zintzarri
iz. Abereen lepotik zintzilika jartzen den kanpai modukoa. Ik. dunba; joare. Idi zintzarri handi bat jotzen du. Zintzarri hotsa. Zintzarri durundi ederra. Zintzarri-egile naiz. Honelako ezkonduak mendira bota behar lirateke zintzarri handi banarekin. Zintzarri mihigabea holtzean higa (esr. zah.). (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
zintzarri. Tr. Documentado al Sur desde principios del s. XIX y al Norte sólo en textos y autores suletinos (Sauguis, Oihenart, ChantP (v. infra ZINTZARRI EGILE),SGrat y GAlm ). La forma general es zintzarri. Hay txintxarri en textos guipuzcoanos y, junto a zintzarri, en Iztueta, Alzaga, Mujica y Orixe; zinzerri en D. Agirre; tzintzarri en los textos suletinos de SGrat y GAlm; tzintzerri en los salacencos ZMoso y Garralda; txintxerri en Aguirre de Asteasu (tbn. zinzerri ), Uriarte y Mendigacha; txintxirri en un texto recogido por Bonaparte; txitxerri en Illarramendi, y tzintzar en un ej. de RIEV.
1. (V-gip, G, AN, BN, S, R; Arch VocGr , Dv (S); -nz- Saug Voc , SP, Lecl), zintzerri (G, H; -nz- Lar, Añ (G)), tzintzarri (S), tzintzerri (A Apend), zintzirri (Lh), txintxarri (V-gip, G, S; VocZeg 286, Garate 2.ª Cont RIEV 1933, 102), txintxerri (G, AN, B, R; Lar, Aq 225 (G), Añ (G), H), txintxirri (V-arr-oroz; Aq 225 (G)), txitxerrri, tzintzar, zintzerro (H). Ref.: A (txintxarri, txintxerri, txintxirri, tzintzarri, zintzarri, zinzarri, zinzerri); Lh (txintxarri); Lrq (tzintzarri); Iz R 312; To . (zinzarriye) Etxba Eib; Elexp Berg (txintxarri).
Cencerro, esquila, campanilla. “Pecuarium tintinnabulum, zinzarri” O Not 52. “Sonnette” SP (que transcribe erróneamente sinzarri del prov. de Oihenart). “Esquila” Lar y Añ. “Campanilla pequeña” Añ. “Clochette d’animal” Dv. “Clochette, sonaille. […]. Zintzerroak iotzea, faire entendre les sonailles” H. “Zinzerri (G), cencerro pequeño, sonajero” Ib. “Txintxarri (S), bruit, sonnaille” Lh. “Sonnaille” Lrq. “Aritxalarixa danetik, ipiñixozu zintzarrixa urriñetik entzungo dana” Etxba Eib. Cf. VocNav s.v. zinzari, cincerro y cinzarra. Términos llamados de Berandia y Ardizinzerrieta (1615). Gorosabel 24. Puntos de Escuiturri y Ardizinzerrieta (1670). Ib. 25. Zintzarri mihi-gabea holtzean higa. O Pr 436 (v. tbn. el mismo refrán en Saug 107; cf. infra ZINTZARRI-MIHI). Onelako ezkonduak mendira bota bear lirake zintzerri andi banarekin. AA I 571 (II 84 zinzerri). Mez-emalleak dionean Sanctus, jo ezazu txintxerria hiru bider. AA CCErac 390. Txintxirri min bagia sarrijan usteldu. Bon n.º 9. Granada batzuek bezelakoak, jazintozako eta purpurazko eta bi aldiz tintatutako granazkoak, guzia txintxerriz nasturik. Ur Ex 28, 33 (Dv xilintxa, Ol, Ker, BiblE txilin, Bibl urre-xilintxa). Bide khantian korraletan etzanik zien arresak jeikirik, tzintzarrien iharausten jautsiz. SGrat 13. Ixoooo, zintzarriya indarrarekin dabillela. Sor AKaik 128. Aberien zinzerria baño beste otsik entzuten etzan tokietan. Ag Serm 546. Urrutxaz egiten dra xoratiak eziender lepuetan txintxerrieki isartako. Mdg 131. Allegatuko da atera, tirako diyo txintxarriyari, eta, eztul oju bat egin ondorian, galdetuko diyo neskamiari. Iraola 111. Bere oia, bere seaska, umetako txintxarri ta jazkera. Ag G 335. Sartzen da gizon bat txitxerriya juaz. Ill Pill 24. Auntzen tzintzerriak eta beien marrakak aitzen (Sal). Garral EEs 1921, 108. Tzintzar eta tzintzarrots / tut eta tutots. RIEV 1924, 514. Mai gañeko zintzarria juaz. Muj PAm 48. Zintzarri-dulundi ederra duk, artzai! Goen Y 1934, 94. Artzaia arnaska ardi-billa mendi-garaiean / noizean bein gelditzen da txintxarri-zurrean. “Esquila”. Or Eus 58. Beien kaskoin-zintzarri. “Cencerros gascones”. Ib. 229. Larre-bitartean, zintzarri dilindanga dabilkie lepoan. TAg Uzt 99. Idia baiño len erosi zintzarriak (G-to). A EY III 328. Alegiko erriak egin dun soñurik oneneko txintxarria zuaitza aldatzea, mendiak basotzea, izan dala. Munita 125. Erdiaroko oitura zan, jauntxo aberatsak soñekoen ertzetatik urrezko txintxarriak zintzilik erabiltzea. Lek SClar 112. Berebiziko zarata atera oi zuten zintzarri, idi-adar eta pertzakin. Etxde JJ 172. Hürrün artino ezagün dia behien tzinzarriak [sic]: tulun-tulun! GAlm 1957, 57. Ezpaitut bildotsik oberena zintzarririk gabe utzi nai. Zait Plat 5. Katuari jarri bear zioegu zintzarria eta soiñua entzun arte soseguz egongo gaituk. And AUzta 83. Txintxarri aspertu ta aizeak t’errekak / t’euriak bezela, kantu zaarra dabe. Gand Elorri 209. Axuriik obeena, txintxarriik gabe (AN-larr). ‘Geien merezi lukena ezer gabe’. Inza EsZarr 166. Ezkilak dra elizan meza sonatzen dienak. Ardiek eta akerrek ermaten tienak diaitzen tugu tzintzerriak. ZMoso 34. Ortarako, garoa sartzen zaie zintzarrian, mia mugitu ez dedin. JAzpiroz 24 (ib. 138 txintxarri). v. tbn. Alz STFer 124. A Ardi 94. JAIraz Bizia 8. Anab Poli 133. Basarri 42. AZink 18. Txintxarri: Izt C 241. LEItz 53. ArgiDL 46. Inzag RIEV 1923, 505. Inza Azalp 20. Canc. pop. in BBarand 69. NEtx Antz 50. Insausti 352. (Como segundo miembro de comp.). Oso egoki ziran / astuak jarriyak, / alanbre ta kollare / txit gustagarriyak; / oiez gañera berriz / bildots-zintzarriyak. Ud 122. Idi zintzarri aundi bat jotzen du. Sor AKaik 127. Zaldi zintzarri oiek ez dira ezagunak. Alz Ram 112. Txistu zorrotza joaz, belarriak ardi zintzarri edo zakur zaunka zai ernetuaz. NEtx LBB 97. Nongoa izango naiz, Alegrikoa! Txintxarri-errikoa! Alz STFer 114.Guziak dakitena, alegitarrak zintzarriak dira izengoitiz. Auspoa 54, 143. Amezketarren izengoitia elbiak da; alegitarrena berriz txintxarriak. Muj PAm 73. Txintxarri-erria esaten omen diote Alegiko erriari. Munita 125. (Ref. al sonido de la campana). Zintzarri, marru, beka ta karaka legor. Or Eus 130.
2. (Pl.). Campanillas, fama. Cf. A, que cita el ej. de Izt C 412: “Esta acepción de zinzarri ‘campanillas, fama’, parece tomada del español” A. Beatu beza emen gure aita frailea bere txintxarri guziakin eta liburugillearen izen andiagaz agertzen dala sumulista txit urri bat. “Con todas sus campanillas” . Izt Carta a JJMg 25s. Denpora berean Napoleonen soldadu zinzarri andiakikoak Gipuzkoako mugapean ikusi izan ziran. Izt C 412. Donostiako saldu-erosia goienengo gailurrera igoa arkitzen zan denpora txintxarri andiakiko artan. Ib. 178.
3. Campanilla de la garganta. Mutill, eztarriko zintzarriya mostuko diat. Sor AuOst 72.
4. ” Tzintzarri (Sc), […] estúpido” A.
5. zinzerri (G-nav, AN ap. A). “Flor del maÃz. Maiatzaren zinzerri, la flor (el cencerro) del maÃz” A.
6. Hablador. Mutiko-neskatillak berri-jarioak, itzontziak eta txintxarriak diralako, aiton-illoba artean eten gabeko itziturria geratzen [por gertatzen?] da. Ayerb EEs 1914, 238.
7. Aldaba. Ateko zintzarria! Alz Ram 114.
8. Borla. Urrena or eman dit gorroa. Ura ere falanjistena, bere borla edo txintxarri eta guzi. Alkain 118.
Sinonimoak: iz.
iz. [joarea]: bulunba, dunba, joare, metale Ipar., xilintxa Ipar., arran Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. cencerro
fr iz. sonnette, clochette
en iz. bell; cowbell
port iz. chocalho
Testuinguruan
Zintzarri hotsek eta haurren oihuek iragarri zuten ardien etorrera. [Berria, 2012-04-12, «Artzaintzari gorazarre», ADRIAN GARCIA [Gaiak]]
Reply