Gaurko hitza

Tagged: B Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:49 pm on 2022/01/03 Permalink | Reply
  Tags: B   

  borta 

  iz. Ipar. Atea. Paradisuko bortak zabaldu. Borta aitzinean. Bortaren gainean ezarria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 borta. Tr. Documentado ya en Leiçarraga, aparece en autores septentrionales (en su mayoría suletinos o bajonavarros) y roncaleses. (R, -th- BN, S; Ht VocGr, Lar, Dv, -th- SP, Arch VocGr, VocBN , Gèze). Ref.: AtSac 55; Lh (bortha); A EY III 186; Iz R 287, 298; Lrq /bortha/; EAEL 68; Gte Erd 27. Puerta. ” Borthan barnen (S-saug), à l’intérieur de la porte” Lh. ” Borta bat zerratan denean irikitzen [sic] da berze bat (R)” A EY III 186. ” Zerratu tzeia bortá? ¿habéis cerrado la puerta? zerra zazéi bortá ” Iz R 287. ” Bortan kaskaka ari dira (BN-arb)” Gte Erd 27. ” Borta mitratua, puerta de cristales” Satr CEEN 1969, 209. Ifernuko borthák. Lç Mt 16, 18 (Ip, SalabBN bortha, Hual borta; He, TB, Ur, Echn, Ol, Or, Ker at(h)e). Eta itzuliz ezar zezan harri bat monument borthán. Lç Mc 15, 46. Enekin minzo zenak zuen urrhezko kanabera bat, zibitatearen eta haren borthén eta haren murraillaren neurtzeko. Lç Apoc 21, 15. Batak erraiten du behatzea eta bertzeak so egitea […]. Batak athea, bertzeak bortha . Ax 17 (V 8). Bi eskale bortha bati. Saug 155. Azkenak borthak zerra. Ib. 119. Dakielarik etsaia bortan diala. Tt Onsa 61. –Zer dira Ifernüko borthak? –Iferniaren indarra. Bp II 79s. Kolerari athea edo bortha zarratzea. He Phil 234. Zerra ezazü zihaurtan gaña zure bihotzeko bortha. Mst I 20, 8 (SP, Ch athea). Nik idekiren zitit presuntegiko borthak. Mst III 23, 3. (jarraitu irakurtzen)

  2 borta. “Pértiga que usan los bateleros (Hendaya) Darric” DRA.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [atea]: ate (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) puerta
  fr iz. (Ipar.) porte
  en iz. (Ipar.) door
  port iz. (Ipar.) porta

  Testuinguruan

  Borta ezezaguna zitzaion atso batek ireki zuen eta hari so gelditu zen, aho xabalik. [Hautsi da katea, Toti Mtz. de Lecea / Elena Touyarou (Erein, 2004)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:49 pm on 2021/11/09 Permalink | Reply
  Tags: B   

  berpizkunde 

  iz. 1. Berpizteko ekintza eta horren ondorioa. 2. ERL. Piztuera. 3. Ik. Errenazimentu. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  berpizkunde. berbizkunde. Resurrección. (Neol. creado en la forma berbizkunde en 1896 por AG, de berbixi y -kunde). v. berpizte, pizkunde. Tr. La forma original es sustituida hacia 1930 por berpizkunde . En DFrec hay 8 ejs. de berbizkunde y 4 de berpizkunde.

  * Jorralla. Jaunaren Berbizkundiari opaztuba. (1896). AG 992. Jesukristoren inpernuetara jastea ta bere berbizkundea. KIkV 30. Pekatuen parkamena, aragiaren berbizkundea ta betiko bizitzea. Ib. 39. Jesusen piztuera berria edo berpizkundea onela gertatu zan. Inza Azalp 75. Josukistoren Berbizkundian / Aberri berbizkundia. Enb 138. Udabarria berbizkundia, / Zorion etorkizuna, / Alde gustiei begiraturik / Dana da edertasuna. Ib. 139. Bai-baitatza eria / ogean: erio / atzapar itsusia / luzatzen ario: / berbizkunde-berria / maiteak yario. Ldi BB 156. Mezan jaunartzean Berpizkunde-poza! SMitx Aranz 141. Badakigu berpizkunde baiño leen gurutza dagola. Eskual 7-2-1959 (ap. DRA ). Alaitasuna, berbizkundia, / Ez da ikusten besterik, / urte guztiak ez du izango / udabarria langorik. BEnb NereA 226.

