jorratu
1 du ad. Soroan edo baratzean, alferrikako belarrak atera eta lurra pixka bat harrotu. Ik. saratu. Nik erein arren galgaraua soroan, jorratu eta zalkea eskuz atera arren, ez zaidala garirik helduko. || (nor osagarria lurra, soroa edo kidekoa dela). Landa jorratu gabean bezala. || (nor osagarria erein edo landu den landarea bera dela). Artoa maiatzean jorratzen da. Jorratu behar ez den landarerik ez da. Belarrak jorratu eta artoa sasira bota: zerbait oker egin.
2 du ad. Irud. Herriko berriak xeheki jorratuz, intxaurrondoaren itzalpe eztian.
3 du ad. (Gai edo arlo intelektualen batez mintzatuz). Landu. Erabili asmo dudan saila ez da maizegi jorratua izan euskaraz. Gai hori ederki jorratu du Coseriuk.
4 du ad. Gaizki esaka aritu; kritikatu. Gaizki esaleak, gutxiago ezagutuz, gutxiago jorratuko zaitu. Jorratzen diren obrak irakurri ere egin behar dira.
5 du ad. Jipoitu. Hanka kolpeka jorratu zizkion saihets hezur guztiak.
 (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
jorratu. Tr. Documentado desde finales del s. XVI, aparece tanto al Norte como al Sur. En DFrec hay 21 ejs., 4 de ellos septentrionales. 1. (gral.; SP, Urt I 236, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr 212 (y-), VocBN (y-) , Gèze, Dv), jorraitu (Lar, Añ, H). Ref.: A; Lrq; Iz Als , To , Ulz (y-); Ibarra Dima 280. Escardar. “Sarcler” Ht VocGr, Arch VocGr, VocBN, Gèze. ” Jorratu ” Izt C 234 (en una lista de palabras relacionadas con la agricultura). Sasitu ta jorratu ta garia artu. RS 236. Nik erein arren galgarauba soluan, ezarri arren simaurra ugari, jorratu, ta zalgia eskuz atera arren, ez jatala garirik elduko. Mg PAb 68. Ereintean, jorraitutean. Añ MisE 68. Ala ereiteko nola jorratzeko eta itaitzeko. It Dial 62s (tbn. Ur, Dv e Ip). Bainan irakaz betheak zorigaitzez gehienak, erdara hitz andanatto bat han-hemenka erain eta ez jorraturik. JE Bur 144. Soluan ostera, oñik ipiñi bez, bertan-bera itxi, ez giyau, ez mokillausi, ez zaztu, ez yorrau, ez ezebez. Kk Ab II 144. v. tbn. EZBB II 22 (V-m). Albeniz 19. (H). Escardar (un campo, etc.). “Biner une terre, une culture” H. Den lurrik hoberenak ere behar du aphaindu, garbitu eta iorratu. Ax 41 (V 25). Hetan, landa iorratu gabean bezala, anhitz hasuin eta belhar gaixto, anhitz falta, malizia eta bekhatu edireitea. Ib. 41 (V 25; Añ GGero 29 solo jorraitu bagean). Ezarri zuen Hedengo baratzean iorratzeko eta begiratzeko baratzea. Urt Gen 2, 15 (Dv, Ur, Ol, Ker, Bibl, BiblE landu). Lurra ez dezazula ez iraul, ez jorra urite denean. Dv Lab 24. Solua jorratu ta zainduten ezpada, geituaz ta geituaz baduaz bedar galgarrijak. Kk Ab I 33. Euskerak, guna, mamia, aberats-aberatsa dauka ta gure baratz ederra ondo jorratu, landu ta ongarritzen badegu, emaitz aundiak ekartzekotan dago. Etxde AlosT 8. Baserritarrak gariketarako lurra jorratzen ari ziran. Ib. 15. Lenengo urtean birraldatu landaretik landarera metro-erdi bat inguru ematen zaiola; beste bi edo iru urtetan tarteak ondo jorratuz zaitu bear da. Munita 41. Txukun jorratu dezu / bertsoen baratza. Zendoia 237. (Fig.). Ollar bat zebillen bein / faza ederrean, / soroa jorratuaz, / jaten goiz batean. It Fab 69. (Fig.).Arrancar los cabellos. Eta biek dute yorratzen hain ongi / non baitu kaskoa meloi bat iduri. Gy 20. (Fig.). Arancar, extirpar. Guda guzietan ziritu izan oi diran oitura txarrak gure errian jorratutzea dagokigu. EAEg 23-5-1937, 1695. (V-gip, B; Dv). Escardar una plantación (con los cultivos de ésta expresados como compl. directo). ” Gure ogia jorratzekoa da ” Dv. ” Mayetzian, artuak jorrau ” Etxba Eib. “Patatak jorratu biarrian dare” Elexp Berg. “Yorratu tugu artoak” Izeta BHizt. . Ezin diro ogirik ora / artorik jorra hain guti. (Canción citada por Oihenart). FLV 1971, 154. Biar da [garia] jorratu. Mg PAb 150. Aprilla laugarrena / garijak jorratu lelengo. DurPl 68. Bein jorratuten badituzu [erne txarreko