Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 12:39 pm on 2016/01/02 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bizki 

  iz. Ik. biki. iz. eta izond. 1. Erditze berean jaiotzen den bi indibiduoetako bakoitza. 2. (hed.) Bikoitza, bi elementu berdinez osatua. Izar bikiak badira zeruan. • biki biobular, dizigotiko edo bibitelino. (pl.) Bi obuluren aldibereko edo ia aldibereko ernalketaz gero sortutakoak. Haurdunaldi desberdinetan jaiotako indibiduoen arteko antzekotasun bera dute elkarren artean. Gezurrezko bikiak ere esaten zaie. || biki monobular, monozigotiko edo unibitelino. (pl.) Obulu beretik garatutakoak. Ernaldutakoan, obulua bitan banatzen da, eta sortzen diren indibiduoak genetikoki elkarren berdinak dira guztiz. Egiazko bikiak ere esaten zaie. || biki siamdar. (pl.) Gorputzaren atalen bat elkarri loturik dutela jaiotzen direnak. || muskulu biki. (pl.) ANAT. Bernaren atzealdean kokatuta dauden bi muskuluetako bakoitza. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz./izond. G-N

      [bikia]: biki, bikoitz pl., biritxi Ipar., bibiro Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (G) h. biki gemelo, -a, mellizo, -a
  fr iz./izond. jumeau, -elle
  en iz./izond. twin
  port iz./izond. gêmeo(a)

  Entzun:

  Erditzeko garaia iritsi zenean, bizkiak izan zituen. [Agindutako lurraren bila I, Jose Antonio Mujika, Erein, 2002] (Egungo Testuen corpusa)

  

  bizki (FlickrCC, Donnie Ray Jones)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:40 pm on 2016/01/01 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  isiotu 

  du ad. Piztu, irazeki. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  isiotu, isio (V-m; Añ), eisetu, eixetu, exetu (V-arr-oroz; Añ), exio, ezio (Lar), esetu (A), isetu, isitu (V-gip), isotu (V-m), ixetu (V-ger-ple-arr-oroz-och; Dv), ixio (Añ), ixiotu (V-gip; Dv), ixitu (V-arr-oroz), ixotu (V), ixutu (V-gip), izetu (V-ger-arr-oroz), izio (V-ple-m), iziotu (V-gip), izitu. Ref.: A (esetu, isio, ixetu, ixotu, izetu, izio); Iz ArOñ (ixiotu), UrrAnz (iziotu); Etxba Eib (ixotu); EAEL 273; Gte Erd 19.

  I (Vb.).

  1. Encender(se) (sentidos prop. y fig.). “Enardecer”, “encender” Lar y Añ. v. isin, izeki, piztu. Onek izio zituban Apostoluben biotzak. msOñ 10v. [Amodioagaz] isioten garian bere borondatia beti ta pozik egitera. CrIc 56. Ixio egizu suba. Mg PAb 69. Isio begi […] laba. Astar II 289. Ixotu zaite bada arimen gurarijan. Ur Apoc (V) 3, 19 (Lç har […] zelo, He irazakazu, Ur (G) piztu, Dv erna, Ip sühart, Ol e IBk lehia). Parola gabero iziotu oi duten. Aran SIgn 84. Berak bular au ixioketan. AB AmaE 442. Gezurtia, esan zion Inaziok izioturik. Apaol 25. Argi irukotx bat isio. A BeinB 66. Fede onetan bertan isiotu ta piztu zan Pedro. Kortazar Serm 407. Gorrotu zoliagoa ixetuten zan. Echta Jos 106. Ixitu eban ardaia. Kk Ab I 103 (3 ixetu). Zigarrua egiten eta izituten ebillan artian. Kk Ab II 117. Giz-argia izetu. Ldi BB 82. Ez iñork zigarrorik ixiotu. Etxde JJ 44. Isiotu eban bere erregaia. Erkiag BatB 87 (Arran 68 izetu).

  v. tbn. Ag AL 9 (88 iziotu). Itz Azald 17. Eisetu: Azc PB 130 (141 eixetu, 294 isetu). Exetu: Añ EL1 160. Ixetu: Bilbao IpuiB 150. Ixio: fB Ic II 292 (I 95 exio). KIkV 116. And AUzta 97. Ixiotu: DurPl 114. Ur MarIl 121. Etxeg EEs 1908, 11. Ag G 244. Ayerb EEs 1915, 261. Eguzk GizAuz 189. Ixotu: SM Zirik 78. Etxba Ibilt 467. Izetu: Or BM 124. Markiegi in Ldi IL 10. Izio: Donce 17. Gand Elorri 89. Balad 184.

