Recent Updates Page 54 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 10:49 pm on 2021/06/27 Permalink | Reply
    Tags:   

    karaka 

    iz. Oiloaren kantua edo oihua. Ik. kukurruku. Arrautza txar bat eta anitz karaka. Oilarrak kukurruku, oiloak karaka. || karaka egin Hiru aldiz karaka egin zuen zulo ilunean oiloak. || karakaz adb. Karaka eginez. Ik. karakaka. Karakaz egon. Oilo taldea karakaz eta zalapartaka. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 karaka. (AN-gip-araq-erro, B, Sal, R; Aq 1070 (AN), H), kakara (T-L). Ref.: A; Izeta BHizt. Cacareo. “Chant de la poule” H. “Caquet de la poule” T-L. “Hau ollo karaka!” Izeta BHizt. v. kakaraza. Arrautze txarbát ta anitz karáka. LE Prog 106. Olloaren karaka entzuten zen eta belatxingarren ega-ukaldia. Or Mi 72. Auxe bada egazti taldetxoa! / Bat baño beste da areagoa! / Jaungoikoak dakin egunetako asi / alara ta kakara. JKort EuskOl 1931, 34. Ordubata da, ez euli-soiñu, / irrintzi, marru, karaka, / lizar-osto bat ez da mugitzen, / ez belar-izpi geraka. Or Eus 342. Croar de la rana.
    Kallaren ttiuka, igelaren karaka, oreinaren arrama. Lf Herr 3-8-1961, 4. KARAKA EGIN (T-L). Cacarear. “Crételer” T-L.
    Iru aldiz karaka egin zuen zulo illunean olloak. Or Mi 79. Karakak egin eta, aren arroltzea / bero bero da, baiñan laister du oztea. Or Eus 108. –Zer egiten dik oiloak? –Oiloak alara: kakara! Lf Herr 3-8-1961, 4. KARAKAZ (BN-baig, Sal ap. A; kakaraz G-to ap. A). “Cacareando” A. [Olloek] karakaz eta zalapartaka erantzun zioten etxeko-andre gaztearen deiari. TAg Uzt 112. Egoak arrotuta, karakaz eta istilluka irten zan bere oetik burrukalari. Ib. 117. “Cacarear, karakaz egon (G, AN)” Aq 1069. Eliza ondoan zeude karakas ollo batzuk (83). LE-Ir.

    2 karaka. Carraca (embarcación). Etzen segurki itsas untzi txarra “Santiago” deitu delako “Karaka”. Ardoy SFran 152.

    Sinonimoak: iz.

    [garranga]: alara, kakara, kakaraza, garranga Ipar., kokoratz Ipar., kada Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz.  cacareo
    fr iz. gloussement
    en iz. clucking
    port iz. cocoricó

    Testuinguruan

    Oilarrak kukurruku, oiloak karaka. (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 10:50 pm on 2021/06/26 Permalink | Reply
    Tags:   

    lazun 

    iz. Korrokoia. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    lazun. 1. (V-m, G-azp; SP, Lar, msOch 7, Izt C 206, Hb, H), lasun (V, G-azp-bet). Ref.: A; Garate Cont RIEV 1934, 58; Holmer ApuntV ; Arzdi Peces 380. Mújol, muble, albur. “Albur, pescado gustoso difícil de cogerse” Lar (tbn. ‘albur’ en Izt C 206). “Gardon, posson d’eau douce” Hb. “Mújol, vulg., muble” A (tbn. “muble” o “corrocón” en msOch 7, Harriet, Garate y Aranzadi). “Korkoiñak lau gisatakoak dirade: xipa, txikiena; korrokoin, aunditxoago; lazuna, buru-aundiak […] (L), […] muble (vulg.) de cabeza grande” A (s.v. korkoin). “Lasuna barriz da, itxasoko arraiñ lepo baltz edo asuna lakoa daukana” A Ezale 1899, 10a. Ezin dabenak lazuna, jo begi abuan asuna. “Quien non puede hallar el muble, maje en el mortero la ortiga” . RS 72. Lenengo asunak ian bear dira gero lasunak iateko. A Ezale 1899, 10a. Asunek jan bier dira lenengo, lasunek gero jateko. EZBB I 48. v. tbn. Ag EEs 1917, 170. 2. “Alga, lazúna, itsasbelhárra” Urt I 485. 3. “Astuto (G-azp)” Inza EsZarr 176.