gurarijak] edo erregarijetan badutuzu ezauberiagaz zeuben goguan, laster aziko dira. fB Ic II 251. Bainan diote ogiak bederen utz ditzazkeela jorratu gabe. Dv Lab 71. Nik ez dut nihor ikhusten arbola jorratzen. Ib. 345. Artuak bere sasoian jorratzen ez ditunak. Sor Bar 75. Landariak jorratzia. Ib. 43. Gure mutillak biar andija eukon baratzian, lorak busti ta jorratu-barik eukozan-eta. Altuna 63. Porruak lur sailtxoetan sartu ta jorratzeko. Onaind EEs 1930, 198. Bazterretxeko jendeek kausitzen zituzten ongarriak hedatuak […], lurrak irauliak, arthoak jorratuak. Barb Leg 26. Neronek landatutako aza, neronek yorratutako barazkia. Or Y 1933, 406. Gañera orrela jorratutako landareari legorteak askoz ere kalte gutxiago egiten diote. Munita 42. Urtean-urtean landara barriek sartu ta lengoak yorratuaz. Akes Ipiñ 20. Oraino anaia han ari da, zangoak lohian, irrisa ereiten, landatzen, jorratzen, ihiztatzen eta biltzen. JEtchep 94. Gaztaiñiak merezi dabela urregorrizko atxurrakin jorraketia. And AUzta 58. Ez da jorratu behar ez den landarerik. Xa Odol 119. Bezperan tabakoak jorraturik. Etchebarne 43. Artoak goroztu ta jorratu. JAzpiroz 75. v. tbn. MendaroTx 27. TxGarm BordaB 12.
2. (L, BN; Dv, H). Ref.: A; Gte Erd 225 . Criticar; murmurar (sobre alguien). Eta mündiaren jorratzen arte hartan abüsatzen. Etch 304 (tbn. en ChantP 180 y Or Eus 281). Hek [goresten hitenek] berek baihite, azpiz jorratuz, gehienik aphaltzen. JE Bur 125. Atso txar guziak oro / besteen jorratzen lanean. Mde Po 42. Besteren pekatuak jorratzeko. Etxde JJ 213. Oek [mihi maltzurrek] aholku-antzean iorratu egiten dute. Or Aitork 213. Bertze jaidura gaixtoak ere jorratuko zituen. Lf ELit 117. Bestek egiñarekin / bizi dira errez, / aixa asko jorratuz / guk egiñak nekez. Insausti 49.
v. tbn. Zait Plat 90. Larz Senper 36. Herriko berriak xeheki jorratuz.JEtchep 47. Aski jorratua izan den liburu agertu berri aski baten egilea. MIH 216. “Jorrátu xuei […], le han reñido” Iz ArOñ.
3. “Sacudirle duramente a uno” Iz ArOñ. Zayde, ondo yorratua, etzegiela etxean artu. Or Tormes 11. Ez mamiñik ez azurrik ezeutsen itzi ondo jorratu bakorik. Otx 36. Anka-kolpeka jorratu zizkion saiets-ezur guziak. Berron Kijote 180. Atze-aldea ederki jorratuta, baldar-baldar egiña joan dek. Ataño TxanKan 210. v. tbn. NEtx Antz 142. MEIG IX 123 (en colab. con NEtx). Euriak, eman dio berriz kristalak jorratzeari.NEtx LBB 105.
4. “Quitar dinero […]. Jorrátu xuei, le han quitado dinero” Iz ArOñ.
5. Tratar, estudiar (un tema, una materia). Beti betiko egia nausiak ziren, hek jorratu eta erro-berritu behar zirenak misione batetik bestera. Larre ArtzainE 268. Gai hori ederki jorratu zuen E. Coseriuk. MIH 397n.
6. (V-gip). Gastar dinero. ” San Fermiñetan illabeteko sueldua jorratu giñuan ” Elexp Berg. ” Ipurdiin jorrau (G-goi), malgastar, despilfarrar bienes” JMB At.
7. (Uso sust.). CrÃtica. ” Obispuai eman zien jorratu (b)at ” Juan Aranguren (comunicación personal).
JORRA-JORRA EGIN. Vapulear, dar una paliza. Joaniko billatu ta yurre-yurre ein eudien. JMB OC II 72 (ap. ELok 144).
Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[lur landuetan belar txarrak atera]: saratu, galtzaratu Ipar.
[landu]: elaboratu, landu
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es 1 du ad. escardar, quitar las malas hierbas 2 du ad. (hed.) tratar, trabajar, cultivar 3 du ad. (hed.) murmurar, criticar, chismorrear 4 du ad. (hed.) sacudir, vapulear
fr 1 du ad. sarcler, enlever les mauvaises herbes 2 du ad. (hed.) traiter, travailler, cultiver 3 du ad. (hed.) médire, critiquer, cancaner 4 du ad. (hed.) secouer, fouetter
en 1 du ad. to weed 2 du ad. [gaia] to discuss
port 1 du ad. capinar 2 du ad. (hed.) tratar, discorrer 3 du ad. (hed.) murmurar, criticar, fofocar 4 du ad. (hed.) sacudir
Testuinguruan
Erabili asmo dudan saila ez da maizegi jorratua izan euskaraz. #gaurkohitza
Reply