencial; tempestade; inundação
Testuinguruan
Tristeziazko tulubio batean itoa. (Hiztegi Batua)
1 iz. Tindatzeko erabiltzen den koloregaia. Bada beste tindu gorri bat ederragoa, purpura deitzen dena. Tindu egiteko gaia. 2 iz. Ipar. Pintatzeko gaia. Eskailera hertsi batzuk; murruetako tindua dena joana. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 tindu. 1. (L ap. A ; Lecl; th- Arch VocGr , Dv, H). Tinte. Eta horra nola aurkhitu izan zen thindurik ederrena eta garastiena. Dv Dial 21 (It ganbusi, Ur tinte, Ip tinta). Botaka nabilate / moden segitzeko, / tinduz emokatuak, / erdi-beztitzeko! Etcham 222. Oihal, baxera, tresna, xokolet, tindu, itze, olio, arno eta holako. Lf Murtuts 1. En DFrec hay 3 ejs. (L-ain ap. A ). “Pintura” A.
Berritako thindu gorrats ilhunak ez baititu zorionez sobera leunduak utzi [gapirio-lerroak] . JE Ber 59. Tindurik edo gisu xuririk ez aipa: etxe-aintzin-gibelak histuak dira. Herr 24-12-1959, 4. Kanporat zauden berina bakarrak ere han zauden gerla galtzalearen ahalgearekin bezala, tindu urdin eta ilunez ontsa zirrimarratuak. Larre ArtzainE 136. (L ap. A; Ht VocGr 327, Aq 303 (L); th- Arch VocGr, Dv), tintu (Arch VocGr (s.v. ankria)). Tinta. Haiñ beltz nola tindia. Tt Onsa 23. Ez dut nahi izan paperarekin eta thinduarekin egin. Dv 2 Io 12 (Lç tinta). 2. Pintura, arte pictórica. Ikertzeko khar, ohartze apur, musika, thindu, neurthitz […], esku-lan, sineste, bizipide; horien guzien eta hoik idurikoenen mihian erabiltzea. JE Bur 97s. 3. Tinta, enfermedad del castaño. Gure gaztain-ondo horiek jadanik aski funditu dauzku tindua erraiten dioten gaitz itsusiak. Herr 2-5-1957, 1.
2 tindu. (th- Lh). Teñir.
Sinonimoak: iz. Ipar.
[koloregaia]: koloragarri, koloratzaile, koloregai, margogai g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) Â iz. tinte, tintura (2) iz. (Ipar.) pintura
fr (1) iz. teinture (2) iz. (Ipar.) peinture
en  iz. dye; [ilearentzat] tint; [egurrarentzat, jantzientzat] stain
port (1) Â iz. tinta, tintura (2) iz. (Ipar.) pintura
Testuinguruan
Tindu faszistak Ezpeletako hormetan. @euskalirratiak
du ad. Ipar. g.er. Busti, zopatu. Ogia arnoan trenpaturik. Trenpatzen duzu irina ur xorta batean. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
trenpatu. (S ap. Lrq ; Urt II 149, VocBN , Gèze, Dv, H). Mojar(se); empapar(se). “Se tremper d’eau de pluie. Egun merkatutik yitian trenpatu gira ” VocBN. “Tremper un objet solide dans des liquides. Bixkotxa arras on da Kossuendako arnoan trenpaturik” Ib.
Nork ezarten baitu enekin eskua trenpatzeko platean. Lç Mt 26, 23. Hura duk nik ahamen trenpatua emanen draukadana. Lç Io 13, 26 (EvS trenpatü; He, LE, TB, Dv, Ol, Leon, Or, Ker, IBk, BiblE busti). Neure nigarrez trenpatuko dut neure etzaunza. Harb 320. Neure nigarrez neure ohia bustiren, trenpaturen eta ukhuziren dizut. Tt Onsa 44. Maiz emanen idiari porruak ur klairian trenpaturik eta hur hartarik. Mong 590. Ikhustean Jesus Olibeteko Baratzean, odolezko izerdi batez trenpatua. He Gudu 144. Ixur itzazü debozioniaren hurak, lür gañaren trenpatzeko. Mst III 23, 5 (SP pelatu, Ch ihinztatu, Ip busti). Nafar goxoan / trenpatuz bizkotxak / hartu ondoan. Monho 62. Esponjea zati bat minagrian trenpatürik. UskLiB 42. Lurra estalia da dena gorphutz hillez, / trenpatua odol ibaiez. Gy 282. Artu zuen esponja bat eta trenpatu zuen ozpinean. Echn Mt 27, 48 (Hual busti, Samper enpapatu). Farzizazu murloa eta trenpa olioan. ECocin 20. Trenpa zaitzu arroltziak esniarekin. Ib. 32. Ogia trenpa dadin, bainan irakin gabe. Ib. 4. Arnoan [isopa] busti zazu, / ongi trenpa zazu. JanEd I 141. Hezatuz edo trenpatuz bere ahoko elder zikhinaz. Elsb Fram 178. Trenpa laizke eurian. (1919). LuzKant 78. Guhauk ikusi dugu aita edoama ur epel eta zahagi trenpatu untziarekin heldu. Larre ArtzainE 106.