  + ixio (H), izio (H), exetu (H, A), ezio (Lar, H). (Part. en función de adj.). Encendido, ardiente (sentidos prop. y fig.). “Kandela exetua” A (s.v. esetu). Argi isiuak. CrIc 131. Amodijo ixiuagaz. fB Ic II 294. Al dozun debozinoerik isijuenagaz. Astar II 271. Sugarrezko oe izioan. Añ EL2 77 (EL1 32 exetu). Gar isiotu eta galdatuetatik. Itz Azald 85. v. tbn. JJMg BasEsc 50 (isio).

  2. ixio (Añ), exetu (Añ), ezio (Lar, H). (Aux. intrans. bipersonal). Prender el fuego, ponerse a arder. “Arder” Lar y Añ. “Ardieron los montes […] izeki zitzaien mendiai, ezio zitzaien” Lar. Cf. 1 atxiki (2).

  II (Sust.).

  1. ezio (H). Ardor, celo, fervor.

  2. ixo (V-gip). “Tizón que los muchachos encendíamos en las brasas que se sacaban al pórtico de la iglesia después del oficio litúrgico de Sábado Santo. Ixuakin, su barrixa eruaten senidietara izan naiz” Etxba Eib.

  Sinonimoak: ad. Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [piztu]: piztu, biztu Bizk., izeki Gip., irazeki jas., atxiki Ipar. zah.

  isiotu izond. Bizk.

      [piztua]: izeki Gip., irazeki jas.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. (batez ere B) encender
  fr du ad. allumer du feu
  en du ad. [sua, kandela, zigarroa] to light; [argia] to switch/turn on
  port acender

  Entzun:

  “Ez piztu telebistarik, ez isiotu irratirik! “. [Hizlandia, Iñigo Aranbarri (Susa, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  Badaki ez duela ezer sinetsiko, baina hala ere zalantza baten ezinegona isiotu nahi du neskarengan, dantzan joan dakion sabeletik eztarrira, eztarritik garunera. [Gauza txikien liburua, Pako Aristi (Erein, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  isiotu (Pixabay, CC0 Public Domain)

   
• 

  Maite 11:32 am on 2015/12/31 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  egitasmo 

  iz. Egin nahi den lan garrantzitsu bati buruzko plan xehatua. Hizkuntz atlasaren egitasmoa aurkeztu.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  egitasmo, egin-asmo. Proyecto. Para ejs. del tipo egin asmo dut, v. ASMO IZAN. Bere egitasmo dollorra salatuz. Etxde JJ 72. Bere egin-asmo guziak pikotara lijoazke. Ib. 120. Eta egitasmo ori oso berezkoa izan oi dutela zaldunik jatorrenek. Berron Kijote 50. En DFrec hay 2 ejs. de egitasmo.

  Sinonimoak: iz.

      [proiektua]: plan, programa, proiektu, egingai g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es proyecto, plan
  fr projet, plan
  en project, plan
  port plano, projeto, programa

  Entzun:

  Honakoak dira 2016rako nire egitasmo onak. Ezezagun batekin batera piano inprobisazio bat egin Parisko tren geltoki batean. Pianoa jotzen ikasi. Itxaro Bordaren Ultimes Déchets irakurri. Ikasi beste hizkuntza bat. Ez hil. Neure buruaren spin-off bat hasi. Jende trinkoari ihes egin. Adiskideen haur txikiei ez galdetu inoiz senargai edo emaztegairik ote duten. Atzerritarra izan toki gehiagotan. Datorren urteko azken zutabean zerrenda bat osatzearen irteera erraza hartu gabe, eguneko gai normal bat jorratu. [Egitasmoak, Anjel Erro (Jira, 2015-12-31)] (Berria.eus)

  

  egitasmo (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 9:11 am on 2015/12/29 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gatzdun 

  adj. Gatza duena. Ateraldi gatzdunak. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gatzdun, gazdun (Dv), gaztun (Lar), gatzadun.

  Salado. “Salobre” Lar. Ur gatzduna naroro dariola. Izt C 92. Iturri sufredunak, baita gatzdunak ere. Ib. 85. Guztiz gaztuna dan itxasoren bat. Anab EEs 1920, 69.

  (V-gip; H). “Salado, gracioso. Gatzduna urten detsa alabiak” Etxba Eib. Gizon ikasietan nondik ain bakanak, bertsotarako gatzadunak, ikastaro gabetan ainbeste diran tokian? Inza in Jaukol Biozk VI. Sekulako ateraldi gaztunak ere egin zituan. TAg Uzt 148s. Urtengo dau andra Sabadiñak gazdun esaera edo bertsoren bategaz. Alzola Atalak 92.

  Sinonimoak: izond.

