Updates from uztaila, 2020 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 11:15 pm on 2020/07/22 Permalink | Reply
    Tags:   

    tortotx 

    1 iz. Heg. Artelazkia. Kortxoz estalitako hormak. 2 iz. Heg. Artelazkiz egindako tapoia. Botilari kortxoa atera.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    tortotx. v. tortitx. tortitx. tortitx (H), tortitz , tortix (T-L), tortox (T-L), tirtotx. 1. (H), tortitz, tortix (T-L), tortox (T-L). Corcho. “Bondon de liège” H. “Liège” T-L. Leton haria, tortitza, alzeiroa. “Corcho” . Volt 179. Hartarakotz ematen tuste eprezukiko lauia batzubek piñus, zeiñak baitire tirtotxa bezain arin. INav 133. 2. (SP Dv y A), tortotx (L-côte ap. A; Dv (L-côte)), tortos. “Chêne-liège” Dv. “Alcornoque” A. Tortotx azkarrak beren azal zabal-ariñak emanaz. “Los valientes alcornoques” . Berron Kijote 124. Ardua frexkatzen tortotx-arboletik zintzilik. Ib. 126. v. tbn. Tortos: Eskual 8-10-1909, 2.

    Sinonimoak: iz.

    iz. [artelatza]: artelatz, tortotxondo (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Ipar.) alcornoque ➥ artelatz (2) iz. (Ipar.) [gaia] corcho (3)  iz. (Ipar.) [tapoia] corcho
    fr (1)  iz. (Ipar.) chêne-liège ➥ artelatz (2) iz. (Ipar.) [gaia] liège (3) iz. (Ipar.) [tapoia] bouchon de liège
    en (1)  iz. cork oak ➥ artelatz (2)  iz. [gaia, tapoia] cork
    port (1) iz. (Ipar.) sobreiro (2) iz. (Ipar.) [gaia] corcho (3)  iz. (Ipar.) [tapoia] rolha

    Testuinguruan

    Barrika benetan hutsik zegoen, eta tortotx batek bezain arin flotatzen zuen. [Hobbita, J.R.R. Tolkien (Sergio Ibarrola / Xabier Olarra), Igela, 2008]

     

  • Maite 11:49 pm on 2020/07/21 Permalink | Reply
    Tags:   

    gartxu 

    gartxu1 adj. Jan-edanean neurritsua dena. Ik. jangartxu. Ez zen gartxua, jatuna baino. Emakume gartxua. || gartxu2 iz. Phillyrea generoko zuhaixka hosto-iraunkorra, lurralde epeletan hazten dena, hosto txiki gogor luzangak dituena, eta multzoetan biltzen diren lore txiki zuri-berdexkak ematen dituena (Phillyrea sp.). (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 gartxu. 1. (G-azp-to, AN-larr-ulz), gartzu (V-ger; Añ), gartza (B). Ref.: A (gartxu); Inza RIEV 1928, 152; Inza EsZarr 176; Berriat Bermeo 391.
    Sobrio, parco (ref. principalmente al comer y al beber). “(Ruin) comedor: (V) jan gartzua, yan txarrekoa ” Añ. ” Atuna ez da egon jatera (jan-gartzu egon da) ” Berriat Bermeo 391.
    Jan sarrija, jan gartzu. Mg PAb 121. Abadeak yan-edanian gartxu izan bear ddoek. Or Tormes 41. Egikeretan artetsuba, jan-edanetan gartzuba. Otx 22. Gutxiago jan eta edan! Jan-edan gartxuz […] izan adi eorren mediku. Lab Egan 1956 (3-4), 126. Alargun garbi ta gartxu. “Viduae castae ac sobriae” . Or Aitork 115. Ezagutu ditut mozkorrak Zuk gartxu egiñak. Ib. 281. Ez zan gartxua, jatuna baiño. Erkiag BatB 48. Arlote-kumearen afari gartxua. Ib. 117. Mai bat gartxu, atseden / onaz ongi betea nik aski. “Una pobrecilla mesa” . Gazt MusIx 79. Erle gartxuekiko bear diran ardurak. “Apibus […] parcis” . Ibiñ Virgil 69. Gaztedi gartxu eta langillea. Ib. 91. (Uso pred.).
    Gartxu ta etsi bizi zen. ‘Sa vie était patiente et sobre’ . Or Mi 90. Gurasoen maiean gartxu-gartxu oiturik. Or Aitork 226. Garbi ta gartxu, Zuk gurasoeri meneko zenegiela. Ib. 228. 2. Sobriedad.
    Poesi iatorra […] oro dendu, gartxu. “Todo equilibrio y sobriedad” . Or BM 24. Iana […] zeraman saskittoan etzun ipintzen bere gartxurako baiño geiago. Or Aitork 127.

