oxigeno (ididactic.com)
iz. KIM.
Zenbaki atomikoa 8 eta pisu atomikoa 15,99 duen
elementu kimikoa (O).
Oxigenoa
kolore,
usain eta zaporerik
gabeko gasa da (likidotzen denean, berriz, urdina da). Dentsitatea 1,105 g/cm3-koa du eta -183 ºC-
tan likidotzen da. Oxigenoaren
molekula biatomikoa da (oxigenoaren
aldaera triatomikoa, O3
alegia, ozonoa da).
Lurrazaleko elementurik ugariena da: airearen bolumenaren bostetik bat oxigenoa da, lurzoruaren % 47 eta ozeanoen % 89 da pisuan, eta,
gainera,
harri gehienen eta izaki
bizidun guztien
osagai ere bada. Ugaritasunarekin jarraituz, unibertsoaren
hirugarren osagaia da, hidrogenoaren eta helioaren ondotik. Bizitzarako ezinbestekoa da
animalia zein landareentzat, izaki bizidun guztiek behar duten
energia substantzia organikoak oxigenoarekin arnasketan konbinatuz lortzen baitute. Landareen fotosintesiaren emaitzetako bat da, eta
honela lortzen da atmosferako oxigenoa berritzea.
Oso elementu elektronegatiboa izaki, elementu gehienekin konbinatzen da oxidoak eratuz, eta
aldi berean beroa askatuz;
metal ugari dira atmosferako
aire soilarekin oxidatzen direnak (atmosferako hezetasunak ere badu zerikusirik).
Bestalde, hidrogenoarekin batera ura osatzen du.
Industrialki oxigenoa bi modutan lortzen da: aire likidoaren
distilazio zatikatuaren bidez,
edota uraren
disoluzio alkalinoen elektrolisiaren bitartez.
Erabilera ugari ditu oxigenoak, garrantzitsuenak,
erregai moduan (sopleteetarako, altzairugintzan),
industria kimikoan (azetilenoa, kloroa,
azido sulfurikoa
bezalako substantziak lortzeko eta
egoera likidoan lehergaiak lortzeko),
espazio-koheteen
errekari gisa eta medikuntzan.Â
(Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Orotariko Euskal Hiztegia
oxigeno, oxijeno, oxijenu, osijeno, oxigena, otsijena (T-L).
OxÃgeno. Oxigena, azota eta karbona. JE Med 77. Eguzkiaren argi ta beroaren bidez aizea garbitu egiten du, len azido karboniko zana, osijeno biurtuaz. NekIr 6. Zuaitzak egiten du gizonak ain bearrezkoa dun oxijenoa. Munita 16. Proteinak beti, nitrojenu, karbonu, idrojenu eta oxijenu izaten dute. Oñatibia Baserria 68 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Quijotea izan omen du beti oso gogoko: arimarentzat oxigenorik onena omen da. Vill in Gand Elorri 18. Ostoak berexten ditu airearen oxygena eta karbona. Gatxitegi Laborantza 64. Aize garbi edo osijeno ori bear degulako bizitzeko. Ostolaiz 18. En DFrec hay 8 ejs. de oxigeno.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (Kim.) oxÃgeno
fr oxygène
en oxygen
port QuÃm oxigênio
Reply