urtatu

Hiztegi Batua

ad. urtatu1, urta, urtatzen || du ad. Ipar. Ureztatu. Bazihoan ubidea Otsobiko lepora, handik beheiti pentze guztiak urtatzen zituela. (Hiztegi Batua)

urtatu2 adj. g.er. Urte askokoa.

Orotariko Euskal Hiztegia

1 urtatu.

1. (-tha- H). Derretirse, deshacerse; consumirse. v. urtu. Bada arima galdua hanbat urthez, harria bezala bekhatutan urthatua dagoena eta egon dena […]. Ax 109s (V 73). Auhen hatsberapenez nola naizen urthatu. Harb (ed. 1690) ap. H. Doloretan urthatuak, / geure falta handiez, / harzen ditugu doluak, / egiñ tugun guziez. Arg DevB 217. Zure gorputz sakratua, / dezazula humilla, / gosez gero urthatua / hanbat pena dadilla. Ib. 123s.

2. (AN, B, BN; H; -tha- SP, VocBN, Dv, H; h- Gèze). Ref.: A; Asp ANaf. “Rouir, en parlant du lin” VocBN. “Rouir” Dv. “Se dit de rouir, faire tremper dans l’eau des plantes textiles” H. “Dejar corromper el lino en agua para separar la arista” A. Sg. SP: “Urthatzea, étendre sur l’herbe. Behin athera lurretik sorhoan hedaturik idortzea”. v. urtarazi (6), urtaztu.

3. (L, BN, S; Dv, H (+ -tha-); h- Lar, VocBN, Gèze, H, Foix; hurthatu H (BN, S)). Ref.: A (urtatu); Lrq (hurta, hurtatze) .
Regar, rociar. ” Hurtatu, regar los jardines, conduciendo a ellos por zanjitas o canales el agua” Lar (s.v. hurtar). “Regar conduciendo el agua” Ib. “Arroser” Foix. Zunbait lore edo lili, bestiak oro beno arrangurozkiago nehork ehenatzen eta lantzen baitu, eta haren hurthatzeko denbora hartzen. AR 135. Nola Arabek, beren ogia, idorteak abiatzen direnean eraiten baitute, gero bortxatuak dira beren eskuz urtatzera. Prop 1880b, 306. Hurta ezazü ene bihotza zelüko ihitzaz. Ip Imit III 23, 5 (Ch, Ol, Leon busti, Mst busta). Xoragarri da bortua, / elurra bada urtua: / bazka gizenen badu autua, / uda negu urtatua. Lander EE 1900b, 392. Sendotu bitza euzko oraillak; / urtatu goiak naikoa, / ta azken zorian makurtuko da / arnaripean soroa. Loram Y 1935, 268. Urtatzen dira lur buztin dorpeak. Gatxitegi Laborantza 26. Urtatzen da ongarri meta, metatik atheratzen den jusarekin. Ib. 38. Edenetik ibai bat zen ateratzen baratzearen urtatzeko. Bibl Gen 2, 10 (Urt ihinztatzeko, Dv urztatzeko, Ur erregatzeko, Ol garastatzeko, Ker bustiteko, BiblE ureztatu; v. tbn. Gen 2, 6). Lotek Jordan-eko Zelaia ikusi zuen, dena urtatua. Bibl Gen 13, 10 (Dv urztatua, Ol urdun, Ker ur-lurra). Humedecer. ” Hurtatü, mouiller, humecter” Gèze. [Erre] hunen sendoerazteko aski da oihal busti baten ezartia eta haren ardüra hurtatzia. Ip Dial 78 (It bustitzea, Ur ezkotu, Dv hezatzea).

4. Aguar. “Mettre de l’eau sur un autre liquide. Arno hurtatu frango salzen da ostatuetan, bien de vin augmenté d’eau se vend dans les cabarets” VocBN. .
Mandozainaren arnoak ez zuen erraitekorik: ona zen, arras ona, den mendreenik urtatu gabekoa. Barb Sup 131.

5. (S; h- S; Foix). Ref.: A (urtatu); Lrq (hurta, hurtatze) . “Bañarse” A. “(Aller aux) bains, huretarat, hurtatzera ” Foix (Lhande transcribe erróneamente hurtatera). “Prendre une série de bains, dans une station d’eaux” Lrq.
Doniban goizean urtatzea eta landetako intzetan ibiltzea berriz euri-edo ekaitz-jainkoizuna ospatzeko. JMB ELG 81.

6. ” Hurta, s’arroser, se mouiller (S)” Lrq.

2 urtatu.

(-tha- Lar Sup→Izt 11v; H (+ -th-)). (Part. en función de adj.). “Añejo, urthatua ” Lar Sup. “Devenir âgé, vieillir. Simeon eta ama urthatuak (Rob)” H. Arrazadura urthatua, narrio zahartua, zauri gaizkoatua, ezta pontu batetako midikuntzaz sendatzen. Ax 93 (V 63).

Sinonimoak: ad. Ipar.

[busti]: basi-basi egin, basitu, blai egin, blai-blai egin, busti, mela-mela egin, pelatu Ipar., tximu egin Gip., pelakatu g.e., melatu Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) ad. du; Ipar. regar, irrigar con agua, humedecer, rociar, aspersar (2) añejarse, envejecerse, hacerse añejo || adj. (ikus zahar) añejo/ja, añoso/sa, viejo/ja
fr (1) ad. arroser (2) ad. vieillir || adj. vieux, vieille
en (1) ad. water (2) ad. age || adj. mature
port (1) ad. regar, molhar, aguar (2) ad. envelhecer || adj. envelhecido(a), amadurecido(a)

Testuinguruan

Gasnagile baten etxea, errekatxo batek urtatzen zuen aran loretsu batean kokatua zen. [Gorrail azeria, Mixel Thicoipé, Maiatz, 2008]