    Sinonimoak: iz.

    [korrokoia]: buruzabal, korrokoi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Zool.) (B) lisa, corcón, mújol, muble
    fr iz. mulet
    en iz. mullet
    port iz. tainha

    Testuinguruan

    Azken aspaldian inoiz baino lazun gehiago ikusten da itsasadarrean. [Ragga-ragga dator gaua, Paddy Rekalde (Susa, 2006)]

    https://www.ehu.eus/eu/-/zer-zapore-dute-lazunek-

     

  • Maite 11:12 pm on 2021/06/25 Permalink | Reply
    Tags:   

    betoker 

    adj. Begi-okerra. Bazuen lagun bat betokerra. Betoker ez dena, erdi itsu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    betoker.

    1. (V, G-goi; Zam Voc), begi-oker (V-ger-gip-m, AN; Lar, -okher S; Gèze). Ref.: VocZeg 286; A (begi-oker, betoker); Etxba Eib. Bizco. “Bisojo, ezkela, begiokerra” Lar. “Esaten dana sinistera ezkero, Judas ei zan ule gorri begi okerra” Etxba Eib. Cf. A Morf 592 y 604. Cf. Or LEItz 35s. : Homerok leukolene, glaukopis, podas okys, […], esaten badu, guk esan dezaguke besazuri, begiurdiñ, […]; baita ankoker, gerrigogor, besamotz, begioker edo betoker.
    Bertsolari onek zuan lagun begi oker bat. PArt in Bil 174. Begi okerrak […] ala diyo: –Zanpatuko au “Moko-okerrak”! Ib. 174. Ez; berak etzun iñor il. Egozkue au, alako Hilario Zendoia begi-okerra esaten ziotenak txarotu zun. Or SCruz 95. Kulparik gabe jarri dizkigu / begi-okerrak bertsuak. Tx B I 99. Betoker eztana, erdi-itsu; / alako arrek, gorreria…/ […] / Erostekoan akatsik ez; / Erosi eta, danak urgun. JKort in Onaind MEOE 944. I[ra]kaslea du betoker arrotza; / izketan berritsu, zimurra biotza. P. Etxeberria ib. 972. Eztago geiago errenik! Ez betokerrik! Eskatu gaurtik… “Makilixka” sendagaia. NEtx LBB 198. Ez al dakizu ordean begi-okerra dala? DRA. (Usado gralmente. como pred.).De mirada torva. “Anitz euzkaldun beren elez betoker daude, no pocos vascos miran con desafecto su propia lengua.” Ayerb EEs 1914, 161. Aparra zeriola, begi-oker eta abo-zabal, pizti itsusi bat bezala. ‘Les yeux hagards’ . Or Mi 60. Zapotzar bat izan bai-litz baño jaramon geiagorik egin gabe, betokereta mintzo legorrez esan zion. TAg Uzt 103. Leoiama betokerrak otsoa billatzen du, otsoak, berriz, auntza. “Torva leaena lupum sequitur” . Ibiñ Virgil 35. Bigantxarik onena, betoker, buru zakar, lepa sendo ta kokotz-azpia aztaletaraiño zintzilika daukatena. “Optima torvae forma bovis” . Ib. 95.

    2. begi-oker (AN, L, Sal, R ap. A; Lar DVC 181, Arch VocGr, Hb (-kh-)). Tuerto. “Borgne” Arch VocGr . Ez duzu ikusi hemen gizon begi oker bat? Barb Leg 143 (cf. ib. unas líneas más arriba bikezko begi batekin, iduri okerra).

    Sinonimoak: izond.