      [gazia]: gazi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) adj. salado, -a; salino, -a; que tiene sal (2) adj. salado, -a; gracioso, -a; chistoso, -a; agudo, -a; ingenioso, -a
  fr (1) adj. salé, -ée ; salin, -e (2) adj. (hed.) salé, -e ; vif, vive, ingénieux, -euse ; savoureux, -euse
  en (1) adj. salted, salty; saline (2) adj. [barregarria] funny, amusing; witty
  port (1) adj. salgado, -a; salino, -a (2) adj. gracioso, -a; adj espirituoso, -a, divertido, -a
  

  Entzun:

  Kordobako gotzainak berba egin du: bihar eguzkia eta eguraldi ona esan zezakeen, majara asanbladak egiten zuen gisara. Baina ez, Demetrio Fernandez gatzdunagoa da. Munduaren jatorriaz jardun du. Umeak zikoinak ekar zitzakeela esateko tentatuta egon da, baina xaloegia iruditu zaio gotzainari azken unean (eta badaki, jakin, zikoinarena egun inork ez duela sinesten) eta argudioak aldatu egin ditu. Umeak aita eta amaren maitasun besarkadatik jaiotzen dira. To eta no esaldia! In vitro ernalketa, aldiz, akelarre kimikoa da. Hau barre algara, hau. Ez esan, gero, dibertigarria ez denik. Txistagarria da. [Akelarreak, Goizalde Landabaso (Larrepetit, 2015-12-29)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  gatzdun (James F. Carter, Wikimedia Commons)

   
• 

  Maite 4:55 pm on 2015/12/28 Permalink | Reply
  Tags: F ( 50 )   

  forogu 

  izond. (Ipar.) Gogaikarria, astuna; bizkarroia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz.

  [astuna] : aspergarri, gogaikarri, nekagarri, astun, burruntzi, alameneko
  [bizkarroia] : bizkarroi

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Ipar.) molesto, -a; pesado, -a; inoportuno, -a; aprovechado, -a; gorrón, -ona
  fr assommant(e), lourd(e); profiteur(euse)
  en boring, tiresome, annoying; (mostly UK) cadger, sponger
  port  incômodo(a); pesado(a); aproveitador(a), sanguessuga, chupa-sangue

  Entzun:

  Ta eztugu nehoren ogia dohainik ian: baina trabaillurekin eta nekerekin gau eta egun langiten ari ginadela, zuetarik nehoren forogu ez ginadenzat. [Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria, Joanes Leizarraga (1571)] (Orotariko Euskal Hiztegia)
  

  Ordea gero azkenean hek eskale eta zu emaille. Haur da alferkeriatik edo nagitasunetik heldu den irabazia, probezia, errumeskeria, bataren eta bertzearen karga, eta forogu izaitea, ondore gaixtoa, kalte handia. [Gero, Joanes Leizarraga (1571)] (Orotariko Euskal Hiztegia)
  

  

  forogu (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 9:21 am on 2015/12/27 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mukur 

  iz. (B) Enborra. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz. Bizk.

      [enborra]: enbor, gerri, sokil, subil, anpor Bizk., tronko zah., sunpur Ipar. g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es tronco, madera, leño
  fr tronc, bûche
  en  trunk, log
  port tronco, lenho

  Entzun:

  Subil-harriko txingarrak zehatz amatatu gabe zeudenez, abarrak gehitu eta lau mukur jarri zituen inguruan. [Erresumaren ilunsentia, Mila Salterain (Txalaparta, 2014)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  mukur (Pixabay, CC0 Public Domain)

   
• 

  Maite 6:11 pm on 2015/12/26 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  hautatu 

  du ad. (Ipar. eta zah. da ad.) Aukeratu, zenbait gauzaren artean bat edo batzuk hartu edo seinalatu; boto bidez aukeratu. Hauta dezagun, bada, zer nahi dugun: euskara garbia ala bizia.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: ad.

      [aukeratu]: aukeratu, begia jo, begiz jo, bereizi, esleitu, miratu Ipar., hautu Heg., hautetsi jas., begiztatu g.e., apartatu B-G beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da ad. (zah.) / du ad. elegir, escoger, seleccionar (2) du ad. votar
  fr du ad. choisir, élire, sélectionner
  en du ad. to choose, to select, to pick
  port (1) escolher (2) (por votación) eleger.

  Entzun:

  20015eko hitzaren bila gabiltza. Zein duzu gustukoen? Egin klik eta hautatu zure hitza. Abenduaren 31n, gaueko 12:00etan, itxiko dugu bozketa eta urtarrilaren 1ean, urte berriarekin batera, jakingo dugu zein izan den garailea. [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  Hauek izan dira 12 hitz zabalduenak 2015ean zehar: