zare

iz. Ipar. eta Naf. Otarrea. Hila hobira, bizia zarera (esr. zah.). (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

zare. Tr. Usado por autores septentrionales y navarros, se encuentra tbn. en algunos vizcaínos (Moguel, Kirkikiño) y guipuzcoanos (Lizardi, Orixe, E. Arrese).

1. (gral.; Ht VocGr 395, Lar, VocS 140, Añ (AN), Izt 24r, Arch VocGr , VocBN , Hb, Gèze, Dv, H), zara (V), zarre (BN-mix), sare (V-gip, BN-mix; SP). Ref.: A (zare, zara); Lrq /sáe/; Etxba Eib (saria); SM EiTec2 (zara); ZMoso 66; EAEL 142.
Cesto. “Cesta, cesto” Lar, Añ. “Cuébano” Lar. “Panier” Ht VocGr 395, VocS 140, Arch VocGr, VocBN, Dv, H y Lrq. “Corbeille” Gèze. “Zara esaten da Markiña-aldean goi-estu ta barru-sakonagaitik” A Ezale 1897, 150n. Cf. VocNav: “Zaria, cestillo enlutado y cubierto, conteniendo un rollo de cera […]. Lo colocan sobre la sepultura […] (V. de Roncal)”. v. eskuzare.

Palma adar batzuk harturik, hetzaz zare, saski eta otharre egiten haritzen zela. Ax 23 (V 13). Hila obira, bizia zarera. Saug 42. Bi iaberen horak, zarea gora. “Sa mangeaille” . O Pr 102 (Azkue, que cita este refrán, transcribe sare). Zaraak. Mg PAb 135 (en una lista de utensilios de ferrería). Ophilez zaria beitzen / betherik jente prauben. Balad 41. Bertzeak [zakurrak] ezen zarea goardatzeko hobeki, / laster lepotik khendurik aldean zuen utzi. Gy 164. Ezarten da lürra edo hautsa zare batetan. Ip Dial 116 (It, Dv saski, Ur otzara). Haitatzen dütie [arrañ] hunak eta zaretan ezarten. “In vasa” . Ip Mt 13, 48 (Lç, TB, SalabBN, Echn un(t)zi, He otharre, Dv borboil, Ol, Or, IBk, IBe saski, Ker otzara). Sobratu zenetik biltu zein amabi zare beterik puzkaz. Hual Mt 14, 20 (Echn zare, Ur (V) zara; Ip zareta). Zare bat fruturekin ethorri zitzaion. Laph 156. Bakhotxak zaukala besoan zare bat luzernaz betherik. Prop 1876-77, 114. Soka muztü zian eta zaria bere ganat bildü. Const 19. Etxetik ateratzen da zare bat buruan daramala. TP Kattalin 189. Begi gorriz neskari / kargatuz zarea. Etcham 142. Ekarri eben zara bat, berau auzpez ipiñirik; mutilla lurrian belaunikatu zan eta zara-ganian makurtu zan. Kk Ab II 147. Bi zirrika andiek ibiliazten dute sokatik dilindan paratzen dituzten burdinezko zareak eta oken barnean mia edo egurra. FIr 134. Baditeke hel ahal dezon medikuak, gider luxe baten puntan, zare ñimiño zalantzari bat. JE Med 68. Zenbat ortondo (zare)-bete puska yaso zenituzten? Ir YKBiz 235. Alea arturik, zarea dar-dar. Or Eus 314. Emazte larri bat, bethi zare bat besoan. Larz Iru 22. Oraingo arraintzariak gain gainetik muntatuak dira arraintzako arropa, amu, sare eta zarez. Herr 21-2-1963, 2. Gure etxean badira lau zare; hetarik zaharrena zure! (Elizako amarrenak ematean). EZBB I 137s.

2. “Zara (V), medida de dos fanegas” A. Arroa bi maats legor ta zara bete (bi anega) garien ordain, ongi, zintzoro ta aguro-askorik itzultzeko itza eman zidan. (Quijote IX). Ldi RIEV 1929, 209 (Anab RIEV 1928, 610 y AIr ib. 603 bi zarerdi; Or RIEV 1929, 8 lau erreu).

Sinonimoak: iz. Ipar./Naf.

[otarrea]: otarre, saski, otzara Bizk., esporta Naf., zestera g.e., zesto Heg. beh., banasta Heg. g.e., xexto Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es iz. (GN/Ipar.) cuévano, cesto, canasta grande
fr iz. hotte, panier, grand panier
en iz. pannier, wicker basket, basket, big basket
port iz. cesto

Testuinguruan

Ausartu izan balira, hartu otarreak eta zare handiak, eta hantxe abiatuko ziren bi agure haiekin ustekabeko egun-pasan.[Loroaren teorema, Denis Guedj / Jon Muñoz (EHU, 2006)]