    [begi-okerra dena]: begi-oker, begizeihar, ezkel, zeiharbegi g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izond. bizco, -a; torvo, -a (2)  izond. tuerto, -a
    fr izond. loucheur, -euse
    en izond. cross-eyed
    port (1) izond. vesgo (2)  izond. caolho(a)

    Testuinguruan

    Bazuen lagun bat betokerra. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 10:50 pm on 2021/06/24 Permalink | Reply
    Tags:   

    lastotu 

    ad. lastotu, lasto/lastotu, lastotzen || da ad. Lasto bihurtu.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    lastotu.

    1. (Lar). “Encañutar, encañar los panes, gariak lastotzera asi” Lar.

    2. +lastatu (L-sar-ain ap. A). “Trabajo que consiste en separar los últimos granos que restan” A.
    Azao juak edo lastotu dana alderatu biar da eskubariaz garijaganik. Mg PAb 151.

    3. (L, BN, S ap. Lh ). “Propement, devenir paille, se sécher en parlant de graminées” H.

    4. “Syn. peu usuel de lastoztatzea” H. v. lastoztatu.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da ad. desgranar [el trigo y semejantes]
    fr ad. égrener
    en ad. to thresh
    port ad. descascar

    Testuinguruan

    Lastotu dena alderatu behar da. (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 11:09 pm on 2021/06/23 Permalink | Reply
    Tags:   

    kikildu 

    ad. kikildu, kikil/kikildu, kikiltzen 1 da/du ad. (Hotzak) uzkurtu. Neguko hotzik gogorrenak ez gaitu kikiltzen. Hotzak kikildurik. 2 da/du ad. Adorea galdu edo kendu, ezeri aurre egiteko gauza ez dela gertatu. Emakume bikain haren aurrean ez zen berehalakoan kikildu. Egintzek ikaratzen ez dutena ez dute kikiltzen hitz hutsek. 3 (Partizipio burutua izenondo gisa). Gudarien esku kikilduetatik armak eroraraziz. Sendotzen ditu beldurti eta kikilduenak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 kikildu. (Mg PAbVoc→A, Añ, Izt 13r, H (G), A Apend), kikindu (V-gip ap. A ). Acoquinar(se), apocar(se); entumecer(se), encoger(se). “Muerto de frío, otzak kikildua” Añ (s.v. morir). “Frissoner, trembloter du froid” H. “Acoquinarse, encogerse de vergüenza o achaques” A. “Desfallecer, desanimarse” Ib. “Aterirse” A Apend. . v. kokildu, kukuldu. Tr. Documentado en algunos autores vizcaínos y guipuzcoanos desde principios del s. XIX. Kikildu es la única forma atestiguada en los textos. En DFrec hay 5 ejs. de kikildu. [Eulia] negua datorrenean kikiltzen zera, ez zoaz maiko ogi apurrak biltzera. VMg 34. [Ez gaitu] neguko otzik gogorrenak kikildu geiegi. Izt C 24. Otzak kilkildurik. AB AmaE 364. Tentazinoak etorten jakuzanean deslaiturik eta kikildurik eta guztiz larriturik ez geratuteko. Itz Azald 187. Kikildduten da zeure aurrian. AG 2414. Euskalerri-zaleok garai artan kikilduta bizi giñan, orduko gure egoitzari bizitzea esan aal balezaio. Ldi IL 133 (v. tbn. 27). Etziran ordea orregatik kikildu jokalariak. Zenbat eta arerioa zitalago, orduan eta auzartsuago jokatu. TAg Uzt 223. Aren aurrean etzan berealakoan kikildu. Ib. 192 (v. tbn. 46). Egiñek ikaratzen ez dutena, ez dute kikiltzen itz utsak. Zait Sof 65. Bilbora eltzean, etzan beldurtu, etzan kikildu. Alt LB 24. Iñoiz kikildu bako gizona / egi-bideko gauzetan. BEnb NereA 129. Au ta guztiz be ez da kikiltzen / arrantzaleen biotza. Ib. 149. Kanaandar buruzagi guztiak kikildu egin ziran. “Obriguerunt” . Ker Ex 15, 15. Etxerunzkoan otzak kikilduta etorri nintzan, . guardakalora-ren ondoan kukulumutxu. Etxabu Kontu 128. Jakiturian ponposo jarri, / lan kontuetan kikildu. Ayesta 127. Durango eta Gernikako triskantzak be ez eben kikildu, tinko jarraitu eban gudarien buru. Gerrika 262. (V-m-gip ap. A ; Mg PAbVoc, Izt 13r).
    (Part. en función de adj.).Apocado, acoquinado, cobarde; entumecido. “Corto de carácter, anonadado” A. v. 1 kikil.
    Premina, estura ta besterik ezin egiñak sendotu daruaz bildurti ta kikildubenak. Mg PAb 207 (VersBasc 10 beldurtienak). Erbestetasun, igaroten ain gatxa bijotz kikildubentzat. Ib. 206. Soldaduai euren esku kikilduetatik euren armak jausi eragiteraño. Itz Azald 46. Leio txiker ta gela sostorreko oe iguingarriari agur egiñik, ango aize kikilduaganik urrun.Erkiag BatB 203.