  Renacimiento (artístico, cultural, socio-político, etc.).

  *Baña uste degu beronekin guztiyok juango gerala egizko berbizkunderuntz, edo itz argiyagoetan, gure adimenaren mendutze alderuntz. EEs 1916, 234. Ele-berbizkundeei buruz, berriz, Mistralek ongi (ta gaurki) darakus gizon ale baten esku naroak zer dezaken. Ldi IL 37. Berbizkunde-bidean arri zuti ta etorkizuneruntz eusko-argi-dario betirako gelditze’aal baitedin. Ib. 129. Gaurko eusko berpizkundean lankide izatea. Y 1933, 8. Sortzalleak erabakitako berpizkunde eginbearra beteaz, eusko elertia “Euskal Lore Jolas” bitartez indartu ondoren. “Misión renacentista” . Ib. 4. Abesteko Aberri- / -berpizkunde-miñak. TP Y 1933, 184. Eusko erriaren esnatzea ezin ukatu liteke. Bere berpizkundeatzaz zalantzarik ez dago. P.J. Azurza Y 1934, 49. Israel estatu berriaz eta, batezere, hebraiaren berpizkundeaz. Mde Pr 203. Beharbada berpizkundeak urrats gehiago egingo du aurrera hurrengo urteotan, Bretaina Handiko gobernuak autonomia zerbait ematen badio duke-herriari. Ib. 264. Hala ere egiantz ororen kontra berpizkunde bat ezagutu behar zuen zoritxarreko hizkuntza horrek. Ib. 257.

  Sinonimoak: iz.

  [berpizkundea] : pizkunde* (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Erl.) [h. pizkunde] resurrección (2) iz. Ik. Errenazimentu
  fr iz. renaissance, résurrection
  en iz. (Erl.) Resurrection
  port iz. (Erl.) Ressurreição, ressurreição

  Testuinguruan

  Ez dakit Kennedy gaztearen berpizkundearen zain daudenek zer egingo duten merchandising guztiarekin. [Berpizkundea, Goizalde Landabaso (Txalaparta, 2000)]

  

   
• 

  Maite 8:11 pm on 2021/11/06 Permalink | Reply
  Tags: B   

  boronde 

  iz. Kopeta, bekokia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  boronde. Etim. Del lat. frontem . Onom.: Garcia Boronte. (1360) Arzam 184. Garcia Boronde de Isava. (1425) Ib. 184. (Sal; Dv), boronte (R, S; Saug Voc, Aq 42 (R), Gèze, Dv), bonte (Foix). Ref.: VocPir 215; A (boronde); Mdg 142; Lh; Lrq /boonte/; Iz R 287 y 304; Gte Erd 182. Frente. “Front, bontia” Foix. “Façade, etxe bontia” Ib. “Boronte. 1. front. […] 2. côté latéral d’une maison (et non pas ‘façade’)” Lrq; para la segunda acepción, cf. sin embargo la cita del dicc. ms. de Archu que recoge DRA: “Gure etxeko borontia xuritü dü harginak, el albañil ha blanqueado la fachada de nuestra casa”. “Kopetan jo du (B, BN-arb), borontian jo zien (S)” Gte Erd 182. v. 2 belar, bekoki, kopeta. Tr. La forma más empleada, boronte, se documenta en textos suletinos y roncaleses desde finales del s. XVII; entre los suletinos se ha hallado tbn. bonte en un texto moderno. Boronde , únicamente en textos salacencos (el Catecismo salacenco y un texto de Garralda). Borontian, ahoan eta bolharrian. Bp I 45. Adarrak nahi deitzat egin, / uxa bat luze borontian. AstLas 52. Orai berak badütü [adarrak] borontin, / Laket beitira xapel ziratiren pin. Etch 428. Leina borontian, bigarna aban, irurgarna burarretan. CatR 15 (CatSal 15 borondean; CatAe 14 kopetan). Egiten dü khürütxe bat konfirmatzen dian persünaren boronten gañen. CatS 115. Baitzuen laur aldeko beltz bat borondean. Garral EEs 1925, 22. Elgebarne zatekian haste, harek beitzian boronte gaitza. Const 39. Besua altxatü zian bonteko izerdiaren txukatzeko. D. Béhéty GH 1927, 434. Eztakit zenbat boronte baduzu, kargatutzera aginduko tuzu eta bertzeak bezala memoriaz emanen tidazu mandazaiakin. (Vera, 1674). FLV 2006, 264 (Interpr?).

