Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:44 pm on 2020/07/27 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  litxarreria 

  1 iz. Lapurreta txikia. Litxarreriak egin. Gau eta egun litxarrerian ari direnak. Ume-mirabeei erakusten dienak litxarrerietan: “hoa, ekar itzak urliaren sorotik arbia, basotik garoa, hostoa, egurra, sagarrak, artoa”. Etxean litxarreria, jokoan iruzurra. 2 iz. Premiarik gabe jaten diren gauza goxoak. Gozotegiko litxarreriak besterik ez dute jaten. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  litxarreria.

  1. (V-gip, G; H), litxarkeria (G (-i); Añ (G), H), letxarreria (V-gip), litxurreria (A, que cita el msLond ), letxurreria (Izt). Ref.: A (litxarreri, litxarkeri); Iz ArOñ. Hurto, ratería; robo. “Hurtillos, raterías” Añ. “Pequeñas sisas, hurtos” Iz ArOñ. Sg. Hb: “Litxarreria <lich->, filouterie, divertissement inconvenant, action blâmable même sous le rapport de l’enfantillage”. v. listerreria.
  *Zeren [esku] oez baliatzen dan bekataria […] litxarreriak egiteko. AA I 537. Esku oriek izan badira litxarreriarako. AA III 564. Egiten zituztela [zeltarrak] litxarreri ta txarkeri asko. Etxeg EE 1882c, 561. Zenbait itsusikeri eta litxarreri egindakoan eraman zuen Zeutara. AJauregi EE 1885b, 177.

  2. + lutxarreria (-i V-oroz-ger-m ap. A). Golosinería.

  *Litxarreriya! Obe zuben arto berua jan [lau zentimoko pastela baño] . Sor Bar 62. Litxarrerian orla oituak / asko kalian gabiltza; / gizen iduki nai gantza, / zartzera ona esperantza. MendaroTx 174. Gorrioi zarrak baratzatxuan / litxarreriya gozuan. Ib. 116. Lapurretak ere egin oi nitun gurasoen iaki-gelatik edo maietik, litxarreriz, naiz beste aurreri emateko. “Gula imperitante” . Or Aitork 34.

  (V-gip, G), litxarkeria (V-gip), letxarreria (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (letxarrerixia, litxarrerixia); Elexp Berg (litxarrerixa). Golosina. “Antojo en el comer. Ez eukan jateko gogorik litxarrerixak baño ” Etxba Eib. “Dícese de los antojos en el comer: golosinas, alimentos caros, etc., sobre todo si se comen a deshora y a escondidas. Goiz guztia litxarrerixak jaten ” Elexp Berg.
  *Zuek, konfiteiko litxarrerikin agortuak zauzte. Alz Bern 58. Jan egosia litxarkeritzat etsiten dabe. Ibarg Geroko 57 (ap. DRA).

  LITXARRERIAN. a) (Andar, etc.) robando, rateando. Ezagutzen du litxarrerian bizi danak […] gauz ona […] dala Jaungoikoa serbitzea. AA III 419. Errikotik eta auzoetatik litxarrerian gau ta egun ari diranak. Ib. 425. Españako tropatik igesturik litxarrerian zebiltzan soldaduai. Izt C 387. Oliyo-usaian ezkill-torrian / ujuka bezela ontza, / litxarrerian oitua marruz <me-> / solora begira auntza. MendaroTx 114. b) (V-gip ap. Elexp Berg). (Andar, etc.) comiendo golosinas. “Atsalde guztia litxarrerixan zabitz” Elexp Berg.

  LITXARRERIARA. A robar, a hurtar. Etxean [igali-zugatzik] jarri ez eta auzora litxarkerira joateak. Munita 64.

  LITXARRERIETAN ERAKUTSI. Enseñar a hurtar. Eskandaloaren bekatuan erortzen zera ume-mirabeai erakusten badiezu litxarrerietan. AA III 557.