    2 kikildu. 2 kikildu . “(V-och), florecer el puerro, el maíz” A.

    Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [kuzkurtu]: kizkurtu, kuzkurtu, uzkurtu, mokortu Ipar., kuxkuldu Gip. g.e.    

    [adorea galdu]: adoregabetu, koldartu, kukuldu, txepeldu, uzkurtu, makaldu Bizk., oilotu Bizk., ikarakortu g.e., kubildu Bizk. g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. [hotzak] encoger(se), entumecer(se) (2) da/du ad. acoquinar(se), acobardar(se)
    fr (1) du ad. [hotzak] se rétrécir, endormir, s’engourdi (2) da/du ad. avoir peur, prendre peur, se décourager
    en (1) du ad. [hotzak] to go/be numb, to get stiff (2) da/du ad. to shrink, to quail, to intimidate
    port (1) da/du ad. [hotzak] encolher-se (2) da/du ad. acovardar-se, acoquinar-se

    Testuinguruan

    Eginek ikaratzen ez dutena ez dute kikiltzen hitz hutsek. (Elhuyar hiztegia)

     

  • Maite 11:37 pm on 2021/06/22 Permalink | Reply
    Tags:   

    tutarrez 

    adb. Bizk. Erabat, guztiz. Grina oker eta gehiegizkoa gizonen bihotzetatik tutarrez kentzeko. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    tutarrez. tutarraz (V-ple-m-gip, B ap. A), tutarras (V-arr ap. Totor Arr ), tuterras, tuterrez.
    Completamente, de raíz. “A roso y velloso, enteramente” A. “Abundante, en el sentido de derroche. Dirue tútarras gastetan deu Ubenek” Totor Arr. Cf. tutorretik. . Ixioturik kiskal kiskalik garrak isten dauz, / larrak tutarras, laster alderik aldenera. AB AmaE 447. Jausi zaiteze txuntxurrok danok / arroetara tuterras. Ib. 425. Norberaganako daukagun maitetasun oker da geiegizkoa gizonen biotzetatik tutarrez kentzen [saiatu bear dogu] . Ag AL 47. Joten dau oñagaz esnez beteriko sulla, ta an dua sulla tutarrez, esnia be plausta beianganera. “Lo roversò tutto” . Otx 42. [Kurrilluak], guztijen artian tutarrez neu gora jasota, an narue aidian egaz eurakaz. Ib. 158. Xirdoganako eukan jita, […] ezereztu ta puxkatuaz, bere barrutik errotik, tutarrez kendu uste eban. Erkiag Arran 178. Maitetasun-abiatxua, sarraski ta urratu egin eban zearo, tutarrez, […] jakitean. Ib. 177. Ortz agiñak, guztiak tutarrez atara. Erkiag BatB 26. An ibili giñan Beiena ori tuterrez ikusten. Gerrika 203.