  Sinonimoak: iz.

  [bekokia]: bekoki, betondo, kopeta, belar zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Z) frente [parte de la cara]
  fr iz. (Z) front [parte de la cara]
  en iz. (Z) forehead [parte de la cara]
  port iz. (Z) testa [parte de la cara]

  Testuinguruan

  Borondea zimurturik eta burumakur ibiltzen zen. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 9:55 pm on 2021/11/05 Permalink | Reply
  Tags: B   

  berriketa 

  1 iz. Denbora-pasako hizketaldia. Berriketarako gogoa. Berriketa alfer galgarriak. Berriketa asko eta gauza onik gutxi. Beti berriketa dariola ariko litzateke. Hitzaldi aurreak eta ondoak ez dira egokiera erosoak izaten berriketa lasairako. 2 iz. Funtsik gabeko esana; huskeria. Horiek berriketak dira. Berriketa gutxi niri. Hizkuntza bat ikastea ez da berriketa gero: ez da txantxetako gauza. || berriketan adb. Denbora-pasako hizketaldian. Berriketan ez aritzeagatik, baietz esan zion. Zabaletakoak ez zeuden inorekin berriketan jarduteko. Denbora askotxo igarotzen du berriketan. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [denbora-pasako hizketaldia]: berriketaldi, ele-mele, hitz-mitz, elasturi Ipar., tartarika Ipar., txilimala Bizk., ardaila Gip., kalaka Ipar./Naf., kalaketa Ipar./Naf., berrikeria g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. charla, parloteo, murmuración, charlatanería, cotorreo, habladurías (2) 2  iz. (hed./batez ere ezezko testuinguruetan) tontería, cosa de poca importancia; cosa fácil; cosa poco seria
  fr (1) iz. causerie, bavardage (2) iz. (hed./ezezko testuinguruetan) bêtise, bricole
  en  iz. chat; gossip
  port iz. conversa, bate-papo, papo, fuxico

  Testuinguruan

  Berriketa asko eta gauza onik gutxi. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 10:47 pm on 2021/11/03 Permalink | Reply
  Tags: B   

  burukita 

  1. iz. Burkoa, bururdia. Lumaz eginiko burukita. 2 iz. Burualdea, bereziki oheburua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  burukita.

  1. (BN ap. A ; VocBN, H ap. Lh., Dv), burkita (BN-arb), buruketa (AN-5vill). Ref.: A; A Apend (buruketa); Gte Erd 57. Almohada; almohadón, cojín. “Oreiller” VocBN, Dv. ” Lo egiten du burkita besarkatuz (BN-arb)” Gte Erd 57. v. bururdi, buruki (2) . Untzi gibelean zen burukita baten gainean lo. TB Mc 4, 38 (Lç, He, HeH, Ol, Leon, Arriand, Or, IBe bururdi, Ker burupeko, IBk burko ). Errege Darioren burukitaren azpian ezarri zituzten. Dv 3 Esdr 3, 8. Erregea etzan zen gozoki lastai eder batean, ukhondoa lumaz eginikako burukita baten gainean ezartzen zuela. Prop 1880b, 394. Eta biharamunean ere, mihise, burukita, atorra lepo edo deus ez zinuten hatzeman odolztaturik? HU Aurp 185. Eztugu zeren lokar, beharriz burukitari. Ib. 221. Gero ezti horri lotuko diozkagu, pollikiño, ere burukitako edo buhurdiko antzara-lumatxak. Lf Murtuts 25.

  2. (Dv?A). Cabecera. “Chevet du lit. On dit plus souvent ohe-burukita ” Dv. Jainkoaren amak, jarria zagolarik hiltzen hari zenaren burukitan, xukhatzen ziozkan bere kopetako oihal batez. Jaur AndreB 106 (ap. DRA). Gurutze bat burukitan utzirik, guziak badihoaz. Dv LEd 185. Hurbildu zen Holofernesen ohe-burukitan zen habera, eta hari estekatua dilindan zagoen ezpata atheratu zuen. Dv Iudith 13, 8 (Ol oeburuko zutoira, Ker ogeburuko zutoiñera). Goatzera noaie, lo itera; / yartzen zaizkit bortz aingeru: / iru burukiten, bide oñetan. (B). ADonostia CEEN 1972, 19.