  Wikipedian

  Gozogintzan, litxarreria azukre eduki handia duten janari multzo bat da, tamaina txikikoak eta maiz kolore bizikoak, hala nola gozokiak, makil-goxoak eta bonboiak. Nutrizioaren aldetik, karbohidratoen proportzio handia dute eta proportzio urria beste nutrizio-elementuetatik. Hori dela eta, horien gehiegizko kontsumo iraunkorrak osasun-arazoak ekar ditzake.

  Litxarreria etiketa janari gazi batzuei ere jartzen zaie. Jaki gazi hauek ere karbohidrato proportzio handia dute. Esaterako, eguzki-lore pipita txigortuak, patata frijitu industrialak, etab. Produktu gazi hauek karbohidrato proportzio handia izateaz gain koipe proportzio handia ere izan ohi dute. (litxarreria, Wikipedia)

  

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [lapurreta txikia]: lapurreta, lapurreria, ebaskeria.

  [gozokiak]: gozoki, gozo, mizkeria

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  iz. ratería, hurto (2) iz. golosina
  fr (1) iz. [lapurreta] filouterie (2) iz. [gauza gozoa] gourmandise, friandise
  en  iz. sweet (Br); candy (Am)
  port (1)  iz. ladroeira, furto (2) iz. guloseima

  Testuinguruan

  Litxarreriarik ez jan, gero ez duzu eta ezer afalduko! (Elhuyar hiztegia)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:32 am on 2020/07/26 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  makilgoxo 

  iz erregalizaren sustraia, goxoki gisa miazkatzen dena. (Egungo Euskararen Hiztegia)

  Makilgoxoa edo erregaliza (Glycyrrhiza glabra) jatorriz Europa hegoaldekoa eta Asiako zenbait tokitakoa den zuhaixka lekaduna da. Euskarazko eta grezierazko hitzak osagai bertsuak ditu: glukurrhiza= rhiza, “sustrai” + glyk, “gozo”.

  Haren osagai bereizgarriena glizirrizina da eta azukre asko dauka (glukosa, sakarosa eta abar). Edulkoratzaile modura eta farmazian erabiltzen da, baita gozoki moduan ere. (erregaliza, Wikipedia)

  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  makilgoxo. “Regaliz de palo (G-bet)” Maite Etxenike (comunicación personal).

  Sinonimoak: iz.

  [etxearen gainaldea] : terraza (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. palo dulce, regaliz (de palo)
  fr iz. bâton de réglisse
  en iz. licorice stick
  port iz. pau de alcaçuz

  Testuinguruan

  Halako batean, lehengusuek kaioletako ziminoentzako gozokiak eta makilgoxoak erosten zituzten bitartean, Txillardegik iturri eder baten alboan uso zuri eta arrosa batzuk ikusi zituen, eta zoragarriak iruditu zitzaizkion. [Txillardegi eta ziminoa, Markos Zapiain, Susa, 2007]

  

   
• 

  Maite 11:45 pm on 2020/07/24 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  lastertu 

  lastertu, laster/lastertu, lastertzen || da/du ad. Lastertasuna hartu edo eman; lasterrago ibili. Ik. bizkortu 2. Badirudi gizakiek alferrik gastatzen dutela energia, gorputzaren abiadura lastertzen eta moteltzen. Azterketa-garaia hurbiltzen zenean, lastertu egiten zitzaizkion bihotz taupadak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lastertu.

  1. (L, BN, S ap. Lh ; Urt I 71). Apresurar(se). “Presser, précipiter” Lh. Ni izanen naiz testigu lastertua o kexatua hetxizeroen […] kontra. (B, s. XVIII). BOEans 1373. –Barrenen itxoingo diagu. […] Eta ez daukak lastertu biarrik. Egon nai dezuten guzia. Alz Ram 47. Nere apari-legea eginda etxetik irten naiz eta alderdi orretatik ez daukat lastertu bearrik. Ib. 25. “Agilitarse” Lar. “(B), anticipar. Beia lastertu da erditzeaz, se ha anticipado la vaca en parir” A.

  2. (c. sg. A; Añ). “Abreviar, acortar: (c.) laburtu, lastertu ” Añ. “Abreviar” A. 3. Anticipar. Batu gaitezan beti betiko / Elisa neure kutuna, / neure atsakabak amaituteko / lastertu daigun eguna. Azc PB 124 (Ur PoBasc 167 elduko al jaku albait lasterren / ain gura dogun eguna).

  Sinonimoak:

  ad. g.e.  [lasterragotu]: agudotu, lasterragotu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. andar rápido, apresurar(se)
  fr da/du ad. accélérer
  en da/du ad. to accelerate
  port da/du ad. apressar-se, apressurar-se

  Testuinguruan

  “Bihotza lastertu eta bizkortu zitzaidan.” [Lur bat haratago, J.M. Irigoien]

  

   
• 

  Maite 11:39 pm on 2020/07/23 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pies 

  Orotariko Euskal Hiztegian

  pies. Zu bezalako gizonak ez du balio pies. Herr 2-4-1964, 2 (DRA traduce “nada”).

  Nola erran hiztegia

  pire encore > are gaitzago – are piesago (BL) – orano sordei (ZU)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adond. (1) mal (2) nada
  fr adond. (1) mal (2) rien
  en adond. (1) bad (2) nothing/anything (negative construction)
  port adond. (1) mal (2) nada

  Testuinguruan

  Anitzez piesagoak izan ziren. [Xuri gorri, Bea Salaberri (Argia, 2020-07-26)]

  

   
• 

  Maite 11:15 pm on 2020/07/22 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tortotx 

  1 iz. Heg. Artelazkia. Kortxoz estalitako hormak. 2 iz. Heg. Artelazkiz egindako tapoia. Botilari kortxoa atera.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tortotx. v. tortitx. tortitx. tortitx (H), tortitz , tortix (T-L), tortox (T-L), tirtotx. 1. (H), tortitz, tortix (T-L), tortox (T-L). Corcho. “Bondon de liège” H. “Liège” T-L. Leton haria, tortitza, alzeiroa. “Corcho” . Volt 179. Hartarakotz ematen tuste eprezukiko lauia batzubek piñus, zeiñak baitire tirtotxa bezain arin. INav 133. 2. (SP Dv y A), tortotx (L-côte ap. A; Dv (L-côte)), tortos. “Chêne-liège” Dv. “Alcornoque” A. Tortotx azkarrak beren azal zabal-ariñak emanaz. “Los valientes alcornoques” . Berron Kijote 124. Ardua frexkatzen tortotx-arboletik zintzilik. Ib. 126. v. tbn. Tortos: Eskual 8-10-1909, 2.

  Sinonimoak: iz.

  iz. [artelatza]: artelatz, tortotxondo (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) alcornoque ➥ artelatz (2) iz. (Ipar.) [gaia] corcho (3)  iz. (Ipar.) [tapoia] corcho
  fr (1)  iz. (Ipar.) chêne-liège ➥ artelatz (2) iz. (Ipar.) [gaia] liège (3) iz. (Ipar.) [tapoia] bouchon de liège
  en (1)  iz. cork oak ➥ artelatz (2)  iz. [gaia, tapoia] cork
  port (1) iz. (Ipar.) sobreiro (2) iz. (Ipar.) [gaia] corcho (3)  iz. (Ipar.) [tapoia] rolha

  Testuinguruan

  Barrika benetan hutsik zegoen, eta tortotx batek bezain arin flotatzen zuen. [Hobbita, J.R.R. Tolkien (Sergio Ibarrola / Xabier Olarra), Igela, 2008]

  

   
• 

  Maite 11:49 pm on 2020/07/21 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gartxu 