    2 gartxu. (V, G-goi; Lar Sup, H). Ref.: A; Arzdi Plant1 276; JMB At.
    “Lentisco” Lar Sup. “Un arbusto que parece que es el enebro” A. “Phyllirea media, labiérnago (en Kortezubi)” Arzdi Plant1. v. gartxuondo.

    3 gartxu<. 3 gartxu . "(V-ger), palo que se pone sobre las cargas colmadas del carro" A.

    Sinonimoak: iz.

    [gartxu] : jangartxu (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izond. frugal, parco, -a; comedido, -a || (2) iz. (Bot.) labiérnago
    fr (1) izond. frugal, rare, insuffisant || (2) iz. (Bot.) alaterne
    en (1) izond. light, frugal, sparing; restrained || (2) iz. (Bot.) false olive
    port (1) izond. frugal, parco, -a; comedido, -a || (2) iz. (Bot.) lentisco-bastardo

    Testuinguruan

    Ez zen gartxua, jatuna baino. (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 7:01 pm on 2020/07/20 Permalink | Reply
    Tags:   

    bage 

    bage postpos. [Oharra: Euskaltzaindiak, bage-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. gabe]. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    bage. v. gabe; bahe. (Chaho, T-L).

    Sinonimoak: iz.

    [bage]: e. gabe || (1) gaberik, barik (2) gabeko (3) gabetasun, gabezia (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es Ik. gabe || (1) postp. sin (2) postp. en vez de, en lugar de (3) postp. (denborazkoetan) antes de (4) postp. (aditzaren era burutuaren ondoren, agintzeko edo ohartarazteko) no (5) iz. carencia, necesidad, privación, falta (6) izond. pobre, necesitado, -a; carente, desprovisto, -a
    fr (1) postp. sans (2) postp. au lieu de, à défaut de ; à la place de (3) postp. (denborazkoetan) en moins de, sans plus de (4) izond. pauvre, nécessiteux, -euse ; défectueux, -euse
    en (1) postp. without (2) postp. instead, rather (3) postp. [denborazkoetan] before
    port (1) postp. sem

    Testuinguruan

    Guztiz ederra, parerik bagea! #gaurkohitza

     

  • Maite 11:30 pm on 2020/07/19 Permalink | Reply
    Tags:   

    zintzarri 

    iz. Abereen lepotik zintzilika jartzen den kanpai modukoa. Ik. dunba; joare. Idi zintzarri handi bat jotzen du. Zintzarri hotsa. Zintzarri durundi ederra. Zintzarri-egile naiz. Honelako ezkonduak mendira bota behar lirateke zintzarri handi banarekin. Zintzarri mihigabea holtzean higa (esr. zah.). (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zintzarri. Tr. Documentado al Sur desde principios del s. XIX y al Norte sólo en textos y autores suletinos (Sauguis, Oihenart, ChantP (v. infra ZINTZARRI EGILE),SGrat y GAlm ). La forma general es zintzarri. Hay txintxarri en textos guipuzcoanos y, junto a zintzarri, en Iztueta, Alzaga, Mujica y Orixe; zinzerri en D. Agirre; tzintzarri en los textos suletinos de SGrat y GAlm; tzintzerri en los salacencos ZMoso y Garralda; txintxerri en Aguirre de Asteasu (tbn. zinzerri ), Uriarte y Mendigacha; txintxirri en un texto recogido por Bonaparte; txitxerri en Illarramendi, y tzintzar en un ej. de RIEV.