  3. Proa. v. ONTZI-BURUKITA. Aingurak burukitatik hedatzera abiatzeko itxuran. “A prora” . Dv Act 27, 30 (He branka aldetik).

  4. “Capítulo de libro” Egiat ms. 1786 (ap. DRA; el publicado por Peillen dice siempre berezita, en cambio).

  5. Encabezamiento. Berak ene pertsuen burukitan aintzin solas bat ezarririk. Xa Odol 87.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [bururdia]: burko, buruki, bururdi, oheburuko, belarrondoko g.e., buruko g.e., aburdiko Bizk. zah.    

  [oheburua]: oheburu, bururki Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. almohada (2) iz. cabecera [de la cama]
  fr (1) iz. oreiller, traversin (2) iz. tête de lit
  en (1) iz. pillow (2) iz. headboard, (UK) bedhead
  port (1) iz. travesseiro (2) iz. cabeceira da cama

  Testuinguruan

  Burukita hau oso erosoa da.

  

   
• 

  Maite 11:06 pm on 2021/11/01 Permalink | Reply
  Tags: B   

  buruxkila 

  iz. g.er. Buruzagia, gutxiesgarritzat hartua.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  buruxkila. Caudillo. Or yunagu Españian bat bederen, Sevillako Kardinal Segura; onek ere esan baitzitien urdiñeri eta Buruxkilari esan bearrekoak. Or QA 78. Zer gerta ote liteke an, Buruxkilak agintea uztearekin? Ib. 85. Lenaldi artan, nai zunan Aita Santuak Elizaren eta Españiaren arteko artu-emana; Buruxkilak ez. Ib. 89s.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [buruzagixka]: buruzagixka g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. cabecilla (despectivo), caudillo
  fr iz. caudillo, chef, commandant (péjoratif)
  en iz. leader, head (pejorative)
  port iz. caudilho

  Testuinguruan

  Hori da, hain zuzen, zuen arazoa, Fanelli bezalako buruxkila petral batzuek manipulatzen zaituztetela, eta zuek enteratzen ere ez. [Haragiaren gauak eta egunak, Joan Mari Irigoien, Elkar, 2009]

  

   
• 

  Maite 10:17 pm on 2021/10/31 Permalink | Reply
  Tags: B   

  buruxol 

  izond. Kaskarina, buruarina, zentzu gutxikoa.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  buruxola.

  1. burutxola (R ap. A ). (Adj.). Frívolo, casquivano. “Ligero de cascos” A. Emastéki buruxóla irátuak dió. LE BOEanm 559. Baña iraigarri dá ikústea zer gauzes presumitzenduten burutxólek. Ib. 672. Irrigille buruxolek. (120). LE-Ir. (Mezakoan) egon geldi sosegu on batean, salbo jaiki bear delaik ebanjeliora, belaurikatu, zeñatu, bularra golpatu ta bertze mogimentu eskatzen tuenak mezak; gañarakoan geldi buruxolk (82). Ib. O ardo madarikatua, dio emasteki buru xollak [sic] iraturik, koleran sarturik, sobra edanaren kalteak ikusirik. LE Urt 73 (ms. 26r buruxólak).

  2. (A). (Sust.). “Cabeza ligera […] (LE Urt 202)” A. Heréjeak dire fátuo ta subérbo, […] naibaitute neurritu Jangoikoaren podórea berén búruxólen kontxattoaréki. ‘La pequeña concha de sus cabecitas’ . LE Doc 108. Naiz gure buruxólek ezin enténda nola. LE Ong 29r. Aski da, erraten du Kristau onak, aski da Jaungoikoaren itza, naiz ezin konprenditu nere buruxolak. LE Urt 202 (ms. 73r neure buruxólak).

  Sinonimoak: iz.

  [buruxol] : buruarin, kaskarin

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. cabeza ligera, ligero de cascos
  fr izond. tête en l’air, écervelé
  en izond. flighty , airhead
  port izond. leviano(a), volúvel, frívolo(a)

  Testuinguruan

  Bere buruxol itxura gorabehera, oso zorrotza zen eta oso fina. #gaurkohitza