  gartxu¹ adj. Jan-edanean neurritsua dena. Ik. jangartxu. Ez zen gartxua, jatuna baino. Emakume gartxua. || gartxu² iz. Phillyrea generoko zuhaixka hosto-iraunkorra, lurralde epeletan hazten dena, hosto txiki gogor luzangak dituena, eta multzoetan biltzen diren lore txiki zuri-berdexkak ematen dituena (Phillyrea sp.). (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 gartxu. 1. (G-azp-to, AN-larr-ulz), gartzu (V-ger; Añ), gartza (B). Ref.: A (gartxu); Inza RIEV 1928, 152; Inza EsZarr 176; Berriat Bermeo 391.
  Sobrio, parco (ref. principalmente al comer y al beber). “(Ruin) comedor: (V) jan gartzua, yan txarrekoa ” Añ. ” Atuna ez da egon jatera (jan-gartzu egon da) ” Berriat Bermeo 391.
  Jan sarrija, jan gartzu. Mg PAb 121. Abadeak yan-edanian gartxu izan bear ddoek. Or Tormes 41. Egikeretan artetsuba, jan-edanetan gartzuba. Otx 22. Gutxiago jan eta edan! Jan-edan gartxuz […] izan adi eorren mediku. Lab Egan 1956 (3-4), 126. Alargun garbi ta gartxu. “Viduae castae ac sobriae” . Or Aitork 115. Ezagutu ditut mozkorrak Zuk gartxu egiñak. Ib. 281. Ez zan gartxua, jatuna baiño. Erkiag BatB 48. Arlote-kumearen afari gartxua. Ib. 117. Mai bat gartxu, atseden / onaz ongi betea nik aski. “Una pobrecilla mesa” . Gazt MusIx 79. Erle gartxuekiko bear diran ardurak. “Apibus […] parcis” . Ibiñ Virgil 69. Gaztedi gartxu eta langillea. Ib. 91. (Uso pred.).
  Gartxu ta etsi bizi zen. ‘Sa vie était patiente et sobre’ . Or Mi 90. Gurasoen maiean gartxu-gartxu oiturik. Or Aitork 226. Garbi ta gartxu, Zuk gurasoeri meneko zenegiela. Ib. 228. 2. Sobriedad.
  Poesi iatorra […] oro dendu, gartxu. “Todo equilibrio y sobriedad” . Or BM 24. Iana […] zeraman saskittoan etzun ipintzen bere gartxurako baiño geiago. Or Aitork 127.

  2 gartxu. (V, G-goi; Lar Sup, H). Ref.: A; Arzdi Plant1 276; JMB At.
  “Lentisco” Lar Sup. “Un arbusto que parece que es el enebro” A. “Phyllirea media, labiérnago (en Kortezubi)” Arzdi Plant1. v. gartxuondo.

  3 gartxu<. 3 gartxu . "(V-ger), palo que se pone sobre las cargas colmadas del carro" A.

  Sinonimoak: iz.

  [gartxu] : jangartxu (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. frugal, parco, -a; comedido, -a || (2) iz. (Bot.) labiérnago
  fr (1) izond. frugal, rare, insuffisant || (2) iz. (Bot.) alaterne
  en (1) izond. light, frugal, sparing; restrained || (2) iz. (Bot.) false olive
  port (1) izond. frugal, parco, -a; comedido, -a || (2) iz. (Bot.) lentisco-bastardo

  Testuinguruan

  Ez zen gartxua, jatuna baino. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 7:01 pm on 2020/07/20 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bage 

  bage postpos. [Oharra: Euskaltzaindiak, bage-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. gabe]. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  bage. v. gabe; bahe. (Chaho, T-L).

  Sinonimoak: iz.

  [bage]: e. gabe || (1) gaberik, barik (2) gabeko (3) gabetasun, gabezia (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es Ik. gabe || (1) postp. sin (2) postp. en vez de, en lugar de (3) postp. (denborazkoetan) antes de (4) postp. (aditzaren era burutuaren ondoren, agintzeko edo ohartarazteko) no (5) iz. carencia, necesidad, privación, falta (6) izond. pobre, necesitado, -a; carente, desprovisto, -a
  fr (1) postp. sans (2) postp. au lieu de, à défaut de ; à la place de (3) postp. (denborazkoetan) en moins de, sans plus de (4) izond. pauvre, nécessiteux, -euse ; défectueux, -euse
  en (1) postp. without (2) postp. instead, rather (3) postp. [denborazkoetan] before
  port (1) postp. sem

  Testuinguruan

  Guztiz ederra, parerik bagea! #gaurkohitza