    1. (V-gip, G, AN, BN, S, R; Arch VocGr , Dv (S); -nz- Saug Voc , SP, Lecl), zintzerri (G, H; -nz- Lar, Añ (G)), tzintzarri (S), tzintzerri (A Apend), zintzirri (Lh), txintxarri (V-gip, G, S; VocZeg 286, Garate 2.ª Cont RIEV 1933, 102), txintxerri (G, AN, B, R; Lar, Aq 225 (G), Añ (G), H), txintxirri (V-arr-oroz; Aq 225 (G)), txitxerrri, tzintzar, zintzerro (H). Ref.: A (txintxarri, txintxerri, txintxirri, tzintzarri, zintzarri, zinzarri, zinzerri); Lh (txintxarri); Lrq (tzintzarri); Iz R 312; To . (zinzarriye) Etxba Eib; Elexp Berg (txintxarri).
    Cencerro, esquila, campanilla. “Pecuarium tintinnabulum, zinzarri” O Not 52. “Sonnette” SP (que transcribe erróneamente sinzarri del prov. de Oihenart). “Esquila” Lar y Añ. “Campanilla pequeña” Añ. “Clochette d’animal” Dv. “Clochette, sonaille. […]. Zintzerroak iotzea, faire entendre les sonailles” H. “Zinzerri (G), cencerro pequeño, sonajero” Ib. “Txintxarri (S), bruit, sonnaille” Lh. “Sonnaille” Lrq. “Aritxalarixa danetik, ipiñixozu zintzarrixa urriñetik entzungo dana” Etxba Eib. Cf. VocNav s.v. zinzari, cincerro y cinzarra. Términos llamados de Berandia y Ardizinzerrieta (1615). Gorosabel 24. Puntos de Escuiturri y Ardizinzerrieta (1670). Ib. 25. Zintzarri mihi-gabea holtzean higa. O Pr 436 (v. tbn. el mismo refrán en Saug 107; cf. infra ZINTZARRI-MIHI). Onelako ezkonduak mendira bota bear lirake zintzerri andi banarekin. AA I 571 (II 84 zinzerri). Mez-emalleak dionean Sanctus, jo ezazu txintxerria hiru bider. AA CCErac 390. Txintxirri min bagia sarrijan usteldu. Bon n.º 9. Granada batzuek bezelakoak, jazintozako eta purpurazko eta bi aldiz tintatutako granazkoak, guzia txintxerriz nasturik. Ur Ex 28, 33 (Dv xilintxa, Ol, Ker, BiblE txilin, Bibl urre-xilintxa). Bide khantian korraletan etzanik zien arresak jeikirik, tzintzarrien iharausten jautsiz. SGrat 13. Ixoooo, zintzarriya indarrarekin dabillela. Sor AKaik 128. Aberien zinzerria baño beste otsik entzuten etzan tokietan. Ag Serm 546. Urrutxaz egiten dra xoratiak eziender lepuetan txintxerrieki isartako. Mdg 131. Allegatuko da atera, tirako diyo txintxarriyari, eta, eztul oju bat egin ondorian, galdetuko diyo neskamiari. Iraola 111. Bere oia, bere seaska, umetako txintxarri ta jazkera. Ag G 335. Sartzen da gizon bat txitxerriya juaz. Ill Pill 24. Auntzen tzintzerriak eta beien marrakak aitzen (Sal). Garral EEs 1921, 108. Tzintzar eta tzintzarrots / tut eta tutots. RIEV 1924, 514. Mai gañeko zintzarria juaz. Muj PAm 48. Zintzarri-dulundi ederra duk, artzai! Goen Y 1934, 94. Artzaia arnaska ardi-billa mendi-garaiean / noizean bein gelditzen da txintxarri-zurrean. “Esquila”. Or Eus 58. Beien kaskoin-zintzarri. “Cencerros gascones”. Ib. 229. Larre-bitartean, zintzarri dilindanga dabilkie lepoan. TAg Uzt 99. Idia baiño len erosi zintzarriak (G-to). A EY III 328. Alegiko erriak egin dun soñurik oneneko txintxarria zuaitza aldatzea, mendiak basotzea, izan dala. Munita 125. Erdiaroko oitura zan, jauntxo aberatsak soñekoen ertzetatik urrezko txintxarriak zintzilik erabiltzea. Lek SClar 112. Berebiziko zarata atera oi zuten zintzarri, idi-adar eta pertzakin. Etxde JJ 172. Hürrün artino ezagün dia behien tzinzarriak [sic]: tulun-tulun! GAlm 1957, 57. Ezpaitut bildotsik oberena zintzarririk gabe utzi nai. Zait Plat 5. Katuari jarri bear zioegu zintzarria eta soiñua entzun arte soseguz egongo gaituk. And AUzta 83. Txintxarri aspertu ta aizeak t’errekak / t’euriak bezela, kantu zaarra dabe. Gand Elorri 209. Axuriik obeena, txintxarriik gabe (AN-larr). ‘Geien merezi lukena ezer gabe’. Inza EsZarr 166. Ezkilak dra elizan meza sonatzen dienak. Ardiek eta akerrek ermaten tienak diaitzen tugu tzintzerriak. ZMoso 34. Ortarako, garoa sartzen zaie zintzarrian, mia mugitu ez dedin. JAzpiroz 24 (ib. 138 txintxarri). v. tbn. Alz STFer 124. A Ardi 94. JAIraz Bizia 8. Anab Poli 133. Basarri 42. AZink 18. Txintxarri: Izt C 241. LEItz 53. ArgiDL 46. Inzag RIEV 1923, 505. Inza Azalp 20. Canc. pop. in BBarand 69. NEtx Antz 50. Insausti 352. (Como segundo miembro de comp.). Oso egoki ziran / astuak jarriyak, / alanbre ta kollare / txit gustagarriyak; / oiez gañera berriz / bildots-zintzarriyak. Ud 122. Idi zintzarri aundi bat jotzen du. Sor AKaik 127. Zaldi zintzarri oiek ez dira ezagunak. Alz Ram 112. Txistu zorrotza joaz, belarriak ardi zintzarri edo zakur zaunka zai ernetuaz. NEtx LBB 97. Nongoa izango naiz, Alegrikoa! Txintxarri-errikoa! Alz STFer 114.Guziak dakitena, alegitarrak zintzarriak dira izengoitiz. Auspoa 54, 143. Amezketarren izengoitia elbiak da; alegitarrena berriz txintxarriak. Muj PAm 73. Txintxarri-erria esaten omen diote Alegiko erriari. Munita 125. (Ref. al sonido de la campana). Zintzarri, marru, beka ta karaka legor. Or Eus 130.