TRENPA ETA TRENPA. Remojando continuamente, dando continuos chapuzones. Lehen Baionako emazte batzu prestu ez zagotzinak kaiola batean ezartzen zituzten, eta kaiola Panecau zubitik emaiten zuten trenpa eta trenpa, andere horiek freska zitezen. Egunaria 30-5-1971 (ap. DRA).
Sinonimoak: ad. Ipar. g.e.
[busti]: blaitu, zopatu (UZEI sinonimoen hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es da/du ad. (Ipar.) mojar(se), empapar(se)
fr da/du ad. (Ipar.) (se) tremper, (se) mouiller
en soak, steep
port da/du ad. (Ipar.) molhar-se, embeber-se, empapar-se
Testuinguruan
Bixkotxa idorra trenpatu nuen kafearen epelean. [Ultimes déchets, Itxaro Borda (Maiatz, 2015)]
iz. METEOROL. Haize-zurrunbilo gehienetan indartsua, hodei zutabe gisa azaltzen dena eta behealdean itsasotik jasotako ur-tantak edo lurretik jasotako hauts, harea eta zaborra izan ohi dituena. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
tragarroi. v. traganarru.
traganarru. (V-m ap. A ), tragonarru, trabañarro, tragarroi (V-ger ap. A ).
“Manguera, manga o columna de agua que se eleva desde el mar con movimiento giratorio por efecto de un torbellino atmosférico” A.
Betiko sua / da aren [andra ordiaren] barrua, / ur sutsu eta ardaoan / traganarrua. Azc PB 105s. Tragonarrua baizen ao andiagaz. Ag AL 140. Beste odai baltz itzaltsu ikaragarri batek danba, trumoia egiñaz, buru buruan io eban traganarrua: tximizta batek ebagi eutsan traganarruari sabela. A Txirrist 6. Trabañarro beltzaren aizetan txorabiatuta ibilli. ZArg 1957, 189.
Sinonimoak: iz.
[tragarroi] : traganarru, ur-erauntsi
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es  iz. (Meteorol.) tromba marina, manga de agua, manga marina; manguera [columna de agua]
fr trombe, trombe marine
en waterspout
port tromba d’água
Testuinguruan
Ez da batere erraza hainbeste tragarroi batera ikustea. #gaurkohitza
1 adj. Adkor. Zintzoa. Txintxo aurpegia jarri zuen. || Behar bezalako neska txintxo-txintxoak. 2 (Adizlagun gisa). Txintxo ibili. || Irakurgelatik irtetean, argia itzali zuen txintxo-txintxo. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
Variante palatizada más extendida de la palabra zintzo; hay xintxo en Soroa, Orixe, Lekuona, Berrondo y Xalbador, y xintxu en un artÃculo de Agur. En DFrec hay 116 ejs. de zintzo, 4 de ellos septentrionales, y 7 ejs. de txintxo.
TXINTXO ( (G-azp-bet-nav, AN-gip, B)), XINTXO ( (L-sar, B)). Ref.: A (xintxo); Iz Als (txintxuba); Gte Erd 71 y 311. (Formas con palat. expr.).
A) (Adj.). a) Fiel; sincero; formal, de buen comportamiento. “Txintxoa dela segur nago (B), txintxoa zela bazakiten (B)” Gte Erd 311. Artu emakume xintxo bat. Sor Gabon 42. Txintxuegi da aztutzeko, bañan esango diyot, bai. Sor Bar 66. Izan arren txintxua / edo nabarmena, / errukitasuna du / pobriaguarena. MendaroTx 445. Adiskide “txintxo”: itzari eutsi diozu orratik, nekez bederen, gizaxo orrek. Or BM 10. Amona xintxôk Mikeli dio / ontaz eta artaz galdea. “La fiel abuela” . Or Eus 266. Oi, nolaz hain txintxoa, nitzaz maitatu hori. Mde Pr 143. Nai dutena esango ditek oni buruz txintxoak eta ortodosoak; baña beti izango duk au milla okerren iturburua. Txill Let 83. Maritornes txintxoa noiz baiño noiz etorriko zai jarri zan. Berron Kijote 176. Andereiño politta, ederra ta fededun xintxoa. Ib. 196. Nola izan ziñan bizi izan arte / beraren lagun txintxoa. Insausti 345. (Con reduplicación intensiva). Bien gurasoak ezteieratu ziren; neskarenak kanpokoak ziren, txintxo-txintxoak. Mde Pr 147. (Ref. a cosas). “(G-goi), fiel, exacto” A. Diógun adimentu ongau eztagóla solamente beárriak txintxo izátean klaro dá. LE Urt ms. 33r (ed. 1846, 93s zintzo). Ederrari egoki datorkio ba neurri xintxoa. “Bien parece la mesura en las fermosas”. Berron Kijote 46. Arratseroko erretiro txintxo ori egiteko oitura aspalditÃk galdua zeukaken. Ataño TxanKan 131. b) XINTXO (L-sar, B ap. A). “Juicioso […], económico, prudente” A. Zaietan txintxo, iriñetan zoro, oker egiña ikusiko gero. EZBB II 136.