    Sinonimoak: adlag. Bizk.

    [erabat]: alde batera, begietaraino, betean, bete-betean, ederki, ederto, erabat, guztiz, hagitz, oso, osoki, oso-osorik, osorik, osoro, plei-plei, sits eta bits, txit, zeharo, anitz Ipar., arras Ipar., arrunt Ipar., biziki Ipar., gain-gainetik Ipar., tinketz Ipar., osotoro Gip., alde bat L-N, txoil Naf., guztiro g.e., osotara g.e., betero zah., konplituki zah., seko Gip. beh., net Ipar. g.e., soberanoki Ipar. g.e., tint Bizk. g.e., alde guztiz Ipar. zah., beteki Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adb. completamente, del todo, enteramente
    fr adb. entièrement, complètement, totalement
    en adb. completely, totally, absolutely
    port adb. completamente, inteiramente

    Testuinguruan

    Grina oker eta gehiegizkoa gizonen bihotzetatik tutarrez kentzeko. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 10:11 pm on 2021/06/21 Permalink | Reply
    Tags:   

    zugan 

    iz. Zurezko upela.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zugan. (BN-mix, S; VocBN →H, Gèze (zü-), Dv (BN, S), Foix), zuan (H (L; s.v. zua)), zuban (BN), zubana, zudan (Foix), sugan(a) (V-gip), suban (V-gip), suan (V-gip). Ref.: A (zugan, sugan); Lh (zuba) ; P. Urkia EEs 1930, 24; Iz ArOñ (súgan).
    Cuba. “Cuve à vin” VocBN. “Cuve” Gèze. “Zugan […], cuba de madera, a diferencia de lako que es de piedra” A. “Coladero, barril de la colada” Ib. “Cuve pour la fermentation du raisin, züdana, zügana” Foix. “Sugana, lixibia (puxetia) egosteko upela” P. Urkia EEs 1930, 24. “Súgan, sugána, (la) barrica en que se hace la colada. Súban, subána […]. Súan, suána” Iz ArOñ. J. Etchepare (GH 1924, 578), informado sin duda por Lafitte, da zuban como voz propia de Mixe. v. zuhar. Zügan bat ezari zian han [mahastian], eta thorre bat eraiki. Ip Mt 21, 33. Bildu zütian lürreko mahatsak eta urthiki zütian Jinkuaren khexüzko zügan handialat. Ip Apoc 14, 19 (Lç lako, He dollare, TB sulla, Dv thina, Ur (G) putzu, Echn kupel, Ol tolare, Ker upa, BiblE dolare). Bethe zituzten beraz olio eta bikhe irakituz hogoi-ta hamar zuan. Jnn SBi 101. Hartarik landa, zubanean sartzen dute, thorratzen, marruskatzen, azkenekotz argitzen. Lf GH 1924, 396. Zubana auts ezazu, ta edariak gañez egiñen gal gal. ‘La cuve’ . Or Mi 74 (29 zugan). Oihal horien bokhetan zubanaren barnian sartzen. GAlm 1955, 34. [Sagarrak] lehertu-eta, emaiten dira zubana batean, aireari zubana idekirik zabal. Gatxitegi Laborantza 122. Zubanatik eta brentsatik ideki ondoan [arnoa] . Ib. 133.

    ZUGAN-HARRI. “Sugan-arrixa, la piedra sobre la cual se ponía la barrica” Iz ArOñ.

    Sinonimoak

    [zugan]: (zurezko) upel, upa, kupel

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) cuba de madera
    fr iz. (Ipar.) tonneau
    en iz. (Ipar.) wooden barrel, cask
    port iz. (Ipar.) barrica, barril de madeira

    Testuinguruan

    Bildu zütian lürreko mahatsak eta urthiki zütian Jinkuaren khexüzko zügan handialat. Ip Apoc 14, 19 (Orotariko Euskal hiztegian)

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel