Gaurko hitza

Updates from uztaila, 2020 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 7:33 pm on 2020/07/31 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  indargabetu 

  indargabetu, indargabe/indargabetu, indargabetzen || 1 da/du ad. Indarrak edo indarra galdu edo kendu, indargabe bihurtu. Gaitz luze hark gorputza argaldu eta indargabetu zion. Lanean ari zirenak indargabetu ziren bizigarriaren faltan. 2 da/du ad. (Lege edo arau batez mintzatuz). Ik. ezeztatu. Lege hori indargabetzeko egin diren ahaleginak. Errepublikako Gobernuaren dekretu guztiak indargabetuz. 3 (Partizipio burutua izenondo gisa). Eguzki epel indargabetua.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  indargabetu.

  1. (G, AN; H), indarbagetu (Lar, Añ, H), indargatu (H), indargetu (V; H), indergatu (V-ger), indarba(g)atu (V-gip), indarkatu. Ref.: A (indargabetu, indargetu), Apend (indergatu); Iz ArOñ (inddar).
  (Aux. trans. e intrans.). Debilitar(se), perder (o hacer perder) la fuerza. “Infirmar” Lar. “S’affaiblir, perdre sa force, sa vigueur soit au physique, soit au moral” H. “Debilitar, debilitarse” A. ” Inddárbaatuta, debilitado” Iz ArOñ.
  *Hebaintzen du eta indargabetzen bere parte guzietan. SP Phil 466 (He 472 indarres gabetzen). Tentazionek phezützen dizie, plazerek indar gabetzen eta praubeziak eskerniatzen. Mst III 48, 2 (SP malgutzen eta flakatzen, Ch flakatzen, Ip ahültü, Ol armintzen). Maiz komekatzen <kone-> dena ongi joain da egunetik egunera azis ta azkartus birtutean, ala nola argalegi komekatzen dena eritus ta indargabetus (381). LE-Ir. Aragija makaldu ta indarbagatu dedinian. Mg CO 112. Sabelaren jan ezaz argaldu ta indar gabetu ziran esku ta oñak. VMg 60. Nok alan argaldu ta indargetu dau lur yotera giño zure anditasun itzal andikoa? Añ EL2 198s (NekeA 246 indarbagetu). Mementotik mementora argalduaz ta indargetuaz doa. Zav Serm I 78. Lan egiteko atsegin da indarra, eta an ari ziranak indargabetu ziran bizigarriaren paltan. Bv AsL 152. Belaun da besoak indargetuak eta gorputza lurrera begira eukazan. Ag AL 83. Olerkia indargetu ta belaxkatu egiten dute onelakoak. TAg Y 1933, 25. Frantziak politika gauzetan Breizh indargabetu badu, kulturazko nortasunik ere ez dio utzi. Mde Pr 283. Gure euskara ikusten dogu / doiala indargetuten. BEnb NereA 193. Ondorioak ahuldu eta indargabetu zituela. MEIG VI 78. En DFrec hay 4 ejs. de indargetu.
  v. tbn. EE 1884a, 312. Indargetu: Enb 103. Inddargatu: Ezale 1897, 37a. Echta Jos 252. Indarkatu: Ezale 1899, 51a. Eguzki epel indargetua […] azkenengo argi-orratzak mendi gandorrari sartzen zegoan.Ag G 281.

  2. + indarbagetu (Lar, Añ), indargetu (Lar), indargatu (V, ms. ap. A). Anular; derogar, abolir. “Abrogar, legeren bat indargetu, indarbagetu ” Lar.
  *Hola leheneko manakuntza izan da indargabetua haren flakotasunaren eta ezdeustasunaren gatik. TB He 7, 18 (Lç abolitzen, He antzutzen, Dv khendu, Ol ustu, IBk indar gabe uzten). Izan leitekez ezereztuak eta indarbagetuak eskintsariak edo botoak? Itz Azald 87. Onoko [agindu] au indargeturik geldituko da. “Derogada”. EAEg 24-4-1937, 1557. Errekisa erabakia, indargabetu bearrean gera. “Dejar sin efecto” Ib. 17-3-1937, 1300.

  Sinonimoak: iz.

  ad. [ahuldu]: ahuldu, argaldu, eten, indargetu, kemengabetu, makaldu, maskaldu, mengeldu, enuldu Ipar., erpildu Ipar., flakatu Ipar., herbaldu Ipar., histu Ipar., zainildu Ipar., erkindu Bizk., kadendu Bizk., mekotu Bizk., mendratu Ipar./Naf., baxatu g.e., hiratu zah., ahuletsi Ipar. g.e., faundu Ipar. g.e., zaingabetu Ipar. g.e., gelgetu Gip. g.e., esmeriatu Zub. g.e.    [indargabe bihurtu]: derogatu, indargetu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. debilitar(se), quedarse sin fuerzas; dejar sin fuerzas (2) da/du ad. amortiguar, atenuar (3) da/du ad. (Zuz.) derogar; abrogar, abolir; resolver (4) da/du ad. (Fis.) atenuar
  fr (1) da/du ad. (s’)affaiblir, (se) débiliter, (s’)épuiser (2) da/du ad. amortir, atténuer (3) da/du ad. annuler, invalider, abroger
  en (1) da/du ad. [indarra galdu edo kendu] to weaken (2) da/du ad. [efektua moteldu] to attenuate (usually passive); to soften, to cushion; to lessen, to diminish (3) da/du ad. [legea] to repeal; to revoke; to abolish
  port (1) da/du ad. enfraquecer, ficar sem força (2) da/du ad. atenuar (3) da/du ad. (Zuz.) derrogar; revogar, abolir

  Testuinguruan

  ‘Bateragune auziko’ zigorrak indargabetu ditu Gorenak (#gaurkohitza, 2020-07-31)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:15 pm on 2020/07/30 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  arregosi 

  iz. 1. (B) Sargoria. 2. (pl.) Beroak azalean sortutako erupzioa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arregosi.

  1. “(V-ger), tiempo muy caluroso y bochornoso” A.

  2. “(V-ger, B), zona (erupción de la piel producida por el calor). Se usa en plural. Arregosi ikaragarriak daukaz gure ume errukarriak (V)” A.

  Sinonimoak: iz.

  [berogar] : sargori

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (B) tiempo bochornoso (2) iz. (B) (pl.) erupciones en la piel producidas por el calor
  fr (1) iz. (B) temps étouffant (2) iz. (B) (pl.) éruptions cutanées causées par la chaleur
  en (1) iz. (B) sultry weather (2) iz. (B) (pl.) skin rashes caused by heat
  port (1) iz. (B) clima abafado (2) iz. (B) (pl.) erupções cutâneas causadas pelo calor

  Testuinguruan

  Zoratzeko moduko arregosi hau! #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:53 pm on 2020/07/29 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  murtxikatu 

  murtxikatu, murtxika, murtxikatzen|| du ad. Ipar. Janariez mintzatuz, ahoan txikitu. Ik. mamurtu; mastekatu; txikitu 2. Murtxikatu gabe irentsitako belarra urdailetik berriz ahora ekartzen du behiak, eta han lasaiki murtxikatzen du, bere ahoko zukuekin ondo nahasiz, ostera irensteko.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  murtxikatu . “Mâcher” Peillen in VocS 137 nota.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [mamurtu]: mastekatu, mamurtu Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. (Ipar.) masticar, mascar, triturar
  fr du ad. (Ipar.) mâcher, mastiquer
  en du ad. to chew
  port du ad. (Ipar.) mastigar, moer

  Testuinguruan

  Irentsi egin du, ia murtxikatu gabe. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:44 pm on 2020/07/27 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  litxarreria 

  1 iz. Lapurreta txikia. Litxarreriak egin. Gau eta egun litxarrerian ari direnak. Ume-mirabeei erakusten dienak litxarrerietan: “hoa, ekar itzak urliaren sorotik arbia, basotik garoa, hostoa, egurra, sagarrak, artoa”. Etxean litxarreria, jokoan iruzurra. 2 iz. Premiarik gabe jaten diren gauza goxoak. Gozotegiko litxarreriak besterik ez dute jaten. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  litxarreria.

  1. (V-gip, G; H), litxarkeria (G (-i); Añ (G), H), letxarreria (V-gip), litxurreria (A, que cita el msLond ), letxurreria (Izt). Ref.: A (litxarreri, litxarkeri); Iz ArOñ. Hurto, ratería; robo. “Hurtillos, raterías” Añ. “Pequeñas sisas, hurtos” Iz ArOñ. Sg. Hb: “Litxarreria <lich->, filouterie, divertissement inconvenant, action blâmable même sous le rapport de l’enfantillage”. v. listerreria.
  *Zeren [esku] oez baliatzen dan bekataria […] litxarreriak egiteko. AA I 537. Esku oriek izan badira litxarreriarako. AA III 564. Egiten zituztela [zeltarrak] litxarreri ta txarkeri asko. Etxeg EE 1882c, 561. Zenbait itsusikeri eta litxarreri egindakoan eraman zuen Zeutara. AJauregi EE 1885b, 177.

  2. + lutxarreria (-i V-oroz-ger-m ap. A). Golosinería.

  *Litxarreriya! Obe zuben arto berua jan [lau zentimoko pastela baño] . Sor Bar 62. Litxarrerian orla oituak / asko kalian gabiltza; / gizen iduki nai gantza, / zartzera ona esperantza. MendaroTx 174. Gorrioi zarrak baratzatxuan / litxarreriya gozuan. Ib. 116. Lapurretak ere egin oi nitun gurasoen iaki-gelatik edo maietik, litxarreriz, naiz beste aurreri emateko. “Gula imperitante” . Or Aitork 34.

  (V-gip, G), litxarkeria (V-gip), letxarreria (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (letxarrerixia, litxarrerixia); Elexp Berg (litxarrerixa). Golosina. “Antojo en el comer. Ez eukan jateko gogorik litxarrerixak baño ” Etxba Eib. “Dícese de los antojos en el comer: golosinas, alimentos caros, etc., sobre todo si se comen a deshora y a escondidas. Goiz guztia litxarrerixak jaten ” Elexp Berg.
  *Zuek, konfiteiko litxarrerikin agortuak zauzte. Alz Bern 58. Jan egosia litxarkeritzat etsiten dabe. Ibarg Geroko 57 (ap. DRA).

  LITXARRERIAN. a) (Andar, etc.) robando, rateando. Ezagutzen du litxarrerian bizi danak […] gauz ona […] dala Jaungoikoa serbitzea. AA III 419. Errikotik eta auzoetatik litxarrerian gau ta egun ari diranak. Ib. 425. Españako tropatik igesturik litxarrerian zebiltzan soldaduai. Izt C 387. Oliyo-usaian ezkill-torrian / ujuka bezela ontza, / litxarrerian oitua marruz <me-> / solora begira auntza. MendaroTx 114. b) (V-gip ap. Elexp Berg). (Andar, etc.) comiendo golosinas. “Atsalde guztia litxarrerixan zabitz” Elexp Berg.

  LITXARRERIARA. A robar, a hurtar. Etxean [igali-zugatzik] jarri ez eta auzora litxarkerira joateak. Munita 64.

  LITXARRERIETAN ERAKUTSI. Enseñar a hurtar. Eskandaloaren bekatuan erortzen zera ume-mirabeai erakusten badiezu litxarrerietan. AA III 557.

  Wikipedian

  Gozogintzan, litxarreria azukre eduki handia duten janari multzo bat da, tamaina txikikoak eta maiz kolore bizikoak, hala nola gozokiak, makil-goxoak eta bonboiak. Nutrizioaren aldetik, karbohidratoen proportzio handia dute eta proportzio urria beste nutrizio-elementuetatik. Hori dela eta, horien gehiegizko kontsumo iraunkorrak osasun-arazoak ekar ditzake.

  Litxarreria etiketa janari gazi batzuei ere jartzen zaie. Jaki gazi hauek ere karbohidrato proportzio handia dute. Esaterako, eguzki-lore pipita txigortuak, patata frijitu industrialak, etab. Produktu gazi hauek karbohidrato proportzio handia izateaz gain koipe proportzio handia ere izan ohi dute. (litxarreria, Wikipedia)

  

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [lapurreta txikia]: lapurreta, lapurreria, ebaskeria.

  [gozokiak]: gozoki, gozo, mizkeria

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  iz. ratería, hurto (2) iz. golosina
  fr (1) iz. [lapurreta] filouterie (2) iz. [gauza gozoa] gourmandise, friandise
  en  iz. sweet (Br); candy (Am)
  port (1)  iz. ladroeira, furto (2) iz. guloseima

  Testuinguruan

  Litxarreriarik ez jan, gero ez duzu eta ezer afalduko! (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 10:32 am on 2020/07/26 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  makilgoxo 

  iz erregalizaren sustraia, goxoki gisa miazkatzen dena. (Egungo Euskararen Hiztegia)

  Makilgoxoa edo erregaliza (Glycyrrhiza glabra) jatorriz Europa hegoaldekoa eta Asiako zenbait tokitakoa den zuhaixka lekaduna da. Euskarazko eta grezierazko hitzak osagai bertsuak ditu: glukurrhiza= rhiza, “sustrai” + glyk, “gozo”.

  Haren osagai bereizgarriena glizirrizina da eta azukre asko dauka (glukosa, sakarosa eta abar). Edulkoratzaile modura eta farmazian erabiltzen da, baita gozoki moduan ere. (erregaliza, Wikipedia)

  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  makilgoxo. “Regaliz de palo (G-bet)” Maite Etxenike (comunicación personal).

  Sinonimoak: iz.

  [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. palo dulce, regaliz (de palo)
  fr iz. bâton de réglisse
  en iz. licorice stick
  port iz. pau de alcaçuz

  Testuinguruan

  Halako batean, lehengusuek kaioletako ziminoentzako gozokiak eta makilgoxoak erosten zituzten bitartean, Txillardegik iturri eder baten alboan uso zuri eta arrosa batzuk ikusi zituen, eta zoragarriak iruditu zitzaizkion. [Txillardegi eta ziminoa, Markos Zapiain, Susa, 2007]

  

   
• 

  Maite 11:45 pm on 2020/07/24 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  lastertu 

  lastertu, laster/lastertu, lastertzen || da/du ad. Lastertasuna hartu edo eman; lasterrago ibili. Ik. bizkortu 2. Badirudi gizakiek alferrik gastatzen dutela energia, gorputzaren abiadura lastertzen eta moteltzen. Azterketa-garaia hurbiltzen zenean, lastertu egiten zitzaizkion bihotz taupadak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lastertu.

  1. (L, BN, S ap. Lh ; Urt I 71). Apresurar(se). “Presser, précipiter” Lh. Ni izanen naiz testigu lastertua o kexatua hetxizeroen […] kontra. (B, s. XVIII). BOEans 1373. –Barrenen itxoingo diagu. […] Eta ez daukak lastertu biarrik. Egon nai dezuten guzia. Alz Ram 47. Nere apari-legea eginda etxetik irten naiz eta alderdi orretatik ez daukat lastertu bearrik. Ib. 25. “Agilitarse” Lar. “(B), anticipar. Beia lastertu da erditzeaz, se ha anticipado la vaca en parir” A.

  2. (c. sg. A; Añ). “Abreviar, acortar: (c.) laburtu, lastertu ” Añ. “Abreviar” A. 3. Anticipar. Batu gaitezan beti betiko / Elisa neure kutuna, / neure atsakabak amaituteko / lastertu daigun eguna. Azc PB 124 (Ur PoBasc 167 elduko al jaku albait lasterren / ain gura dogun eguna).

  Sinonimoak:

  ad. g.e.  [lasterragotu]: agudotu, lasterragotu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. andar rápido, apresurar(se)
  fr da/du ad. accélérer
  en da/du ad. to accelerate
  port da/du ad. apressar-se, apressurar-se

  Testuinguruan

  “Bihotza lastertu eta bizkortu zitzaidan.” [Lur bat haratago, J.M. Irigoien]

  

   
• 

  Maite 11:39 pm on 2020/07/23 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pies 

  Orotariko Euskal Hiztegian

  pies. Zu bezalako gizonak ez du balio pies. Herr 2-4-1964, 2 (DRA traduce “nada”).

  Nola erran hiztegia

  pire encore > are gaitzago – are piesago (BL) – orano sordei (ZU)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adond. (1) mal (2) nada
  fr adond. (1) mal (2) rien
  en adond. (1) bad (2) nothing/anything (negative construction)
  port adond. (1) mal (2) nada

  Testuinguruan

  Anitzez piesagoak izan ziren. [Xuri gorri, Bea Salaberri (Argia, 2020-07-26)]