B) (Adv.). a) Fielmente, formalmente, correctamente, juiciosamente.
Ezagutu gabeak dauden bitartean umill ta txintxo bizi diranak. Ag Serm 268. Aren esanak txintxo egiñaz / gaizki biziko etzera. Tx B 213. Errenta txintxo pagatu dezu / zere kapoi eta guzi. Tx B II 59. Ez dezute esango, beinik bein, txintxo etorri ez gerala. Lab EEguna 70. Olakorikan etzan pasako / txintxo portatu baziña. Auspoa 97, 140. Jaiki, ta Aitaren eginda txintxo / ondo illundu artian. MendaroTx 163. Urrengo Santomasetan ere “errentak” txintxo asko ekarriko zituztela. Anab Don 36. Ezarriko zaizkion aldizko edo aldiz-ateko orduetan idazkolara txintxo joatea. “Puntualmente”. EAEg 4-4-1937, 1431. Amaren bular-bularretik txintxo edan baitzun nere biotz samurrak. Or Aitork 59. Orain ez bezela orduan, arrantzale ondarroarrak, txintxo asko biltzen bait-ziran danok etxera egun ortarako. Lek SClar 103. Beren izena ta ospea zaitzen dute, beren obariak eta mozkiñak txintxo asko begiratzen dituzte. Vill Jaink 137. Txintxo dijoa etxera dantza-saioa bukatu ondoren. MAtx Gazt 72. Beha zure umeak zoin xintxo dabiltzan. Xa Odol 153. Beti agertu zan adizkidetsu, otoitz bideetan xintxu. Agur 4-11-1972 (ap. DRA). Txintxo asko jetxiko itun elizara. Ataño TxanKan 86. Ez det nik parranda aundirik egin izan […]. Etxean txintxo, ta ala obe neretzat. BAyerbe 110. v. tbn. BBarand 74. Insausti 255. (Con reduplicación intensiva). Torizute intxaur bana. Eta joan xabartu gabe, xintxo, xintxo. Lek EunD 30. Xintxo-xintxo beteko zuala aolkuz esan zitzaion guzia. Berron Kijote 53. Artzai arek, agindua txintxo-txintxo egin zuan. Alkain 106. Eta entzuten ego ten giñan / exerita txintxo-txintxo. Insausti 246. b) Económicamente, con prudencia. Orduan ere txintxo ibilli bear pentsua. BAyerbe 66.
Sinonimoak: izond.
[zintzoa]: fin, prestu, sotil, zintzo, zuzen, ben Heg., serio Heg., zindo Bizk., justu beh., benatsu neol., men neol., formal Heg. beh., serios Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es izond. (lgart.) bueno, -a, formal
fr izond. (lgart.) sage, bon, bonne, formel, -elle
en izond. (lgart.) well-behaved, good
port izond. (lgart.) formal
Testuinguruan
Txintxo aurpegia jarri zuen. (Hiztegi batua)
ad. trimindu, trimin, trimintzen|| du ad. Bizk. Suntsitu, desegin, birrindu. Jerusalemgo hiria trimindu zutenean. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
trimindu.
1. (Mg PAbVoc, Añ (V), Izt 11v, VocCB .(s.v. triskatu)→Dv) Destrozar; destruir. “Despedazar” Mg PAbVoc y VocCB. “Desgarrar” Añ. “Romper en pedazos muy menudos, o hacer añicos” Ib. “Romper vestidos […]; romperlos mucho o destrozarlos” Ib. Tito Erromako Agintariak Ierusalengo uria trimindu ta austu ebanetik gerora. A Ezale 1897, 305a. Orduban sartu yakon Motrollo, aiztua kendu ta beragaz bertan triminduteko ustiaz. Kk Ab I 38.
2. trimendu (VocCB (V, s.v. trinkotu) Dv; A (que cita a Ur)). Aplastar; oprimir, comprimir. Bestetik [ikusten dira] gizon, zaldi eta idi trimendu eta zapaldubak, dirianen anzik bere baga. Astar II X. Batuten dabe bedarra, ezkotuten dabe, trimenduten dabe eskuakaz eta itxiten deutse. Ur Dial 57 (It trinkotu, Dv, Ip tinkatu). Trimendu euen bere oin garbiyagaz [suge] onen burua. Ur BulaAl 29.
3. “(V-ple-m-gip), batanear, contundir, golpear fuertemente” A.
TRIMIN-TRIMIN EGIN ( (A)). Machacar. Gabiko oneek daruez trimin trimin egitera erruki baga zur-mallu edo mazubaz. Mg PAb 138.
Sinonimoak: ad. Bizk.
[suntsitu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, porrokatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., laskitu Bizk., lorrindu Bizk., zuzitu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., narriatu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es du ad. (B) destrozar, destruir
fr du ad. (B) écraser, détruire
en du ad. (B) smash, destroy
port du ad. (B) esmagar, destruir
Testuinguruan
Hiria trimindu zuten. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Reply