Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esiz. (B) viruta, cepilladura friz. copeau en iz. shaving; shavings port iz. serragem, cepilhadura, acepilhadura
Testuinguruan
-Bertako arotzaren ile kizkurrak txirlorak bezain malguak ziren, gorpuzkerak plastilinazkoa zirudien eta giharrak guztiz moldatuak zeuzkan. [Kartografien eta mikrobio narratiboen artean, Amaia Iturbide, Maiatz, 2013]
adb. Batez ere, batik bat; parterik handienean. Batzuk urduri, gazteak gehienbat. Liburuaren Euskal zatiak gehienbat errazak eta egokiak dira. Idazlan berriak arinak dira gehienbat. Gure artean gehienbat erabiltzen diren gaiak. Estatuaren eskuetan gelditu zitzaigun gehienbat irakaskuntza. (Hiztegi batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
gehienbat.
1. (V-gip ap. Elexp Berg ).
Sobre todo, ante todo; generalmente; en su mayorÃa. ” Geixenbat […], más que nada, principalmente. Amandria ikustiarren juan zan geixenbat ” Elexp Berg. v. GEHIENIK.
Tr. Documentado en textos meridionales del s. XX. En DFrec hay 56 ejs. de gehienbat y 5 de gehinbat .
Zu an izango ziñalakoan etorri zala geienbat. Ag Kr 191 (v. tbn. 136). Eguzkian bertan ikusten zituan, geienbat, egunaren orduak. Ag G 4. Orretxek geienbat erantzupen au egiñarazten dit. Ldi IL 114. Itxuskeri oiek nundik datoz? […] mendiak larrututa egotetik geien bat. Munita 21. Talde bi egin zituen, geienbat […], neutralak guztiz gitxi izanik. Erkiag Arran 140. Geien bat pe emen euskeraz irakurtzeko oitura zabaltzearren egin dot onela. SM Zirik 7. Nikanor-en itzak, orraitio, ez ziran izaten geienbat ugari. Erkiag BatB 20. Otzaldietan, geienbat bildutakoaz gozatu oi dira nekazariek. Ibiñ Virgil 76. Eztabaidea geienbat Luzianok eta onek izan eben. Etxabu Kontu 36. Olioa, jaboia, lejia, anilla, oiek ziran geien-bat orduko enkarguak. JAzpiroz 130. Batzuek urduri, gazteak gehienbat. MIH 144. Euskal zatiak gehienbat errazak eta egokiak dira. MEIG III 48.
v. tbn. SMitx Aranz 65. Etxde JJ 99. Zait Plat 113. MAtx Gazt 26. Onaind in Gazt MusIx 145. Berron Kijote 31. AZink 167. Gerrika 239.
Casi totalmente.
Zauria osatu yakan geienbat Nikanor-eri. Erkiag BatB 103.
2. Como mucho.
Geienbat ez genduzan egin berreun metro, or agertzen dira sei txori baltz. Gerrika 77.
Sinonimoak
adond. [batez ere]: batez ere, batik bat, beregainki, bereziki, buruenik, espezialki, guztiz ere, nagusiki, guztiz Ipar., bereberki Zub., sustut Zub./Am., berezikiro zah., handizki Ipar. g.e., partikularki Ipar. g.e., printzipalki Ipar. zah. (UZEI sinonimoen hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak)
esadb. sobre todo, mayormente, mayoritariamente, principalmente, preferentemente
enadb. above all, especially, particularly
fradb. surtout, notamment, particulièrement
port adb. praticamente, principalmente, essencialmente
Testuinguruan
Charlie aritu zen berriketan gehienbat. [Peaceful soldadua, Michael Morpurgo / Mirentxu Larrañaga (Alberdania, 2006)]
Jordan bere esperientzia pertsonalean oinarritzen da gehienbat, kronika eratzeko. [Asisko Frantzizko, Asisko Klara, / Askoren artean (Arantzazu, 2002)]
ttattola. (BN-baig ap. CEEN 1969, 132 y 211). Caseta. Guardianoaren ttattolan pint’erdi bat edan eta Luzaideko alderat jaustera zoalarik, alimaleko mandozain muthur beltz bat ondoratzen zaio. Barb Sup 129s. Gizon gaixoa ereman zuten petrolak eta atxikitzen diren ttattolara. Ib. 48. Ariñez egiten dituzte ttattolak eta arras dibertitzen [haurrak], / Itsasoak igorri arrain-kuskuekin. Herr 25-9-1958, 4. Ez duzu ikusi pasatzean? Hor du bere ttattola, karrika buruan! Larz Iru 104. Zakur trebea omen naiz […]. Itxuraz, beti loak harturik nago, ene ttattola aitzinean. Etxarren Huarte 9.
Sinonimoak
iz. [ttattola]: etxola, ola Ipar., kaserna Gip.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak)
adj. Kutsurik ez duena. Lili zuri kutsugabeak. Ama guztiz garbia, Ama kutsugabea. (Hiztegi batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
kutsugabe.
1. (kh- Dv→A), kutsubage. Inmaculado, incontaminado; inocente. “Qui n’a pas de principe contagieux” Dv. Cf. EZ Noel 144: Adamen faltan kutsu gaberik, y Arr GB 52: Gaiztakeriaren kutsugabeak dauden. Itz eta egiteetan garbiak eta kutsu gabeak izateko. KIkG 57. Ama kutsu-gabea. ArgiDL 114. Lili zuri kutsugabeak. TAg Uzt 27. Aur kutsugabeak artu ta aingeruak zeruan ugaltzeko. NEtx Antz 121. Zuzena izaki, errubage ta kutsubage baita, bat-bedera zeatz eta oso dedino. Zait Plat 134 (Sof 139 kutsugabe).
2. (Tras tema nudo). Que no tiene carácter (de). Naiz eraikitzea erlijio kutsuduna edo kutsugabea izan. “Obra de arquitectura civil o religiosa” . EAEg17-12-1936, 566. KUTSUGABEKO. Inmaculado, incontaminado. Ama Birjiñaren sortze kutsu-gabekoa-re. Goñi 63. Gure elea mendietako ur-xirripa kotsu gabeko iturrietan edan dugu. Zub 18. KUTSUGABEZKO. Inmaculado, incontaminado. Deus ere bada ene baitan kutsu gabezkorik. SP Phil ã 2v.
grina 1. iz. B 1 iz. Arimaren joera bizia, gogoa asaldatzen duena. Ik. lera2. Borrokarako grinak eragina. Neure burua edertzeko grinari amore eman gabe. Emakumeenganako grina. Elizarako grina handia duelako. Sorterriaganako grina epeldu. Grina gaizto edo txarrak menderatzen. Grinak eskatzen ziona egiten. Maitasuna arima barruan agertzen den gertakaria edo grina da. Haragikeriako grinak itsutua. 2 iz. Ipar. Arta, ardura; kezka. Laxoki, batere grinarik gabe bizi direnak. Bakerik gabe, barnea grinaz betea. Emaztea har dezana handitarik, ez date etxean grina gabetarik (esr. zah.).
grinan (egon, bizi eta kideko aditzekin). Ipar. Arduratua, kezkatua. Geroztik hona grinan bizi naiz.
Reply