    2. (Pl.). Campanillas, fama. Cf. A, que cita el ej. de Izt C 412: “Esta acepción de zinzarri ‘campanillas, fama’, parece tomada del español” A. Beatu beza emen gure aita frailea bere txintxarri guziakin eta liburugillearen izen andiagaz agertzen dala sumulista txit urri bat. “Con todas sus campanillas” . Izt Carta a JJMg 25s. Denpora berean Napoleonen soldadu zinzarri andiakikoak Gipuzkoako mugapean ikusi izan ziran. Izt C 412. Donostiako saldu-erosia goienengo gailurrera igoa arkitzen zan denpora txintxarri andiakiko artan. Ib. 178.

    3. Campanilla de la garganta. Mutill, eztarriko zintzarriya mostuko diat. Sor AuOst 72.

    4. ” Tzintzarri (Sc), […] estúpido” A.

    5. zinzerri (G-nav, AN ap. A). “Flor del maíz. Maiatzaren zinzerri, la flor (el cencerro) del maíz” A.

    6. Hablador. Mutiko-neskatillak berri-jarioak, itzontziak eta txintxarriak diralako, aiton-illoba artean eten gabeko itziturria geratzen [por gertatzen?] da. Ayerb EEs 1914, 238.

    7. Aldaba. Ateko zintzarria! Alz Ram 114.

    8. Borla. Urrena or eman dit gorroa. Ura ere falanjistena, bere borla edo txintxarri eta guzi. Alkain 118.

    Sinonimoak: iz.

    iz. [joarea]: bulunba, dunba, joare, metale Ipar., xilintxa Ipar., arran Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  iz. cencerro
    fr  iz. sonnette, clochette
    en  iz. bell; cowbell
    port iz. chocalho

    Testuinguruan

    Zintzarri hotsek eta haurren oihuek iragarri zuten ardien etorrera. [Berria, 2012-04-12, «Artzaintzari gorazarre», ADRIAN GARCIA [Gaiak]]

     

  • Maite 11:56 pm on 2020/07/18 Permalink | Reply
    Tags:   

    paradoxa 

    1 iz. Irudiz logikaren kontrakoa den egite edo esana. Erlijiozko egiak paradoxen bidez adierazten dira askotan. Gezurtiaren paradoxa. 2 iz. Log. Aldi berean egiazkoa eta gezurrezkoa den perpausa (adibidez, beti gezurra esaten dut). Metahizkuntza ez da, ez hizkuntza, ez hizkera berezia, baizik eta paradoxetarik itzurbide izan dadin asmatua izan den mintzatzeko modu motz eta soila.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    paradoxa. paradoja. Paradoja. Irudimenari atsegin zaizkiok kide ontako naasbillo ta beste paradoxak. SMitx Arraun 86. Ordu-laurden baterako atsegingarri izan ditezken paradojak. Vill Jaink 54. Metahizkuntza ez dela ez hizkuntza ez hizkera berezia, baizik eta paradoxetarik itzurpide izan dadin asmatua izan den mintzatzeko modu motz eta soila. MEIG VIII 30. En DFrec hay 2 ejs. de paradoxa y 2 de paradoja.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  iz. paradoja
    fr iz. paradoxe
    en iz. paradox
    port iz. paradoxo

    Testuinguruan

    Ustezko paradoxa ez da horren paradoxikoa. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

     

  • Maite 11:04 pm on 2020/07/17 Permalink | Reply
    Tags:   

    aditzaile 

    1 iz. Ulertzen duen pertsona. Erabateko iritzia emana dago; aditzaile onak ez du besteren beharrik. Aditzaile onari, hitz gutxi (esr. zah.). 2 iz. Entzulea. Aditzaile anitz joaten baitziren beren irratira. 400 bat aditzaile baginen, apaiz eta apaizgai. (Hiztegi Batua)

    Sinonimoak: (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    iz. [aditzen duena]: ulertzaile    

    iz. [entzulea]: entzule

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. entendedor, -a (2) iz. oyente, espectador, -a
    fr  iz. auditeur, entendeur
    en iz. listener, someone who understands
    port (1) iz. entendedor(a) (2) ouvinte, espectador(a)

    Testuinguruan

    Aditzaile onari, hitz gutxi. (Esaera zaharra)

     

  • Maite 11:36 pm on 2020/07/16 Permalink | Reply
    Tags:   

    zilibokatu 

    zilibokatu, ziliboka/zilibokatu, zilibokatzen || du ad. Engainatu, atzipetu, iruzur egin. Egin zituzten eginahalak elkar zuritzen eta zilibokatzen; biek galanki eskatu eta labur eskaini zuten, bakoitzak bereari gogor eutsiaz. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zilibokatu.

    1. (Lar, Hb, A). “Engañar” , “paralogizar” Lar. ” Zilibokatzea, enganatzea, bairatzea, lilluratzea” HeH 125n. “Tromper une personne par fraude, supercherie, séduction” H. “Engañar” A (que cita HeH). Nork zilibokatzen du emen Mogel jauna? Izt, carta a JJMg 21. Biak, gonadun Meternik batzuek bezela egin zituzten egiñalak gaitasunik andienarekin, alkar zuritzen ta zilibokatzen. Ag G 40. Beste bizilariyetan bezelaxen euskaldunetan ere sarpiderik ez al zuban bada deabrubak guretarrak zilibokatzeko? IPrad EEs 1913, 21. Segura, neskak orobat ziliboka dezake mutikoa. Herr 15-3-1962, 4. Elurra bezin zuria zen artillezko emariz zilibokatu omen zinduen. Ibiñ Virgil 102.

    2. ” Liluratzea, lilluratzea, zilibokatzea, argi gehiegiz nahasiki ikhustea” HeH Voc. .

    Sinonimoak:

    ad. [engainatu]: atzipetu, burlatu, ederra sartu, engainatu, iruzur egin, iruzurtu, marro egin, sakatu, ziria sartu, enganatu Ipar., droga egin Bizk., bairatu g.e., gezurtaratu g.e., zurikatu g.e., zimardikatu zah., tronpatu Ipar. beh., malmuzkatu Bizk. g.e., trankart egin Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  du ad. (Ipar.) fascinar, seducir, cautivar, conquistar; engañar, trampear
    fr fasciner, séduire, captiver, conquérir; tricher, tromper
    en fascinate, seduce, captivate, conquer; cheat, trick
    port fascinar, seduzir, cativar, conquistar; fraude, truque

    Testuinguruan

    Lausenguzko hitzez zilibokatu gaituzte. #gaurkohitza

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel