zapartatu

da ad. zapartatu, zaparta/zapartatu, zapartatzen || Ipar. Zapart egin, lehertu. Ez da ezartzen ardo berria ontzi zaharretan, bestenaz ontziak zapartatzen dira. Danbada batez zapartatzen diren ezkur eta gaztainak. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

zapartatu.

(AN, L, BN, Sal, S, R-uzt; Lecl, H), dzapartatu (BN-mix). Ref.: A (zapartatu, dzapartatu); Lh; Lrq . Estallar, reventar (tbn. fig.).; hacer reventar, hacer estallar. “Éclater” Lecl y Lrq. “Uduri zeitadan egarriak nundiela zapartatzen” H. “Zaparta baledi! (S)” Urq RIEV 1920, 115 (usado como maldición). Hantik diradiala itzalpiak, jeloskeriak ta desenfidantzak sortzen, hantzen ta zapartatzen. Egiat 217. Zapartatü izan baliz Xarlemaiña / hobe zatian guretako. Xarlem 997. Zapartatzen ezpaniz / betzaie dolütüren. Ib. 301. Errabia, in negar ta zaparta! (322). LE-Ir. Zapartatu ze kodizioso garren tinaja (202). Ib. Urkaturik bere burua arbola batetik, dilindaka esteak lurreraño zapartaturik. LE Urt 246 (citado por Harriet y Azkue, que traduce “colgando y esparciendo hasta el suelo los intestinos”). Ez da ere ezartzen arno berria untzi zaharretan; bertzenaz untziak zapartatzen dire. TB Mt 9, 17 (Lç, SalabBN, Dv, Ip, Echn, Hual, Samper, Ol, Ker, IBe le(he)rtu, He hautsi, Ur urratu, Leon zartatu). Xangriz eta despitez / behar dut zapartatu gaur. Mustafa 91 (ap. DRA). Batian ihurzuriak adiarazten du harrabots idor eta desberdin bat zapartatzen den xispa baten kolpia iduri. Atheka 57s. Zeren muurten iai kalako gisan aiketa alte guziuetarik zaparta dazaian artio. “Te reviente” [dirigiéndose a una pulga]. Mdg 164. Aphez hanitz jan dina zapartatü beitzen. Xikito 6. Airean zapartatzen ziren aleman obusa batzueri. Zerb Gerlan 19. Eki balinbada, hegalda hadi; ebi balinbada, zaparta hadi. Zerb Herr 21-8-1958, 3. Danbada batez zapartatzen diran ezkur eta gaztaiñak yaurtitzen ditute txiñarretan. Amez Plat 90. Errebolber txar bat baizik etzuen, hantxet ur bazterrean erosia egun batez eta menturaz sudurrerat zapartatuko zaiona. JEtchep 113. Aurrean sobera zapan atxikitzen den barne-indarra […] egun batez, adinarekin […] oldartuz zapartatzen [da]. Larz GH 1963, 324. Sasietan, alegerazko irrintzina batzuen pare, dira zapartatzen popoin gazteak eta baratzen lilipek dituzte begi lilluratu batzu idekitzen. (Interpr?). GH 1965, 125 (ap. DRA). Aldi batez xamariak txaskatu zuen xakoa ardoz beterik eta zapartatu zuen. ZMoso 62. Bere bizkar len ziorkadaz zapartaturik zeukanaren gañean gurutzea zuala abiatu zan.Inza Azalp 69.

Sinonimoak: ad. Ipar.

[lehertu]: esplotatu, eztanda egin, leher egin, leher gaizto egin, lehertu, zapart egin, zart egin, zartatu, errebentatu Bizk. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es da ad. (Ipar.) estallar, explotar, reventarse
fr (1) da/du ad. (Ipar.) exploser ; éclater (2) da/du ad. craquer, crever
en ad. explode, blow out, burst
port ad. estourar, explodir, arrebentar-se

Testuinguruan

Lurra jo eta nola zapartatu den ikusi duzue aho zabalik. [Elektrika, Xabier Montoia (Susa, 2004)]