Gaurko hitza

Tagged: Z Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:53 pm on 2021/02/16 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zira 

  1 iz. Arropen gainean jartzen den jantzi irazgaitza. Eskuan arpoia, soinean zira. 2 iz. Zirak egiteko erabiltzen den ehun irazgaitza. Arroparen gainetik, zirazko txamarra zabalak. Itsasora ateratzeko, zirazko galtzak jantzi zituen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zira. 1. (B, BN ap. A; Dv, H, VocB <zara>), zirai (L, BN, S ap. Lh ).
  Betún. “Cirage” Dv. “Cirage de chaussure” H. “(B, BN), betún. Zapata lodiak urina emanez guriago gelditzen dira zira emanez baiño, los zapatos de cuero grueso se quedan más blandos dándoles grasa en lugar de betún” A. En VocB figura zara ‘betún, lustre’ que sin duda se trata de una errata por zira, puesto que tbn. hay ziratu ‘embeturar (sic), lustrar, dar lustre o sacar lustre’. v. ziraje. Idako pike, ezko likin, itsas-tipula, lupu-belar kirats eta zira (bitumen) beltzarekin naasita. Ibiñ Virgil 103. (BN, S ap. A ; Chaho, H).
  “Cire à cirer un parquet” H. “Cera” A. 2. (V-m, G, AN, L ap. A), zia (V-m, G-azp ap. A), xira. Impermeable, prenda de vestir impermeabilizada. “Encerado, impermeable” A. “Impermeable” Ib. Cf. Echaide Orio 141: “Sira, prenda impermeable, antes encerada, ahora de plástico, que emplean los pescadores para resguardarse de la lluvia o del frío. Se llama también sira a los impermeables de plástico o de nylon ligeros, no de abrigo, que se emplean en general para la lluvia”. Arrantzaliak, beren sudesta, zira eta barrendik sagardoz alkitranatuak. Iraola 115. Iñaxi: ekarri zazu nagusiyaren zira, ia nola ematen diyon. Alz Bern 71. Arratsaldia an pasatuta / illuntzian erretira, / bote batian amasei lagun, / danok ziraren azpira. Arrantz 143. T’egualdi txarrez soñeko-zira, / txano, zuezta buruko dira. Inzag EEs 1915, 6. Eskuan arpoia, zoñean zira. Ldi BB 138 (v. tbn. el mismo ej. en SMitx Aranz 231). Kaki kolorezko zira bat. “Impermeable-gabardina” . EAEg 8-1-1937 756. Ondoren, iltoki edo mataderi batean izan giñan. Xira bana eta gorro bana jantzi arazi zizkiguten. Aiek garbitasunak eta aurrerapenak! TxGarm Auspoa 177, 24s. Xira arin bat ere / gañetik bazan da. Zendoia 65. Asto-saskiak estaltzeko izaten genitun zira lodi zabal aietako bat. Ataño TxanKan 139. ZIRAZKO. De tela impermeable.
  Jasten ditue zirezko soñak, euria bada. Ag Kr 61. Itsasora ateratzeko ordua etorri zanean […] zirazko galtzak eta zirazko beste soñekoak jantzi erazi zizkion. Etxeg Itzald II 183. Zumitzezko otartxoen babespean eta zirazko estalpeetan dute gerizpe gizon eta emakumeak. TAg Uzt 37. Jantzi zituzten arroparen gaiñetik zirazko txamar zabalak. Etxde JJ 256. Zirazko jantziak jantzita. Etxabu Kontu 141. Zirazko galtza ta jakea. Ib. 120.

  Sinonimoak: iz.

  [zira]: euri-kapusai (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. chubasquero, impermeable
  fr iz. imperméable, ciré
  en iz. (Ipar.) notebook
  port iz. raincoat

  Testuinguruan

  Itsasora ateratzeko, zirazko galtzak jantzi zituen. (Elhuyar hiztegia)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:47 pm on 2021/01/10 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zaldunde 

  iz. Aitoren seme feudalen erakunde militarra, erlijiozko izaera zuena. Ik. zalduntza; zaldungo.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zaldunde. (SP→Dv, A, Lar, H). Caballería, conjunto de caballeros. “Assemblée des nobles” SP. “Equestre, zaldundekoa” Lar (ref. sin duda a la orden ecuestre de la antigua Roma). Barnekoak miserikordia eske daudela, baina zaldundeak eztiola Erregeri permetitu nai miserikordiaz usatzera. (c. 1597). FLV 1993, 453. Nola Errege bailegoke lasterkako lekhuan / zaldundeari begira iustetako orduan. EZ Man I 132. Hala nola iauregitik illkhitzean prinzea, / zaldundearen duela gibeletik oztea. EZ Man II 86. “Caballería, orden militar” Lar.

  Sinonimoak: iz.

  [zaldunde] : zalduneria, zalduntza, zaldungo

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Hist.) caballería
  fr iz. (Hist.) chevalerie
  en iz. (Hist.) order of chivalry
  port iz. (Hist.) cavalaria

  Testuinguruan

  Barnekoak miserikordia eske daudela, baina zaldundeak eztiola Erregeri permetitu nai miserikordiaz usatzera. (c. 1597). FLV 1993, 453. (Orotariko Euskal Hiztegian)]

  

   
• 

  Maite 11:41 pm on 2020/12/24 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zaindu 

  ad. zaindu, zain(du), zaintzen 1 du ad. Norbaiten edo zerbaiten arta hartu, kalterik edo ezbeharrik gerta ez dakion. Ik. jagon. Abereak zaindu, esneak batu, gaztak eginarazi. Soroa zaintzen baduzu, soroak zainduko zaitu. Zaindu etxea, hazi eta hezi umeak. Supazterrean afaria zaintzen, ama-alabak txerriei jaten ematen dauden bitartean. Beraz, zuk ere zaintzen zaituen aingerua baduzu? Zain ezazu zeure burua.

  2 du ad. Norbaiti edo zerbaiti adi eta erne begira egon, egiten duen edo gertatzen zaion guztiaren berri jakiteko, edo komeni edo nahi ez den gauzarik jazo ez dadin. Ateak zaintzen. Mugak zaintzeko. Txakur onak etxea ederki zaintzen du. Nork zainduko ditu ohoin edo hiltzaileak? Zaintzen dituzu zuk zeure begiak, horietatik sar ez dakizun atsegin lizunik?

  3 du ad. Galtzetik edo hondatzetik begiratu, bere hartan gorde. Ik. atxiki¹ 2. Segurtasun tartea zaindu behar da errepideetan. Berezitasun hau, aldaketa batzuk gorabehera, geroztik ere ondo zaindu zuten.

  4 du ad. Babestu. Zaindu gaitzazu arerioengandik. Halako mihi gaiztoagandik norberaren ondra zaintzeko. Gure aingeru jagoleak zaindu gaitzala!

  (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad.

  [jagon]: begia eduki, begiak eduki, guardiatu, artatu Ipar., begia atxiki Ipar., jagon Bizk., geinatu Zub., antzatu zah., errekaitatu Ipar. zah.    

  [begiratu]: alde atera, alde egin, alde jarri, aterpetu, babestu, begia eduki, begiak eduki, begiratu, defendatu, defenditu, defentsa egin, eskutik eduki, gorde, kontu egin, kontu hartu, maldatu, begia atxiki Ipar., aldeztu neol., estalpetu g.e., magalpetu g.e., aldetu zah., anparatu Heg. beh., jabetu Ipar. zah., eskudatu Heg. zah.

  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. cuidar, vigilar (2) du ad. guardar(se), preservar(se), proteger(se) (3) du ad. cumplir, realizar
  fr (1)  du ad. surveiller, veiller ; garder (2) du ad. [qqch.] surveiller (3) du ad. soigner, s’occuper de, prendre soin (4) du ad. respecter ; protéger
  en (1) du ad. to take care, to look after (2) du ad. to look after (3) du ad. to guard; to watch (4) du ad. to protect; to keep safe

  Testuinguruan

  Eguberri on! Eta…zaindu!

  

   
• 

  Maite 10:42 pm on 2020/12/01 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zerori 

  1 izord. zu izenordainaren era indartua. (Batez ere galdegaiaren lekuan eta nolabaiteko kontrakotasuna adierazi nahi denean erabiltzen da). Ik. zeu; zuhaur. Zuk esturan ipini nauzu, eta zerori ere jarri zara. Stepen, zerorrek deitu zenuen eta orain haserretu egiten zara? Hilen naiz, eta orduan guztiak zerorri geldituko zaizkizu. Puntu horretan ez duzu zerorren iritzia azaltzen, besterena baizik. 2 izord. (zu-ren eskuinean, hark hartzen duen kasu atzizki bera hartuz). Eta nire ondoan egongo zarete zu zerori, zure semeak eta horien umeak. Horrela den ala ez, zuk zerorrek ikusiko duzu. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: izord.

  [zeu]: zeu, zuhaur Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izord. tú mismo, -a; usted mismo, -a
  fr izord. vous-même ; toi-même
  en izord. you yourselves
  port izord. tú mismo, -a; usted mismo, -a

  Testuinguruan

  Zuk esturan ipini nauzu, eta zerori ere jarri zara. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 11:36 pm on 2020/11/19 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zipriztindu 

  1 du ad. Zipriztinez bete. Ura gainezka zetorren, bazterrak zipriztintzen. Berba egiterakoan, zipriztintzen zuen aurrean zuena. 2 du ad. Irud. Hegiaphaliaren izen garbia lohiz zipriztinduz. Erreka aldeko hostope iluna zeru urrez zipriztindurik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zipriztindu. zipristindu, txipriztindu (V-gip), ziprizindu (Izt 108v), txiprizkindu. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.
  Salpicar. “Salpicar, rociando” Izt 108v. ” Berba eitterakuan, txipriztindutzen eban aurrian eukana ” Etxba Eib. “Kalietan albotik doiana txipriztindutzia, gaiztokeriz automobillakin urpotzuetatik aiñduta, arrika eitteko gauzia” Ib. v. zipriztinkatu, zirtatu. .
  Ura gañezka zetorren baztarrak zipristintzen. Anab Usauri 57. Hegiaphaliaren izen garbia loiez zipriztindu. Etxde JJ 99. Aramaioko ibar-zelai oro, basetxez zipristindutako elur-maluten antzera. EG 1958 (1-2), 54. Bide zabala zipriztindurik / kristauen odol beroa, / il bear triste errukarria / ez ote da emengoa? Basarri “Kamioetako jende galtzea” (ap. DRA). Eguzkiz zikindutako laño-mordoak itxasoa zipriztintzen dute. LMuj BideG 78. Edankeriak agindu guztiak zipriztintzen baditu ere, seigarren eta bederatzigarrenak bereziki. MAtx Gazt 78. Iainko izango da niretzat eta aren opal-arria, maiz, nere artaldeko bildots xamurren odolez zipriztinduko dut. Ibiñ Virgil 31. Errekaldeko ostrope illuna / zeru urrez txiprizkindurik. NEtx LBB 349. Mutikoxkorrek botatzen zioten . harrikoxkor bakoitza bere erraietako odol beroz zipriztinduaz. PPer Harrip 13. Behatza odoletan bustirik, zazpi bider zipriztinduko du santutegi aurreko gortina. Bibl Lev 4, 17 (Ker txipristindu, Ol zirpizindu). En DFrec hay sendos ejs. de zipriztindu y zipristindu.

  Sinonimoak: ad.

  [ziliportatu]: zirtatu, ziliportatu Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. salpicar (2) du ad. [ihinztatu] rociar (3) du ad. (hed.) [ospeari kalte egitea] salpicar
  fr du ad. tacheter, éclabousser
  en du ad. to splash, to spatter
  port (1) ad. salpicar, borrifar, espirrar (2) rociar, orvalhar

  Testuinguruan

  Ez zipriztindu, kontxo! [Ostiralak, Jon Arretxe (Elkar, 2000)]

  

   
• 

  Maite 10:00 pm on 2020/10/11 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zarraka 

  iz. Euri jasa bortitza. 

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 zarraka. “(S; Chaho ms.), chubasco, chaparrón” A. 2 zarraka. zerraka. “(G-to), llevar la piedra a arrancadas a derecha e izquierda, en vez de llevar por derecho y de una sola tirada” A.

  Sinonimoak: iz.

  [zarraka] : zaparrada, euri-jasa, euri-erauntsi, euri-zaparrada, indriska, zaldizko

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (1) chubasco, chaparrón (2) llevar la piedra a arrancadas a derecha e izquierda, en vez de llevar por derecho y de una sola tirada
  fr iz. averse
  en iz. heavy shower, downpour
  port iz. aguaceiro, pé-d’água

  Testuinguruan

  Euri zarraka hasi da eta gaua jausi da arratsaldearen gainera. [Lagun izoztua, Joseba Sarrionandia (mold.]

  

   
• 

  Maite 11:28 pm on 2020/09/18 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zapla 

  1 onomat. Masailekoaren edo ukaldiaren onomatopeia. Nik lo hartzen nuen nire dotrina eskuetan nuela, eta hark zapla!, matrailean edo buruan. 2 onomat. Bat-batekotasuna adierazten duen onomatopeia. Neskatxa bat gustatzen bazitzaion, joan eta, zapla!, botatzen zion aurpegira bere barruko gogoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 zapla. 1. (V, G, AN, R). Ref.: A; Elexp Berg. Onomat. de golpe. “(V, G, AN, R), voz onomat. que denota un golpecito” A. “(V, AN), onomat. de la bofetada” Ib. ” Maixua etorri tta zapla! kriston belarrondokua ” Elexp Berg. . Lapikuari gatz gitxi egitten neutsala ta zapla belarrondoan, goizetan lo-gura izaten nintzalako, zapla. A Ezale 1898, 258a. Sartu zanerako, zapla! guardiazibillak ukabilkada bat arpegian. Ugalde Iltz 49. Nik lo artzen nuan nere dotriña eskuetan nuala, eta arek zapla! matrallean edo buruan. Salav 29. Eta . zapla, burutik bera! Ataño TxanKan 63. (V-gip ap. Elexp Berg; A Apend ), zapra. (Onomat. de una acción súbita, repentina, inesperada).
  “De golpe. Zapla aurkitu zuen ” A Apend. “Ein zotsan faltsukerixia zapla, arpegira bota zotsan danen aurrian” Elexp Berg. . Karnata edo amuzkia erakutsi ta gero zapla! arraia etxera. A Txirrist 194. Jai aundiena datorrenean, zapla! an bialtzen dezu erdalduna elizan itz egitera. EEs 1904 (sic), 25 (ap. DRA). Ta ibaira irixtean, zapla! erori zan. Muj PAm 61. Eta ontan zapla! zure eskutitza artu genduen. Alz Txib 86. Ostenduta egon nazan lekutik urtenda, zapra! erpia ezarri dautset. Otx 158. Ministroak ibili ta ibili zapla bilatu zuen ikazkina. (G-goi) A EY II 130. [Beiak] iru, lau, bost eta zazpi illabete ernai daudenean, indarkari ekiten die eta zapla! txal illa botatzen dute. Oñatibia Baserria 131. Gizonak, mamuxel aundi batzuek balira bezela [erori], apla! Ugalde Iltz 27. Erbia zapla, lurrera. And AUzta 54. Neskatxa bat gustatzen bazaio, joan da zapla! botatzen zion arpegira bere barruko gogoa. NEtx LBB 199. Eta batean, zapla! Susmo txarra, ezpa! Lab SuEm 202. Zapla! zuloaren erdi erdian sartzen da beribilla. R. Zapirain Agur 24-3-1973 (ap. DRA). Arria noizbait bizkarreratu omen zin […]. Orduan,. zapla!, bota omen zin arria. Ataño TxanKan 259s. Eta, zapla!, bota zidan lau lagunen razioa. JAzpiroz 173. Zauri ori ikustatzen asi zitzaidan eta, zapla!, arpegiz oiera erori nintzan. AZink 107. Gauzak konponduxe daudenean, zapla, ez zaigu bada gizarajoa hiltzen! MEIG I 171. 2. (Hb, H (s.v. zafla)). Bofetada.

  2 zapla. “(G-to), pintas de perros, vacas u otros animales” A.
  Luma orren artian orlegijak eta amuskuak, zapla (pinta) zurijakin. Euzk 1930, 470.

  3 zapla. “(R), terrón” A.

  Sinonimoak: iz. (Adroez Sinonimoen Hiztegia)

  [belarrondoko]: belarrondoko, zartada, zaplada, zaplazteko, zapladako.

  [izpil]: izpil, orban

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) onom. onomatopeya de la bofetada (2) onom. de pronto, de golpe, de repente, súbitamente
  fr (1) onom. gifle (onomat.) (2) onom. d’un coup, subitement
  en (1) iz. [onomatopeia] slap (2) iz. [bat-batean] suddenly, all of a sudden

  Testuinguruan

  Ondoren, zapla, lurrera erori zen. [Errateko nituenak, Pello Salaburu (Erein, 2014)]